0000- Mecelle (Tüm Maddeleri)

MECELLE CEMİYETİ’NDEN TANZİM OLUNAN MAZBATANIN SÛRETİDİR

Muhât-ı ilm-i âli-i vekâlet-penahîleri buyrulduğu üzre, ilm-i fıkhın emr-i dünyaya taalluk eden ciheti, münâkehât ve muâmelât ve ukûbât kısımlarına münkasim olduğu gibi, milel-i mütemeddinenin kavânîn-i esasiyyesi dahi bu üç kısma taksim ve muâmelât kısmıkanun-ı medenî diye tevsim olunur. Fakat bu asırlarda muâmelât-ı ticariyye pek ziyade tevessü’ eylemiş olduğundan, poliçe ve iflâs gibi pek çok hususlarda kanun-ı aslîden istisna olunmuş ve bu mesâil-i istisnaiyyeyi hâvî başkaca bir deticaret kanunnâmesi tanzim kılınmıştır ki, hususât-ı ticariyyede ma’mûlünbih olup, cihât-ı sairede yine kanun-ı medenîye müracaat kılınır. Meselâ, bir mahkeme-i ticarette, ticaret kanunu hükmünce rü’yet olunan bir da’vânın, rehin ve kefâlet ve vekâlet gibi bazı hususât-ı müteferriasında, kanun-i aslîye müracaat olunur. Cerâimden neş’et eden hukuk-ı âdiyye da’vâlarında dahi, bu minvâl üzre muâmele ediliyor. Kanun-ı medenîye mukaabil, Devlet-i Aliyye’de kadîmen ve hâdisen pek çok kavânîn ve nizâmât yapılmıştır.

Ve eğer ki, bunlar kâffe-i muâmelâtın fasl ve tesviyesine kâfi değil ise de, ilm-i fıkhın muâmelât kısmı, bu hususta olan ihtiyacâta kâfi ve vâfidir. Ve deâvînin şer’ ve kanuna havâlesince, bazı müşkilât görülmekte ise de, temyiz-i hukuk meclisleri, hükkâmın taht-ı riyâsetlerinde bulunarak, umûr-ı şer’iyyeyi şer’an rü’yet ettikleri gibi, mecâlis-i temyizde nizâmen rü’yet olunan maddeler dahi, onların marifetiyle fasl ve bu misillü müşkiller hallolunmaktadır. Şu kadar ki, kavânîn ve nizâmât-ı mülkiyyenin asıl ve mercîi, ilm-i fıkıh olarak, nizâmen rü’yet olunan mevâddın dahi nice hususât-ı müteferriası, mesâil-i fıkhiyyeye tatbik ile fasl ve hasm olunagelip, mecâlis-i temyiz âzâsı ise, mesâil-i fıkhiyyeye muttali’ olmadıklarından, güya hâkim efendiler, kavânîn ve nizâmât-ı mevzûanın haricinde olarak, murafaâtı istedikleri kalıba döküyorlar nazariyle bakıp, bir takım sû-i zanlara zehâb ile dedi-koduya bâis oluyorlar.

Devlet-i Aliyye’nin ticaret mahkemelerinde dahi, ticaret kanunnâme-i hümâyûnu düstûrü’l-amel olup, da’vânın ticarete taalluk etmeyen hususât-ı müteferriasında, azim müşkilât çekmektedir. Şöyle ki, Avrupa kanunlarına müracaat olunsa, çünkü bunlar bâ-irade-i seniyye mevzû-ı kavânîn olmadığından Mahâkim-i Devlet-i Aliyye’de medâr-ı hükm olamaz. Şer’a havâle olundukda dahi, mahâkim-i şer’iyye o misüllü hususât-ı müteferriada mürâfaayı esastan tutmaya mecbur olur. Halbuki, iki mahkemenin usûl-i muhâkemesi, esasen muhtelif olduğundan, bi’t-tabi’ işde çatallık peydâ olduğu cihetle, bu misüllü hususâtta mahâkim-i ticaretten mahâkim-i şer’iyyeye müracaat edilemiyor.Mahâkim-i ticaret âzâsı, kütüb-i fıkhiyyeye müracaat etsin denilirse, bu dahi kaabil değildir. Zira fenn-i fıkha intisab hususunda, onlar dahi mecâlis-i temyiz âzâsıyla hemhaldir.

İlm-i fıkıh ise, bir bahr-i bî-payân olup, bundan dürer-i mesâil-i lâzimeyi istinbat ile, hall-i mesele edebilmek, hayliden hayli maharet ve melekeye mevkufdur. Alelhusus Mezheb-i Hanefî üzre tabakât-ı mütefâvitede pek çok müctehidler gelip, ihtilafât-ı kesîre vuku’ bulmuş ve fıkh-ı hanefî, fıkh-ı şâfi’î gibi tenkıh edilemeyip, pek müteşa’ib ve müteşettit olmuştur. İşte bunca akvâl-i mütehâlife içinde, kavl-i sahihi temyiz ile, havadisin ona tatbikinde, azim usret vardır. Kaldı ki, tebeddül-i âsâr ile örf ve âdete mübtenî olan mesâil-i fıkhiyye dahi tebeddül eder. Meselâ, kudemâ-yı fukahâ indinde, iştirâ olunacak hanenin bir odasını görmek kâfidir. Ve müteahhirîn indinde, her odasını görmek lâzımdır. Bu ise, an-delil bir ihtilâf olmayıp, belki inşaat hakkında örf ve âdetin ihtilâfından neş’et etmiştir ki, mukademâ hanelerin her odası bir tarz üzre yapıla geldiğinden, bir odasını görmek sairini görmekten muğni imiş. Muahharen hanelerin odaları muhtelif yapılmak âdet olduğundan, her odasını görmek lâzım gelmiştir. Hakikati halde lâzım olan keyfiyyet ise, maksad-ı şirâya göre bir ilm-i kâfi hâsıl etmekten ibaret olmasıyla, asıl kaide-i şer’iyye tegayyür etmeyip, fakat bunun havâdise emr-i tatbiki tebeddül-i ahvâl-i  zaman ile tebeddül ediyor.

Bu misüllü, ihtilâf-ı zamanî ile ihtilâf-ı burhanî beynini fark ve temyiz etmek dahi, hayli dikkate muhtaçtır. Mesâil-i fıkhiyyeyi ihâta ile gavrına ıttıla’ ise pek güçtür. Ve bir aralık mesâil-i fıkh-ı hanefîyi cem’ ve ihata etmek üzre, asrın fukahâ ve fudalâsı cem’ edilerek,Tatarhaniyye veFetâvâ-yı Cihangiriyye gibi kitablar te’lifine himmet olunmuş ise de, yine bi’l-cümle fürû-ı fıkhiyye ve ihtilafât-ı mezhebiyye, hasr ve ihata edilememiştir.

Ve fi’l-vaki’ kütüb-i fetâvâ, havâdisin kavâid-i fıkhiyyeye tatbikine dair verilmiş olan fetvâları hâvî müellefât demek olup, halbuki bunca asırlardan beri, sâdât-ı hanefiyye tarafından verilmiş olan fetâvânın cem’ ve ihatası, ne kadar düşvâr olduğu muhtac-ı beyan değildir. Binaenaleyhİbn-i Nüceym bir takım kavâid-i mesâil-i külliyyeyi cem’ ederek, bunların tahtında fürû-ı fıkhı alâ vechi’l-ihâta dercetmek yolunda, bir güzel çığır açmış ise de, ondan sonraki asırların âlim ve fakih yetiştirmek yolunda evvelki semâhati görülemediğinden, onun eserine iktifa ile, açmış olduğu çığırı şahrah edebilecek zatlar zuhûriyle, bu yolda bezl-i cehd eylemelerine müsaid olmamıştır. Ve şimdi ise, her tarafta ulûm-ı şer’iyyede maharetli zevâta nedret geldiğinden, mahâkim-i nizâmiyyede lede’l- icab kütüb-i fıkhiyyeye müracaatla, hall-i şüphe edebilecek âzâ bulundurmak şöyle dursun, memâlik-i mahrûsede kâin bu kadar mahâkim-i şer’iyyeye, kâfi kuzât bulmak müşkül olmuştur.

Binaen-alâ-zalik, ihtilâfâttan ârî ve yalnız akvâl-i muhtâreyi hâvî olmak üzre, muâmelât-ı fıkha dair sehlü’l-me’haz bir kitab yapılsa, herkes kolaylıkla mütalaa ederek, muâmelâtını ona tatbik ve böyle mazbut bir kitab olduğu halde, nâib efendilere azim faidesi olacağı gibi, mecâlis-i nizâmiye âzâsıyla, emr-i idarede bulunan me’murîn dahi bi’l-mütalaa, mesâil-i şer’iyyeye intisab ile, lede’l-icab işlerini vüs’ları mertebe,  şer-i şerîfe tevfik ederler. Ve hem mahâkim-i şer’iyyede muteber ve mer’î ve hem de mecâlis-i nizâmiyyede hukuk da’vâları içinkanun vaz’ındanmüstağnî olur mütalaasına mebnî, öyle bir eser-i celilin vücuda gelmesi hayli vakitten beri arzu olunur bir keyfiyet olup, hatta bunun için, meclis-i tanzimât dairesinde bircemiyyet-i ilmiyye teşkil edilmiş ve haylice mesâil yazılmış iken, hîz-i fi’le gelemeyip, bu dahiel-umûr-ı merhûnetün bi-evkatihâ hükmünce te’sisi ehem olan birçok mevâdd-ı hayriye gibi mağbût-ı a’sâr olan, asr-ı mahâsin-i hasr-ı hümâyûna kalmıştır.

Muvaffakiyyet-i celile-i hazret-i padişahî semere-i feyz-i behresi olarak, müşahid-i a’yün-i iftihâr olan bunca âsâr-ı hasene sırasında, bu dahi husûle gelmek üzre, ilm-i fıkıhtan asrın ihtiyacâtına göre, rûzmerre zuhura gelen muâmelâtın tatbikine, kâfi olabilecek öyle bir eser-i hayrın vücuda getirilmesi emr-i ehemmi, âcizilerine havâle buyrulmuş olduğundan, ber-mûceb-i irâde-i aliyye, divân-ı ahkâm-ı adliyye dairesinde bi’l-ictima’, fıkhın muâmelât kısmından kesirü’l-vuku’ ve muâmelât-ı asra göre, bedîhiyyü’l-lüzum olan mevâd hakkında, sâdât-ı hanefiyyenin akvâl-i muteberesi cem’ edilerek, müteaddid kitablara taksim veAhkâm-ı Adliyye ismiyle tevsim olunmak üzre, bir mecelle tertibine bi’l-ibtidar, mukaddemesiyle kitâb-ı ûlâ hitam bularak, bir nüshası zât-ı hakayık-âyât-ı hazret-i fetvâ penahîye verildiği gibi, ilm-i fıkıhda maharet ve ma’lûmât-ı kâfiyesi olan diğer bazı zevât-ı fihâma dahi, birer nushası bi’l-i’tâ, olunan ihtârât üzerine ta’dilât-ı lâzime icrâ olunduktan sonra, tebyiz ile huzûr-ı hakâyik-zuhur-ı vekâlet-penahîlerine arz olundu. Bunun lisan-ı Arabî’ye nakil ve tercemesi derdest olduğu gibi, diğer kitablar dahi cem’ ve te’lif olunmak üzeredir.

Bi’l-mütalaa muhât-ı ilm-i âli buyurulur ki, mukaddemenin ikinci makalesiİbn-i Nüceym ile, onun meslekine sâlik olan fukahânın cem’ eyledikleri kavâid-i fıkhiyye olup, hükkâm-ı şer’, bir nakl-i sarih bulmadıkça, yalnız bunlarla hükmedemez. Lâkin, mesâil-i fıkhiyyenin inzibatına, küllî faideleri olarak erbâb-ı mütalaa, mesâili edillesiyle zaptetmiş olurlar.

Ve me’murîn-i saireye her hususta merci’ olabilir. Ve bunlarla bir adam, muâmelâtını mehma imkân şer’a tevfik ve takrib edebilir. Binaenaleyhkitâb yahutbâb ünvanıyla yazılmayıp, mukaddemeye derc olunmuştur. Kütüb-i fıkhiyyede, ekseriya mesâil ile mibâdî, mahlût olarak zikrolunmuş ise de, bu mecellede her kitâba müteallik olan ıstılâhât, ol kitabın mukaddemesi olmak üzre zikrolunarak, mesâil-i şâzece tertib üzre yazılıp, fakat bu mesâil-i esasiyyeyi izah zımnında misâl olarak, kütüb-i fetâvâdan bir hayli mesâil derc ve ilave olunmuştur.

Fî zamaninâ cereyan eden ahz ü i’tâ, ekseriya bazı şerâite merbut olup, mezheb-i hanefîde ise, sulb-i akidde dermiyan olan envâ-i şeriâtin ekseri, bey’-i müfsid olduğu cihetle, kitâbü’l-büyû’un en mühim mebhasibey’ bi’ş-şart faslı olarak, cemiyet-i acizanemizce pek çok bahis ve münâzarayı mûcib olduğundan, mübâhasât-ı câriyenin hulasası berveçh-i âtî irad olunmak münasib görülmüştür.

(bey’ bi’ş-şart) hakkında, ekser müctehidînin akvâli yekdiğere muhaliftir. Mezheb-i Mâlikî’de, müddet-i cüz’iyyet için ve Mezheb-i Hanbelî’de, alelıtlak bâyi’ kendisi için, mebî’de menfaat-ı mahsusa şart edebilir. Lâkin bâyi’de bu salâhiyet olup da müşteri tarafında olmaması, re’y ve kıyasa muhalif görülür. İmam-ı A’zam rahmetullahi aleyh hazretleriyle hem asır olup da, muahharen etbâ’ı münkariz olan müctehidlerdenİbn-i Ebî Leyla ileİbn-i Şübrüme rahmetullahi aleyhimâ hazretleri dahi, bu hususta yekdiğere zıdd-ı tam olarak birer re’yde bulunmuşlardır. Şöyle ki, İbn-i Ebî Leyla indinde, alelumum bey’ ve şart fâsid ve İbn-i Şübrüme indinde, alelıtlak hem bey’ câiz ve hem de şart câizdir.

Mezheb-i İbn-i Ebî Leylael-müslimûne inde şürûtihim Hadis-i Şerifine mübayin görünür. İbn-i Şübrüme Mezhebi, bu Hadis-i Şerife tamamıyla muvafık ise de, bâyi’ ve müşteri, icrâsı câiz ve kaabil olmayan şartlar dermeyan edebilip, şarta riayet ise, bi-kaderi’l- imkân olmak, fukahâ indinde müsellemâttan olmasıyla, şarta riayet meselesi, tahsis ve istisna kabul eder bir kaidedir. Binaen-alâ-zâlik Mezheb-i Hanefî’de, bir tarîk-ı mutavassıt  ittihaz olunarak, bey’in şerâiticâiz vemüfsid velağv diye üç kısma taksim olunmuştur.

Şöyle ki, akd-i bey’in muktezasından olmayıp yahut mukteza-yı akd-i bey’i te’yid etmeyip de, ehad-ı tarafeyne nâfi’ olan şart, müfsid ve ana muallak olan bey’ fâsid olur. Ve bir tarafa nef’i olmayan şartla bey’ sahih ve şart lağvdır. Zira bey’ ve şirâdan maksad temlik ve temellük hususu, yani bilâ-mâni’ ve mezâhim, müşterinin mebî’a ve bâyi’in semene mâlik olması keyfiyetidir. Halbuki, bir tarafa nâfi’ olan şartın icrâsını ol taraf tâlib ve taraf-ı âhar andan hârib olarak münazaa müeddî olabilir. Bu surette ise, akd-i bey’ tamam olmamış demek olur. Fakat örf ve âdet, münâzaa-yı gaatı’ olduğundan, alelıtlak şart-ı mütearef ile bey’ tecviz olunmuştur.

Muâmelât-ı ticariye, berveçh-i meşrûh zaten müstesna bir halde olup, esnafın ekserisinde dahi birer muâmele-i müteârefe takarrur ettiğine ve örf-i târî dahi muteber olduğuna nazaran, fesâdı mevzubahs olacak yalnız bir takım müteferrik ve müteşettit alış veriş edenlerin, haric-i ez-örf ve âdet ettikleri şartlar kalıp, bunların dahi çendân değeri ve bahs götürür yeri olmadığından, muâmelât-ı asrın teysiri için, Mezheb-i Hanefî’nin haricinde olarak, İbn-i Şübrüme Mezhebi’nin ihtiyârı münasip görülmeyip, sair fasıllarda olduğu gibi, bâb-ı evvelin dördüncü faslında dahi, Mezheb-i Hanefî üzre bey’i müfsid olmayan şartların beyanıyla iktifa olunmuştur.

Elhasıl bu mecellede, Mezheb-i Hanefî’nin haricine çıkılmayıp, mevâdd-ı mündericesinin ekseri, el-hâleti hâzihî fetvâhanede muteber ve ma’mûlün bih olduğu cihetle, bunlar hakkında bahse lüzum görülmez. Fakat yine fukahâ-yı hanefîden bazı fühûl-i eimmenin akvâl-i mu’teberesi nâsa erfak ve maslahat-ı asra evfak  olmak hasebiyle ihtiyâr olunmuş idiğünden, bunların me’haz-ı makbûle ve esbâb-ı mûcibesi berveçh-i âtî beyan olunur.

Yüz doksan yedinci ve iki yüz beşinci maddeler mûcibince ma’dûmun bey’i sahih değildir. Halbuki, gül ve enginar gibi şükûfe  ve sebze ve meyve mahsulâtı mütelâhaku’l-vürûd olarak bazı efrâd-ı zuhur etmeden, diğer bazı efrâdı husule gelip geçer olduğu cihetle, ekseriya bu misillülerin zuhûr etmiş ve edecek olan mahsulâtı toptan olarak satılmak örf ve âdet olmuştur. Ve bu misillü mahsulâtta mevcuda tabe’an ma’dûmun dahi beraber olarak toptan satılmasınıİmâm-ı Muhammed Bin Hasen Eş-Şeybanî rahmetullâhi aleyh hazretleri istihsânen tecviz buyurmuş. Veİmam-ı Fazlı veŞemsü’l- Eimmetü’l-Hulvanî ve (Ebû Bekr Bin Fazl rahmetullahi aleyhim, anın kavliyle iftâ etmiş olduklarından ve nâsı bu misillü örf ve âdetlerden geçirmek kaabil olmayıp, halbuki, muâmelât-ı nâsı fesada nisbetten ise, mehmâ imkân sıhhate hamletmek evlâ olduğundan, bu mecellede dahi kavl-i Muhammed bi’t-tercih, iki yüz yedinci madde ona muvâfık olarak yazılmıştır.

Subre meselesinde meselâ, kilesi şu kadar kuruşa olmak üzre bir yığın buğday satıldıkda,İmam-ı A’zam rahmetullahi aleyh hazretlerinin indinde, yalnız bir kilesi hakkında bey’ sahih olur. Ve İmâmeyn rahmetullahi aleyhimâ indlerinde, o yığın tamamen satılmış olarak, kaç kile çıkarsa ona göre semeni verilmek lâzım gelip, muâmelât-ı nâsı teysir etmek hasebiyle, sahib-i Hidâye gibi nice fukahâ dahi, bu hususta onların kavlini ihtiyar eylemiş olduklarından, iki yüz yirminci madde, ol minvâl üzre tahrir kılınmıştır.

İmâm-ı A’zam hazretlerinin indinde, hıyâr-ı şartın müddeti üç günden ziyade olmayıp, İmâmeyn indinde ise her kaç gün mukavele olunursa câiz olduğuna ve bu hususta dahi onların kavli, hal ve maslahata evfak  görüldüğüne mebnî ihtiyâr olunarak, üç yüzüncü maddede, müddet-i mutlak olarak derc olunmuştur.

Hıyâr-ı nakidde dahi bu ihtilâf cârî olup, bunda müddetin ıtlakı hususundaİmâm-ı Muhammed aleyhi rahmetüssamed hazretleri münferid ise de, maslahat-ı nâsa evfak olmak hasebiyle, onun kavli ihtiyâr olunarak, üç yüz on üçüncü maddede dahifilan vakte kadar diye müddet-i ıtlakı üzre bırakılmıştır.

İmâm-ı A’zam hazretlerinin indinde, istisnâ’an müna’kid olan bey’den müstesni’ rücû’ edebilir ise de, İmâm-ı Ebu Yusuf rahmetullahi aleyh hazretlerinin indinde, masnû’, ta’rife muvâfık olduğu halde

rücû’ edemez. Şimdi ise âlemde pek çok kârgâhlar yapılarak, bunca toplar ve tüfenkler ve vapurlar mukavele ve sipariş ile yaptırılagelip, istisnâ’ keyfiyyeti masâlih-i cesîme-i câriyyeden olmasıyla, müstasni’in akd-i istisnâ’ı fesihde muhayyer olması, nice masâlih-i cesîmeyi ihlâl edeceğinden ve istisnâ’ hususu hilâf-ı kıyas olarak, örf-i nâsa mebnî istihsânen meşru’ olan seleme makîs ve örfe müstenid bir keyfiyet olduğundan, maslahat-ı asra nazaran İmâm-ı Ebû Yusuf kavlinin ihtiyârına lüzum görülerek, üç yüz doksan ikinci madde, ona muvâfık olarak yazılmıştır.

Mesâil-i müctehid-i fîhâda, İmâmü’l-Müslimîn Hazretleri, herhangi kavl ile amel olunmak üzre emrederse, mûcebince amel olunmak vâcib olduğundan, ma’ruzât-ı mebsuta-i nezd-i hakayık-ı  vefd-i vekâlet-penahîlerinde dahi karin-i tasvib buyrulduğu halde, mecelle-i melfûfenin bâlâsı hatt-ı hümâyûn hazret-i hilâfet-penahî ile tevşih buyrulmak bâbında…

Fî on sekiz Zilhicce sene 285 ve fî 10 Mart 285

MECELLE-İ AHKÂM-I ADLİYYE (BİR MUKADDEME İLE ON ALTI KİTABI ŞAMİLDİR)

Kitâb-ı evvel: Büyû’ hakkındadır.

Kitâb-ı sânî: İcârât hakkındadır.

Kitâb-ı sâlis: Kefâlet hakkındadır.

Kitâb-ı râbi’: Havâle hakkındadır.

Kitâb-ı hâmis: Rehin hakkındadır.

Kitâb-ı sâdis: Emânât hakkındadır.

Kitâb-ı sâbi’: Hibe hakkındadır.

Kitâb-ı sâmin: Gasb hakkındadır.

Kitâb-ı tâsi’: Hacr ve ikrâh ve şüf’a hakkındadır.

Kitâb-ı âşir: Envâ-ı şirket hakkındadır.

Kitâb-ı hâdî aşer: Vekâlet hakkındadır.

Kitâb-ı sânî aşer: Sulh ve ibrâ hakkındadır.

Kitâb-ı sâlis aşer: İkrâr hakkındadır.

Kitâb-ı râbi’ aşer: Da’vâ hakkındadır.

Kitâb-ı hâmis aşer: Beyyinât ve tahlîf  hakkındadır.

Kitâb-ı sâdis aşer: Kazâ ve tahlîf hakkındadır.

KİTABÜ’L-BÜYÛ’

İHTAR

İşbu mecellede münderic, mesâil-i esâsiyye-i şâzeceyi şerh ve izah zımnında, icab ve lüzumuna göre misâl olarak, kütüb-i fetâvâdan ahz ü derc olan mesâilin tefrikine alâmet olmak üzre, mesâil-i esâsiyye, işbu büyük ve emsile ve ilâvât-ı saire, daha küçük hurûfla tertib ve tab’ ettirildi.

BİSMİLLAHİRAHMANİRRAHÎM

SÛRET-İ HATT-I HÜMAYÛN MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

MUKADDEME İKİ MAKALEYİ HAVÎDİR

MAKALE-İ ÛLA İLM-İ FIKHIN TA’RİF VE TAKSİMİ BEYANINDADIR

Madde 1- İlm-i fıkıh, mesâil-i şer’iyye-i ameliyyeyi bilmektir.

Mesâil-i fıkhiyye, ya emr-i âhirete taalluk eder ki, ahkâm-ı ibâdâttır. Veyahut emr-i dünyaya taalluk eder ki, münâkehât ve muâmelât ve ukûbât kısımlarına taksim olunur. Şöyle ki, Cenâb-ı Hak bu nizâm-ı âlemin vakt-i mukaddere dek bekaasını irade edip, bu ise nev-i insanın bekaasına ve nev’in bekaası, tenâsül ve tevâlüd için zükûr ve inâsın izdivacına menuttur. Ve bir de nev’in bekaası eşhâsın adem-i inkıtâiyledir. İnsan ise, i’tidâl-i mizacı hasebiyle bekaada, gıda ve libas ve meskence umûr-ı sınâiyyeye muhtaç olur. Bu dahi efrâdı beyninde teâvün ve iştirâk husûlüne tevakkuf eder. Elhasıl insan, medeniyyü’t-tab’ olduğundan, sair hayvanat gibi münferiden yaşayamayıp, bast-ı bisat-ımedeniyyet ile yekdiğere muâvenet ve müşârekete muhtaçtır. Halbuki her şahıs, kendine mülâyim olan şeyi taleb ve mezâhim olan şeye gadab eder olduğundan, beynlerinde adl ü nizâmın halelden mahfuz kalması için gerek izdivac ve gerek mâ-bihi’t-temeddün olan teâvün ve iştirâk hususlarında, bir takım kavânin-i müeyyide-i şer’iyyeye muhtaç olur ki, evvelkisi fıkhın münâkehât kısmı ve ikincisi muâmelât kısmıdır. Ve emr-i temeddünün,  bu minvâl üzre pâyidâr olması için, ahkâm-ı ceza tertibi lâzım gelip, bu dahi fıkhın ukûbât kısmıdır.

İşbu muâmelât kısmının kesirü’l-vukû’ olan mesâili, kütüb-i mu’tebereden cem’ ile kitablara ve kitablar bâblara ve bâblar fasıllara taksim olunmak üzre, bu mecellenin te’lifine ibtidar olunmuştur. İşte mehâkimde ma’mûlün bih olacak mesâil-i fer’iyye berveçh-i âtî ebvâb ve fusûlde zikrolunacak mesâildir. Ancak muhakkikîn-i fukahâ mesâil-i fıkhiyyeyi, bir takım kavâid-i külliyyeye ircâ’ etmişlerdir ki, her biri nice mesâili muhit ve müştemil olarak, kütüb-i fıkhiyyede, müsellemâttan olmak üzre bu mesâilin isbatı için delil ittihaz olunur.

Ve evvelemirde bu kavâidin tefehhümü, mesâile istînas hâsıl eder. Ve mesâilin zihinlerde takarrürüne vesile olur. Binaen-alâ-zâlik, doksan dokuz kâide-i fıkhiyye cem’ ile maksuda şürû’dan mukaddem, berveçh-i âtî makale-i sâniye olmak üzre irad olunur. Ve eğer ki bunlardan bazısı münferiden ahz olundukda, bazı müstesneyâtı bulunur ise de, yekdiğerini tahsis ve takyid ettiklerinden, minhaysü’l-mecmû’ külliyyet ve umûmiyyetlerine halel gelmez.

MAKALE-İ SANİYE: KAVAİD-İ FIKHİYYE BEYANINDADIR

Madde 2- Bir işten maksat neyse, hüküm ona göredir.

Yani, bir iş üzerine terettüb edecek hüküm, ol işten maksad ne ise ona göre olur.

Madde 3- Ukûd’da itibar, makaasıd ve maânîyedir, elfâz ve mebanîye değildir.

Binaen-alâ-zâlikbey’ bi’l-vefâ’da rehin hükmü cereyan eder.

Madde 4- Şek ile yakîn zâil olmaz.

Madde 5- Bir şeyin bulunduğu hal üzre kalması asıldır.

Madde 6- Kadîm, kıdemi üzre terk olunur.

Madde 7- Zarar kadîm olmaz.

Madde 8- Berâet-i zimmet asıldır.

Binaen-alâ-zâlik bir kimse, birinin malını telef edip de mikdarında ihtilâf etseler, söz mütlifin olup, mal sahibi iddia ettiği ziyadeyi isbata muhtac olur.

Madde 9- Sıfât-ı ârızada asl olan ademdir.

Meselâşirket-i mudârebede kâr olup olmadığında ihtilâf olunsa, ademi asıl olduğuna binaen söz mudâribin olup, sahib-i sermâye, kâr olduğunu isbata muhtac olur.

Madde 10- Bir zamanda sâbit olan şeyin hilâfına delil olmadıkça, bekasıyla hükmolunur.

Binaen-alâ-zâlik, bir zamanda bir şey, bir kimsenin mülkü olduğu sâbit olsa, mülkiyyeti izâle eden bir hal olmadıkça, mülkiyyetin bekaasıyla hükmolunur.

Madde 11- Bir emr-i hâdisin, akreb-i evkatına izâfeti asıldır.

Yani, hâdis olan bir işin, sebeb ve zaman vukû’unda ihtilâf olunsa, zaman-ı baîde nisbeti isbat olunmadıkça, hâle akreb olan zamana nisbet olunur.

Madde 12- Kelâmda asl olan, ma’na-yı hakikîdir.

Madde 13- Tasrîh mukaabelesinde, delâlete itibar yoktur.

Madde 14- Mevrid-i nassda, ictihâda mesağ yoktur.

Madde 15- Alâ hilâfi’l-kıyas sâbit olan şey, saire makîsün aleyh olmaz.

Madde 16- İctihâd ile ictihâd nakz olunmaz.

Madde 17- Meşekkat  teysiri celb eder.

Yani, suûbet sebeb-i teshîl olur ve darlık vaktinde vüs’at gösterilmek lâzım gelir.

Karz ve havâle ve hacr gibi pek çok ahkâm-ı fıkhiyye, bu asla müteferri’dir ve fukahânın ahkâm-ı şer’iyyede gösterdikleri ruhas ve tahfîfât, hep bu kaideden istihrac olunmuştur.

Madde 18- Bir iş zîk oldukda müttesa’ olur.

Yani, bir işte meşakkat görülünce, ruhsat ve vüs’at gösterilir.

Madde 19- Zarar ve mukabele-bizzarar yoktur.

Madde 20- Zarar izâle olunur.

Madde 21- Zaruretler, memnû’ olan şeyleri mubah kılar.

Madde 22- Zaruretler, kendi mikdarlarınca takdîr olunur.

Madde 23- Bir özür için câiz olan şey, ol özrün zevâliyle bâtıl olur.

Madde 24- Mâni’ zâil oldukda, memnû’ avdet eder.

Madde 25- Bir zarar, kendi misliyle izâle olunamaz.

Madde 26- Zarar-ı âmmı def’ için zarar-ı hâss ihtiyar olunur.

Tabib-i cahili men’ etmek, bu asıldan teferru’ eder.

Madde 27- Zarar-ı eşed, zarar-ı ehaf ile izâle olunur.

Madde 28- İki fesad teâruz ettikde, ehaffi irtikâb ile a’zamının çaresine bakılır.

Madde 29- Ehven-i şerreyn ihtiyar olunur.

Madde 30- Def’-i mefâsid, celb-i menâfi’den evlâdır.

Madde 31- Zarar, bi-kaderi’l-imkân def’ olunur.

Madde 32- Hâcet, umumî olsun, hususî olsun, zaruret menzilesine tenzil olunur.

Bey’ bi’l-vefânın tecvizi bu kabildendir ki, Buhara ahalisinde borç tekessür ettikde görülen ihtiyaç üzerine, bu muâmele mer’iyyül icra olmuştur.

Madde 33- Iztırar gayrin hakkını ibtâl etmez.

Binaen-âlâ-zâlik, bir adam aç kalıp da birinin ekmeğini yese, ba’dehu kıymetini vermesi lâzım gelir.

Madde 34- Alması memnu’ olan şeyin, vermesi dahi memnu’ olur.

Madde 35- İşlenmesi memnu’ olan şeyin, istenmesi dahi memnu’ olur.

Madde 36- Adet muhakkemdir.

Yani hükm-i şer’îyi isbat için, örf ve âdet hakem kılınır. Gerek âmm ve gerek hâss olsun.

Madde 37- Nâsın isti’mali bir hüccettir ki, anınla amel vâcib olur.

Madde 38- Adeten mümteni’ olan şey, hakikaten mümteni’ gibidir.

Madde 39- Ezmânın tagayyürüyle, ahkâmın tagayyürü inkâr olunamaz.

Madde 40- Adetin delâletiyle, ma’na-yı hakikî terk olunur.

Madde 41- Adet, ancak muttarid yahut gâlib oldukda muteber olur.

Madde 42- İtibar gâlib-i şâyi’adır, nâdire değildir.

Madde 43- Örfen ma’ruf olan şey, şart kılınmış gibidir.

Madde 44- Beyne’t-tüccar ma’ruf olan şey, beynlerinde meşrut gibidir.

Madde 45- Örf ile ta’yin nass ile ta’yin gibidir.

Madde 46- Mâni’ ve muktazî teâruz ettikte, mâni’ takdim olunur.

Binaen-alâ-zâlik bir adam, borçlusu yanında merhûn olan malını, âhara satamaz.

Madde 47- Vücutta bir şeye tâbi’ olan, hükümde dahi ona tâbi’ olur.

Binaen-alâ-zâlik, bir gebe hayvan satıldıkta, karnındaki yavrusu dahi tabe’an satılmış olur.

Madde 48- Tâbi’ olan şeye, ayrıca hükm verilmez.

Meselâ, bir hayvanın karnındaki yavrusu, ayrıca satılmaz.

Madde 49- Bir şeye mâlik olan kimse, ol şeyin zaruriyyatından olan şeye dahi mâlik olur.

Meselâ, bir haneyi satın alan kimse, ana mûsil olan tarîka dahi mâlik olur.

Madde 50- Asıl sâkıt oldukta, fer’ dahi sâkıt olur.

Madde 51- Sâkıt olan şey, avdet etmez.

Yani, giden geri gelmez.

Madde 52- Bir şey bâtıl oldukta, anın zımnındaki şey dahi bâtıl olur.

Madde 53- Aslın îfası kaabil olmadığı halde, bedeli îfa olunur.

Madde 54- Bizzat tecviz olunmayan şey, bi’t-teb’ tecviz olunabilir.

Meselâ, müşteri mebî’i kabz için bâyi’i tevkîl etse, câiz olmaz. Amma, iştirâ eylediği zahîreyi ölçüp koymak için, bâyi’a çuvalı verip o dahi zahîreyi çuvala vaz’ edicek, zımnen ve tabe’an kabz bulunur.

Madde 55- İbtidaen tecviz olunmayan şey, bekaaen tecviz olunabilir.

Meselâ; hisse-i şâyiayı, hibe etmek sahih değildir. Amma bir mal-i mevhûbün, bir hisse-i şâyiasına bir müstahak çıkıp da zabtetse, hibe bâtıl olmayıp, hisse-i bâkiye mevhûbün lehin malı olur.

Madde 56- Bekaa, ibtidâdan esheldir.

Madde 57- Teberru’, ancak kabz ile tamam olur.

Meselâ, bir adam birine bir şey hibe etse, kable’l-kabz hibe tamam olmaz.

Madde 58- Raiyye, yani tebe’a üzerine tasarruf, maslahata menuttur.

Madde 59- Velâyet-i hâssa velâyet-i âmmeden akvâdır.

Meselâ, mütevelli-i vakfın velâyeti, kaadînin velâyetinden akvâdır.

Madde 60- Kelâmın i’mâli, ihmalinden evlâdır.

Yani, bir kelâmın bir ma’naya hamli mümkün oldukça, ihmal yani ma’nasız itibar olunmamalıdır.

Madde 61- Mâna-yı hakîki mütaazzir oldukda, mecâza gidilir.

Madde 62- Bir kelâmın i’mali mümkün olmaz ise, ihmal olunur.

Yani, bir kelâmın hakikî ve mecazî bir mânaya hamli mümkün olmaz ise, ol halde mühmel yani ma’nasız bırakılır.

Madde 63- Mütecezzî olmayan bir şeyin bazını zikretmek, küllünü zikr gibidir.

Madde 64- Mutlak, ıtlakı üzre câri olur. Eğer nassan yahut delâleten takyid delili bulunmaz ise.

Madde 65- Hâzırdaki vasıf lağv ve gâibdeki vasıf muteberdir.

Meselâ, bâyi’ meclis-i bey’de hâzır olan bir kır atı, satacak olduğu haldeşu yağız atı şu kadar bin kuruşa sattım dese icabı muteber olup, yağız ta’biri lağv olur, amma meydanda olmayan bir kır atı yağız diye satsa, vasıf muteber olmakla bey’ mün’akid olmaz.

Madde 66- Suâl, cevabda iâde olunmuş addolunur.

Yani, tasdik olunan bir suâlde ne denilmiş ise, mücîb anı söylemiş hükmündedir.

Madde 67- Sâkite bir söz isnad olunmaz. Lâkin ma’rız-ı hâcette sükût beyandır.

Yani, sükût eden kimseyeşu sözleri söylemiş oldu denilmez. Lâkin söyleyecek yerde sükût etmesi, ikrâr ve beyan addolunur.

Madde 68- Bir şeyin umûr-ı bâtınada delili, ol şeyin makamına kaim olur.

Yani, hakikatine ıttıla’ müteassir olan umûr-ı bâtınada, delil-i zâhirîsi ile hükmolunur.

Madde 69- Mükâtebe, muhataba gibidir.

Madde 70- Dilsizin işaret-i ma’hûdesi, lisan ile beyan gibidir.

Madde 71- Tercümanın kavli, her hususta kabul olunur.

Madde 72- Hatası zâhir olan zanna, itibar yoktur.

Madde 73- Senede müstenid olan ihtimâl ile hüccet yoktur.

Meselâ, bir kimse veresesinden birine, şu kadar kuruş borcu olduğunu ikrâr ettiği taktirde, eğer maraz-ı mevtinde ise, diğer verese tasdik etmedikçe bu ikrârı hüccet değildir. Zira, diğer vereseden mal kaçırmak ihtimali, maraz-ı mevte müsteniddir. Amma hâl-i sıhhatinde ise, ikrârı muteber olur ve ol halde olan ihtimâl-i mücerred bir nevi tevehhüm olduğundan, ikrârın hüccetine mâni’ olmaz.

Madde 74- Tevehhüme itibar yoktur.

Madde 75- Bürhân ile sâbit olan şey, ayânen sâbit gibidir.

Madde 76- Beyyine müdde’î için ve yemin münkir üzerinedir.

Madde 77- Beyyine, hilâf-ı zâhiri isbat için ve yemin, aslı ibka içindir.

Madde 78- Beyyine, hüccet-i müteaddiye ve ikrâr, hüccet-i kaasıradır.

Madde 79- Kişi, ikrârıyla müâheze olunur.

Madde 80- Tenâkuz ile hüccet kalmaz, lâkin mütenâkızın aleyhine olan hükme halel gelmez.

Meselâ, şahidler şehadetlerinden rücû’ ile tenâkuz ettiklerinde, şehadetleri hüccet olmaz. Lâkin evvelki şehadetleri üzerine kaadî hükmetmiş ise, bu hüküm dahi bozulamayıp, mahkûmun bihi şahidlerin tazmin etmesi lâzım gelir.

Madde 81- Asıl sâbit olmadığı halde, fer’in sâbit olduğu vardır.

Meselâ, bir kimsefalanın falana şu kadar kuruş deyni vardır ben dahi ana kefilim dese ve asilin inkârı üzerine, dâin iddia etse, meblağ-ı mezbûru kefilin vermesi lâzım gelir.

Madde 82- Şartın sübûtu indinde, ana muallâk olan şeyin sübûtu lâzım olur.

Madde 83- Bi-kaderi’l-imkân, şarta müraât olunmak lâzım gelir.

Madde 84- Va’dler, sûret-i ta’lîk-ı iktisâ ile lâzım olur.

Meselâ,sen bu malı falan adama sat, eğer akçesini vermez ise ben veririm dese ve malı alan akçeyi vermese, bu va’di eden kimsenin akçeyi vermesi lâzım gelir.

Madde 85- Bir şeyin nef’i, zamânı mukabelesindedir.

Yani, bir şey telef olduğu takdirde, hasarı kime âid ise, anın zımnında demek olup, ol kimsenin bu vechile zamânı, ol şey ile intifa’a mukaabil olur.

Meselâ, hıyâr-ı ayb ile reddolunan bir hayvanı, müşteri kullanmış olmasından dolayı bâyi’ ücret alamaz. Zira kable’r-red telef olaydı, hasarı müşteriye âid olacak idi.

Madde 86- Ücret ile zamân, müctemi’ olmaz.

Madde 87- Mazarrat, menfaat mukabelesindedir.

Yani, bir şeyin menfaatına nâil olan, anın mazarratına mütehammil olur.

Madde 88- Külfet ni’mete ve ni’met külfete göredir.

Madde 89- Bir fi’lin hükmü, fâiline muzâf kılınır. Ve mücbir olmadıkça, âmirine muzâf kılınmaz.

Madde 90- Mübâşir yani, bizzat fâil ile mütesebbib müctemi’ oldukda, hüküm ol fâile muzâf kılınır.

Meselâ, birinin tarîk-ı âmmda kazmış olduğu kuyuya diğeri, birinin hayvanını ilka ile itlâf etse, o zâmin olup, kuyuyu hafreden kimseye zamân lâzım gelmez.

Madde 91- Cevâz-ı şer’î, zamâna münafî olur.

Meselâ, bir adamın kendi mülkünde kazmış olduğu kuyuya, birinin hayvanı düşüp telef olsa, zamân lâzım gelmez.

Madde 92- Mübâşir, müteammid olmasa da zâmin olur.

Madde 93- Mütesebbib, müteammid olmadıkça zâmin olmaz.

Madde 94- Hayvanatın, kendiliğinden olarak cinayet ve mazarratı, hederdir.

Madde 95- Gayrin mülkünde, tasarrufla emretmek bâtıldır.

Madde 96- Bir kimsenin mülkünde, anın izni olmaksızın, âhar bir kimsenin tasarruf etmesi, câiz değildir.

Madde 97- Bilâ-sebeb-i meşrû’ birinin malını, bir kimsenin ahz eylemesi câiz olmaz.

Madde 98- Bir şeyde, sebeb-i temellükün tebeddülü, ol şeyin tebeddülü makamına kaimdir.

Madde 99- Kim ki, bir şeyi vaktinden evvel isti’câl eyler ise, mahrumiyyetle muâteb olur.

Madde 100- Her kim ki, kendi tarafından tamam olan şeyi, nakzetmeye sa’y eder ise, sa’yi merduttur.

KİTAB-I EVVEL: BÜYÛ’ HAKKINDA OLUP BİR MUKADDEME İLE YEDİ BABA MÜNKASİMDİR

MUKADDEME: BÜYÛ’A MÜTEALLİK ISTILAHAT-I FIKHİYYE BEYANINDADIR

Madde 101- İcab: İnşâ-yı tasarruf için ibtida söylenilen sözdür ki, tasarruf anınla isbat olunur.

Madde 102- Kabul: İnşâ-yı tasarruf için sâniyen söylenilen sözdür ki, anınla akid tamam olur.

Madde 103- Akid: Tarafeynin bir hususu iltizam ve taahhüd etmeleridir ki, icab ve kabulün irtibatından ibarettir.

Madde 104- İn’ikad: İcab ve kabulün, müteallikında, eseri zâhir olacak vechile, yekdiğere berveçh-i meşrû’ taallukudur.

Madde 105- Bey’ : Malı, mala değişmekdir ki, müna’kid yahut gayr-i mün’akid olur.

Madde 106- Bey’-i müna’kid: İn’ikad bulan bey’ demek olarak; sahih ve fâsid ve nâfiz ve mevkûfa taksim olunur.

Madde 107- Bey’-i gayr-i müna’kid: Bey’-i bâtıldır.

Madde 108- Bey’-i Sahih: Yani, bey’-i câiz, zâten ve vasfen meşru’ olan bey’ dir.

Madde 109- Bey’-i fâsid: Aslen sahih olup da, vasfen sahih olmayan, yani, zâten müna’kid olup da, bazı evsâf-ı hariciyyesi itibarıyla meşru’ olmayan bey’dir.  (Bâb-ı sâbi’a bak)

Madde 110- Bey’-i bâtıl: Aslen sahih olmayan bey’dir.

Madde 111- Bey’-i mevkûf: Geyrin hakkı taalluk eden bey’dir. Bey’-i fuzûli gibi.

Madde 112- Fuzûli: Bi-gayr-i izn-i şer’î, diğer bir kimsenin hakkında tasarruf eden kimsedir.

Madde 113- Bey’-i nâfiz: Gayrin hakkı taalluk etmeyen bey’dir ki, lâzım ve gayr-i lâzım kısımlarına münkasim olur.

Madde 114- Bey’-i lâzım: Hıyârâttan ârî olan bey’-i nâfizdir.

Madde 115- Bey’-i gayr-i lâzım: Kendisinde hıyârâttan birisi bulunan bey’-i nâfizdir.

Madde 116- Hıyâr: Muhayyerlik demektir. Nitekim bâb-ı mahsusunda beyan olunacaktır.

Madde  117- Bey’-i bât : Bey’-i kat’î demektir.

Madde 118

Bey’ bi’l-vefâ: Bir kimse, bir malı âhara semeni reddettikte geri vermek üzre, şu kadar kuruşa satmaktır ki, müşteri mebî’ ile intifâ’ eylemesine nazaran, bey’-i câiz hükmünde ve tarafeyn bunu feshe muktedir oldukları cihetle, bey’-i fâsid hükmünde ve müşteri mebî’i âhara satmadığı cihetle rehin hükmündedir.

Madde 119

Bey’ bi’l-istiğlâl: Bâyi’, bir malı istîcar etmek üzre vefâen bey’ etmektir.

Madde  120

Bey’ : Mebî’ itibarıyla dahi dört kısma taksim olunur.

Kısm-ı evvel, semen mukabelesinde diğere malı satmakdır ki, büyû’un en meşhuru bu olduğundan bunabey’ tesmiye olunur.

Kısm-ı sânîsarf ve kısm-ı sâlisbey’-i mukayeza ve kısm-ı râbi’selemdir.

Madde  121

Sarf: Nakdi, nakde bey’ etmektir ki, Türkçeakçe bozmak tabir olunur.

Madde 122

Bey’-i mukayaza: Aynı, ayna yani, gayri ez nakdeyn, malı mala mübâdele etmekdir ki, lisan-ı Türkî’detrampa denir.

Madde 123

Selem: Müecceli, muaccele satmak, yani peşin para ile veresiye mal almaktır.

Madde 124

İstisna’ : Bir şeyi yapmak üzre, ehl-i sanat ile akd-i mukavele etmekdir ki, yapanasâni’ ve yaptıranamüstesni’ ve yapılan şeyemasnû’ denilir.

Madde 125

Mülk: İnsanın mâlik olduğu şeydir. Gerek a’yân olsun ve gerek menâfi’ olsun.

Madde 126

Mal: Tab’-ı insanî mâil olup da, vakt-i hacet için iddihar olunabilen şeydir ki, menkule ve gayr-i menkule şâmil olur.

Madde 127

Mal-i mütekavvim: İki ma’naya istimâl olunur. Biri intifa’ı mubah olan şeydir. Diğeri, mal-i muhrez demektir.

Meselâ, denizde iken balık gayr-i mütekavvim olup, ıstıyad ile ihraz olundukda, mal-i mütekavvim olur.

Madde 128

Menkul: Bir mahalden, mahall-i âhara nakli mümkün olan şeydir ki, nukûd ve urûza ve hayvanât ve mekîylat ve mevzûnâta şâmil olur.

Madde 129

Gayr-i menkul: Akar denilen hane ve arazi misillü, mahall-i âhara nakli mümkün olmayan şeydir.

Madde 130

Nukûd: Nakdin cem’i olup, altun ve gümüşten ibrettir.

Madde 131

Urûz: Araz’ın cemi olup nukûd ve hayvanâttan ve mekîylât ve mevzûnâttan başka olan metâ’ ve kumaş emsâli şeylerdir.

Madde 132

Mukadderât: Keyl ya vezin ya sayı ya zirâ’ ile mikdarı ta’yin olunan şeyler olup, mekîlât ve mevzûnât ve adediyyât ve mezruâta şâmil olur.

Madde 133

Keylî ve mekîl: Keyl ile ölçülen şey.

Madde 134

Veznî ve mevzûn: Tartılan şey.

Madde  135

Adedî ve ma’dûd : Sayılan şey.

Madde  136

Zer’î ve mezrû’ : Arşun ile ölçülen şey.

Madde  137

Mahdûd : Hudud ve sınırları kaabil-i ta’yin olan akar.

Madde  138

Muşâ’ : Hısas-ı şâyia’yı hâvî olan şey.

Madde  139

Hisse-i şâyi’a : Mal-i müşterekin her cüz’ine sârî ve şâmil olan sehimdir.

Madde  140

Cins: Şâmil olduğu efradı beyninde, garazca tefâvüt-i fâhiş olmayan şeydir.

Madde 141

Cüzâf ve mücâzefe: Götürü pazar demektir.

Madde 142

Hakk-ı mürûr: Aharın mülkünden geçmek hakkıdır.

Madde 143

Hakk-ı şirp: Bir nehirden, nasîb-i muayyen-i ma’lûmdur.

Madde 144

Hakk-ı mesîl: Bir hanenin, harice suyu ve seli akmak ve damlalık hakkıdır.

Madde 145

Mislî: Çarşı ve pazarda mu’teddün bih yani, bahanın ihtilâfını mûcib bir tefâvütsüz misli bulunan şeydir.

Madde 146

Kıyemî: Çarşı ve pazarda misli bulunmayan, yahut bulunursa da fiyatca mütefâvit olan şeydir.

Madde 147

Adediyyât-ı mütekaribe: Ahad ve efradı beyninde, kıymetce tefâvüt olmayan ma’dûdattır ki, hep misliyyâttandır.

Madde 148

Adediyyât-ı mütefâvite: Ahad ve efradı beyninde, kıymetce tefâvüt bulunan ma’dûdattır ki, hep kıyemiyyâttan ma’dûd olur.

Madde 149

Rüknü’l-bey’ : Yani, mebî’in mahiyeti malı mala değişmekten ibaret olup, ancak buna delâlet etmek hasebiyleicab ve kabule dahirüknü’l-bey’ ıtlak olunur.

Madde 150

Mahallü’l-bey’ : Mebî’den ibarettir.

Madde 151

Mebî’ : Satılan şey ki, bey’de taayyün eden ayndır ve bey’den maksûd-ı aslî odur.

Zira, intifa’ ancak a’yân ile olup semen, mübâdele-i emvâle vesiledir.

Madde 152

Semen: Satılan şeyin bahasıdır ki, zimmete taalluk eden şeydir.

Madde 153

Semen-i müsemma: Tarafeynin, bi’t-terazi tesmiye ve ta’yin ettikleri semendir. Gerek kıymet-i hakikiyyeye mutâbık olsun ve gerek nâkıs ya zâid olsun.

Madde 154

Kıymet: Bir malın baha-yı hakikîsidir.

Madde 155

Müsemmen: Semen mukaabilinde satılmış şey.

Madde 156

Te’cîl: Deyni, bir vakt-i muayyene ta’lik ve te’hir etmektir.

Madde 157

Taksît: Deyni, müteaddid ve muayyen vakitlerde te’diye etmek üzre te’cîldir.

Madde 158

Deyn: Zimmetde sâbit olan şeydir.

Meselâ, bir kimsenin zimmetinde şu kadar kuruş borcu ve meydanda mevcut olmayan şu kadar kuruş ve meydanda mevcut olan akçenin yahut bir yığın buğdayın, kable’l-ifrâz bir mikdar-ı muayyeni, hep deyn kaabilindendir.

Madde 159

Ayn: Muayyen ve müşahhas olan şeydir.

Meselâ, bir hane ve bir at ve bir sandalye ve meydanda mevcut bir yığın buğday ve bir mikdar akçe hep a’yandandır.

Madde 160

Bâyi’ : Mal satan

Madde 161

Müşteri : Satın alan

Madde 162

Mütibâyiân : Bâyi’ ile müşteridir ki,âkıdeyn dahi denir.

Madde 163

İkale : Akd-i bey’i,ref’ ve izâle etmektir

Madde 164

Tagrîr : Aldatmak

Madde 165

Gabn-i fâhiş: Urûzda nısf-ı uşur ve hayvanatta uşur ve akarda humus mikdarı veya daha ziyade aldanmaktır.

Madde 166

Kadîm: Oldur ki, evvelini bilir kimse olmaya

(ŞERH)

Urûz kelimesi akar ve hayvanât ve mekîlât ve mevzûnâta mukaabil olarak istimâl olunur ise de, bazen dahi yalnız hayvan ve akara mukaabil olarak isti’mâl olunur.

Mecellenin yüz altmış beşinci maddesinde, mekîlât ve mevzûnât mezkûr olmadığından, urûz burada mekîlât ve mevzûnâta şâmil olur. Mecelle Cemiyeti’nde bu veçhile mütalaa olunmuştur. (Cevdet)

BAB-I EVVEL

AKD-İ BEY’A MÜTEALLİK MESAİL BEYANINDA OLUP BEŞ FASLI HAVÎDİR

FASL-I EVVEL

RÜKN-İ BEY’ HAKKINDADIR

Madde 167

İcab ve kabul ile bey’ mün’akid olur.

Madde 168

Bey’de, icab ve kabul örf ve âdet-i beldede, inşâ-yı bey’ için müsta’mel olan lâfızlardır ki, bunlarla pazarlık kesilip, lisanımızdahayırlaşmak ta’bir olunur.

Madde 169

İcab ve kabul için ekseriya mâzi sıygası isti’mâl olunur.

Meselâ, bayi’şu metâ’ı sana yüz kuruşa sattım ve müşteri dahialdım veyahut müşterialdım ve ba’dehu bayi’sattım dese bey’ mün’akid olup, evvelki sûrettesattım lâfzı icab vealdım lafzı kabul ve ikinci sûrettealdım lafzı icab vesattım lâfzı kabuldur. Ve kezâ bayi’ sattım yerinde,verdim veyahuttemlik ettim deyip müşteri dahialdım yerinde,râzı oldum veyahutkabul eyledim dese bey’ mün’akid olur.

Madde 170

Alırım vesatarım gibi, muzâri’ sıygasıyla hâl murad olunursa bey’ mün’akid olur. Ve eğer istikbâl murad olunursa mün’akid olmaz.

Madde 171

Alacağımsatacağım gibi, va’d-i mücerred ma’nasına olan müstakbel sıygasıyla, bey’ mün’akid olmaz.

Madde 172

Sat vesatın al gibi emir sıygasıyla dahi bey’ mün’akid olmaz. Fakat, bi-tarîkı’l-iktiza hâle delâlet eden emr ile dahi, bey’ mün’akid olur.

Meselâ, müşterişu malı bana şu kadar kuruşa sat deyip, bayi’ dahisattım dese bey’ mün’akid olmaz. Amma bayi’bu malı şu kadar kuruşa al deyip müşteri dahialdım dese, yahut müşterialdım deyip bayi’ dahial veyahutvar hayrını gör dese bey’ mün’akid olur. Zira bu makamda,al veyahutvar hayrını gör ta’birleriişte sattım al demektir.

Madde 173

İcab ve kabul, şifâhen olduğu gibi, mükâtebe ile dahi olur.

Madde 174

Dilsizin, işaret-i ma’rûfesiyle, bey’ mün’akid olur.

Madde 175

İcab ve kabulden maksad-ı aslî ki, terâzî-i tarafeyndir. Buna delâlet eden mübâdele-i fi’liyye ile dahi, bey’ mün’akid olur. Ve bunaBey’-i teâtî denilir.

Meselâ, pazarlıksız ve lakırdısız, müşteri akçeyi verip, ekmekçi dahi ona ekmeği verse, bey’ mün’akid olur.

Ve kezâ, müşteri akçeyi verip karpuzu alsa ve bâyi’ sükût etse, yine bey’ mün’akid olur.

Ve kezâlik, müşteri buğday almak için buğdaycıya beş altun verip veşu buğdayı kaça satıyorsun? deyip, o dahikilesi bir altuna demesi üzerine, müşteri sükût ettikten sonra buğdayı istediğinde, bâyi’yarın veririm dese ve beyinlerinde icab ve kabul cereyan etmese, bey’ yine mün’akid olur. Hatta, ertesi gün buğdayın kilesi bir buçuk altuna çıksa, bâyi’ yine bir altun fey ile vermeğe mecbur olur.

Ve bilakis, buğdayın bahası tenezzül etse, müşteri bundan dolayı evvelki fey ile almaktan imtina’ edemez.

Kezâlik, müşteribu lahmın şurasından bana şu kadar kuruşluk tart demesi üzerine, kasap dahi kesip tartsa, bey’ mün’akid olur, müşteri almaktan imtina’ edemez.

Madde 176

Ba’de’l-akd semenin tebdili veyahut tezyid veya tenzili ile tekrar pazarlık olundukda, akd-i sânî muteberdir.

Meselâ, bir malın yüz kuruşa pazarlığı kesildikten sonra, bir yüzlük altuna, yahut yüz on veya doksan kuruşa tekrar pazarlık olundukda, akd-i sânî muteberdir.

FASL-I SANÎ

KABULÜN İCABA MUVAFIK OLMASININ LÜZUMU BEYANINDADIR

Madde 177

Akideynden biri, her ne ile neyi icab ederse, diğeri dahi bi-aynihâ anınla anı kabul etmek lâzımdır. Yoksa semeni yahut müsemmeni, teb’îz ve tefrik etmeye salâhiyeti yoktur.

Meselâ, bâyi’ müşteriyeşu kumaşı sana yüz kuruşa sattım dedikde, müşteri ol vechile kabul ederse, tamam o kumaşı yüz kuruşa alır. Yoksa ol kumaşı yahut nısfını elli kuruşa kabullenemez.

Ve kezâ,şu iki hayvanı üç bin kuruşa sattım dedikde, müşteri kabul ederse, ikisini üç bin kuruşa alır. Amma ikisinden birini, bin beş yüz kuruşa alamaz.

Madde 178

Kabulün, icaba zımnen muvâfakati kâfidir.

Meselâ, bâyi’şu malı sana bin kuruşa sattım deyip, müşteri dahibin beş yüz kuruşa aldım dese, bey’ bin kuruş üzerine mün’akid olur. Ancak ol mecliste, bâyi’ ol ziyadeyi kabul ederse, müşteri tarafından ziyade kılınmış olan beş yüz kuruşun dahi i’tâsı lâzım gelir.

Ve kezâ müşterişu malı bin kuruşa aldım deyip, bâyi’sekiz yüz kuruşa verdim dese, bey’ mün’akid olup, iki yüzün hatt ve tenzili lâzım gelir.

Madde 179

Mütibâyiândan biri, müteaddid şeylerin bahalarını tafsil etse bile, safka-i vâhide ile yani, toptan olarak bey’i icab ettikde, diğeri dahi ol vechile kabul ederek, mecmû’-ı semen ile mecmû’-ı mebî’i alabilir.

Yoksa, safkayı tefrik ederek, içinden dilediğini zikrolunan bahasıyla kabul edip almakda muhayyer değildir.

Meselâ, bâyi’şu iki hayvanı üç bin kuruşa sattım şu, bin kuruşa ve bu, iki bin kuruşa veyahuther biri bin beşer yüz kuruşa der ise, müşteri ikisini üç bin kuruşa alabilir. Yoksa ikisinden dilediğini, zikrolunan bahasıyla alamaz.

Ve kezâ bâyi’şu  üç top kumaşı yüzer kuruşa sattım deyip, müşteri dahibir topunu yüz kuruşa yahutiki topunu iki yüz kuruşa kabul ettim dese, bey’ mün’akid olmaz.

Madde 180

Mütibâyiândan biri, müteaddid şeylerin bahalarını tafsil ve başka başka bey’i icab ettiği sûrette, diğeri dilediğini semen-i müsemmasıyla kabul etse, bey’ mün’akid olur.

Meselâ, bâyi’ müteaddid mebî’in bahalarını tafsil ve ta’yin ile berabersattım lafzını dahi tekrar ederek,şunu bin kuruşa sattım ve bunuiki bin kuruşa sattım derse, ol halde müşteri ikisinden birini muayyen olan bahasıyla kabul edip alabilir.

FASL-I SALİS

MECLİS-İ BEY’ HAKKINDA

Madde 181

Meclis-i bey’, pazarlık için olunan içtimâ’dır.

Madde 182

Meclis- bey’de, ba’de’l-icab nihayet-i meclise kadar tarafeyn muhayyerdir.

Meselâ, mütibâyiândan biri, meclis-i bey’debu malı şu kadar kuruşa sattım yahutaldım diye bey’i icab eylese, diğeri derakabaldım yahutsattım demeyip de, bir müddet arası geçtikten sonra yine ol mecliste kabul etse, bey’ mün’akid olup, her ne kadar meclis uzun uzadıya sürmüş ve icab ve kabulün arası hayli uzamış ise de zarar vermez.

Madde 183

Ba’de’l-icab ve kable’l-kabul, ahad-ı tarafeynden i’raza delâlet eder bir kabul yahut fiil bulunur ise, icab bâtıl olup, kabule mahal kalmaz.

Meselâ, mütibâyiândan biri,sattım yahutaldım dedikten sonra ikisinden birisi, başka bir işle yahut bir diğer bahis ve müzakere ile meşgul olsa, icab bâtıl olup, ondan sonra kabul ile bey’ mün’akid olmaz.

Madde 184

Mütibâyiândan biri, beyi’ icab edip ancak diğerinin kabulünden evvel rücû’ etse, icab bâtıl olup, ondan sonra kabul ile bey’ mün’akid olmaz.

Meselâ, bâyi’bu metâ’ı şu kadar kuruşa sattım deyip de, müşterikabul ettim demeden rücû’ etse, müşterinin sonradankabul ettim demesiyle bey’ mün’akid olmaz.

Madde 185

Kable’l-kabul icabın tekrarı, icab-ı evveli ibtâl edip, icab-ı sânîye itibar olunur.

Meselâ, bayi’bu malı yüz kuruşa sattım dedikten sonra, henüz müşterikabul ettim demeden dönüp,yüz yirmi kuruşa sattım dese ve müşteri kabul etse, icab-ı evvele itibar olmayıp bey’ yüz yirmi kuruş üzerine mün’akid olur.

FASL-I RABİ’

ŞARTLA BEY’ HAKKINDADIR

Madde 186

Akd-i bey’in müktezâsından olan şartla bey’, sahih ve şart muteber olur.

Meselâ, bâyi’ kabz-ı semen edinceyedek, mebî’i habs etmek şartıyla sattıkda, bu şart bey’a zarar vermeyip belki muktezâ-yı akdi beyandır.

Madde 187

Muktezâ-yı akdi te’yid eden şartla bey’ sahih ve şart muteberdir.

Meselâ, filan şeyi terhin etmek yahut şu adamı kefil vermek şartıyla bir şey satmak, sahih ve şart muteberdir. Hatta müşteri bu şartlara riayet etmez ise, bâyi’ bey’i fesh edebilir. Zira bu şartlar, muktezâ-yı akd olan teslim-i semeni te’yid eyler.

Madde 188

Müteâref yani, örf ve âdet-i beldede câri olan şartla bey’ dahi, sahih ve şart muteberdir.

Meselâ, kürkü kaplamak ve kilidi yerine mıhlamak ve yırtık elbiseyi yamamak şartıyla satmak sahih olup, bu şarta dahi bâyi’in riayet etmesi lâzım gelir.

Madde 189

Ahad-ı âkideyne nef’i olmayan şartla bey’ sahih olup, ancak şart fâsiddir.

Meselâ, âhara satılmak, yahut meraya salıvermek şartıyla, bir hayvanı satmak sahih olup, fakat şart lağvdır.

FASL-I HAMİS

İKALE-İ BEY’ HAKKINDADIR

Madde 190

Akideyn, ba’de’l-akd rızâlarıyla, bey’i ikaale edebilirler.

Madde 191

Bey’ gibiikaale dahi, icab ve kabul ile olur.

Meselâ, âkideynden biribey’i ikaale yahutfesh ettim ve diğerikabul ettim dese veyahut biribey’i ikaale et ve diğeriettim dese, ikaale sahih yani bey’ münfesih olur.

Madde 192

İcab ve kabul makamına kaim olan teâtî sûretiyle dahi, ikaale sahih olur.

Madde 193

Bey’ gibi ikaalede dahi ittihad-ı meclis lâzımdır.

Yani, meclis-i icabda, kabul bulunmak lâzım gelip yoksa âkideynden biribey’i ikaale ettim deyip de, diğeri ol meclisde kabul etmeden meclis bozulsa, yahut ahad-ı tarafeynden i’râza delâlet eder bir şey sâdır olsa, ba’dehu diğerinin kabulü müfîd olmaz.

Madde 194

Hîn-i ikaalede, mebî’ müşteri yedinde kaim ve mevcud olmak şarttır.

Binaenaleyh, mebî’ telef olmuş ise ikaale sahih olmaz.

Madde 195

Mebî’in bazısı telef olsa, bâkisinde ikaale câizdir.

Meselâ, bâyi’ ekiniyle beraber mülkü olan arzı satıp da, müşteri ekini biçtikten sonra ikaale eyleseler, arzda semenden hissesiyle ikaale sahih olur.

Madde 196

Semenin telef olması, ikaalenin sıhhatine mâni’ değildir.

BAB-I SANÎ

MEBİ’A MÜTEALLİK MESAİL BEYANINDA OLUP DÖRT FASLA MÜNKASİMDİR

FASL-I EVVEL

MEBİ’İN ŞÜRÛT VE EVSAFI HAKKINDADIR

Madde 197

Mebî’in, mevcud olması lâzımdır.

Madde 198

Mebî’in, teslimi mümkün ve makdûr olmak lâzımdır.

Madde 199

Mebî’in mal-i mütekavvim olması lâzımdır.

Madde 200

Mebî’, müşterinin ma’lûmu olmak lâzımdır.

Madde 201

Mebî’in ma’lûmiyyeti, sairinden temyiz edecek hal ve vasfını beyan ile hâsıl olur.

Meselâ, şu kadar kile kızılca buğdayı, yahut filan filan hudud ile mahdud olan arsa diye satılsa, mebî’ ma’lûm ve bey’ sahih olur.

Madde 202

Mebî’, meclis-i bey’de hazır ise, işaret-i hissiyye kâfidir.

Meselâ, bayi’şu hayvanı sattım deyip, müşteri dahi görerek kabul edicek, bey’ sahih olur.

Madde 203

Mebî’in müşteri indinde ma’lûm olması kâfi olup, başka sûretle ta’rif ve tavsîfe hâcet yoktur.

Madde 204

Mebî’, akiddeki ta’yin ile taayyün eder.

Meselâ, bâyi’ işaret-i hissiyye ile ta’yin ederek,şu saati sattım deyip, müşteri dahi kabul ettikde, bayi’in ol saati aynen vermesi lâzım gelir. Yoksa anı alıkoyup da, yerine ol cinsten diğer bir saat veremez.

FASL-I SANÎ

BEY’İ CAİZ OLUP OLMAYAN ŞEYLER BEYANINDADIR

Madde 205

Ma’dûmun bey’i bâtıldır.

Meselâ, bir ağacın hiç belirmemiş olan meyvesini satmak bâtıldır.

Madde 206

Kâmilen belirmiş olan meyveyi, ekle salih olsun olmasın, ağacı üzerinde iken satmak sahihtir.

Madde 207

Efrâdı mütelâhık olan yani, birden zuhur etmeyip de refte refte zuhur edegelen, meyve ve şükûfe ve yaprak ve sebzenin, bir mikdarı belirmiş olduğu halde, onlara tabe’an, onlarla beraber henüz belirmemiş olanları dahi toptan satmak sahih olur.

Madde 208

Cinsi beyan olunarak satılan şey, başka cinsten çıksa bey’ bâtıl olur.

Meselâ, bâyi’ sırçayı elmas diye satsa bâtıldır.

Madde 209

Teslimi, mümkün ve makdûr olmayan şeyi satmak bâtıldır.

Meselâ, deryada batıp da ihracı mümkün olmayan kayığın ve tutup da teslimi mümkün olmayan bir firarî hayvanın bey’i bâtıldır.

Madde 210

Beynennâs mal olmayan şeyi satmak, yahut onunla bir mal satın almak bâtıldır.

Meselâ, lâşeyi ve hür olan benî âdemi satmak, veyahut onların mukaabilinde bir mal iştirâ etmek bâtıldır.

Madde 211

Mütekavvim olmayan malı satmak bâtıldır.

Madde 212

Mütekavvim olmayan mal ile, bir mal satın almak fâsiddir.

Madde 213

Meçhûlün bey’i fâsiddir.

Meselâ, bâyi’ müşteriyemâlik olduğum kâffe-i eşyamı sana şu kadar kuruşa sattım deyip, müşteri dahialdım dese, velâkin eşya müşterinin ma’lûmu olmasa, bey’ fâsid olur.

Madde 214

Bir mülk-i akarın, kable’l-ifrâz bir hisse-i ma’lûme-i şâyiasını meselâ, nısfını ya sülüsünü yahut uşrünü satmak sahihtir.

Madde 215

Bir kimse, hisse-i şâyiasını, şerikinden izin almaksızın âhara satabilir.

Madde 216

Arz’a tabe’an, hakk-ı mürûrun ve hakk-ı şirbin ve hakk-ı meslîlin ve kanavâta tabe’an, suyun bey’i câizdir.

FASL-I SALİS

MEBİ’İN KEYFİYYET-İ BEY’İNE MÜTEALLİK MEVAD BEYANINDADIR

Madde 217

Mekîlât ve mevzûnât ve adediyyât ve mezrûâtın keyl ve vezn ve sayı ve zirâ’ ile bey’i sahih olduğu gibi, cüzâfen satmak dahi sahihtir.

Meselâ, bâyi’ bir yığın buğdayı ve bir dam samanı ve bir yığın tuğlayı ve bir denk metâ’ı götürü satsa sahih olur.

Madde 218

Hububâtı, bir muayyen kab ve ölçek ile ölçüp, veyahut bir muayyen taş ile tartıp satsa, her ne kadar ol kab ve ölçek ne mikdar idüğü ve taşın kaç kıyye ve dirhem olduğu ma’lûm değilse de bey’ sahih olur.

Madde 219

Münferiden satılması câiz olan şeyin, mebî’den istisnası dahi câiz olur.

Meselâ, bâyi’ bir ağacın meyvesinden, şu kadar kıyyesi kendisine kalmak üzre bâkisini satsa sahih olur.

Madde 220

Mukadderâtın, yalnız efrâd ve aksâmına baha takdir ederek toptan satmak sahih olur.

Meselâ, bir yığın buğdayı ve bir kayık odunu ve bir sürü koyunu ve bir pastal çuhayı kilesi ya çekisi ya kıyyesi veya her re’s yahut her zirâ’ı,  şu kadar kuruşa olmak üzre satmak sahih olur.

Madde 221

Mahdud olan akarât, zirâ’ ve dönüm ile satıldığı gibi, ta’yin-i hudud ile dahi satılır.

Madde 222

Akd-i bey’ ne mikdar üzerine vâki olur ise, ancak ona itibar olunur.

Madde 223

Mekîlât ve adediyyât-ı mukarebe ile, teb’îzinde zarar olmayan mevzûnâttan bir mecmû’un mikdarı beyan olunarak satıldıkda, gerekse yalnız ol mecmû’un semeni zikrolunsun gerek kilesinin ya aded ve vezninin bahası beyan ve tafsil olunsun bey’ sahih olur.

Fakat lede’t-teslim tamam çıkarsa bey’ lâzım olur. Ve nâkıs çıkarsa, müşteri muhayyer olup dilerse bey’i fesheder. Ve dilerse zuhur eden mikdarı semenden hissesiyle alır. Ve zâid çıkarsa ziyadesi bâyi’indir.

Meselâ, bâyi’ bir yığın buğdayı toptan olarak, elli kile olmak üzre beş yüz kuruşa, yahut elli kile olmak üzre, her kilesini onar kuruşa sattıkda, tamam gelirse bey’ lâzım olur. Ve kırk beş kile çıkarsa, müşteri muhayyer olup isterse bey’i fesheder. İsterse kırk beş kileyi dört yüz elli kuruşa alır ve elli beş kile çıkarsa, fazlası olan beş kile bâyi’indir.

Ve kezâ, bir küfe yumurta, yüz adeddir diye elli kuruşa yahut, yüz aded diye tanesi yirmişer paraya satıldıkda, inde’t-teslim doksan aded çıkarsa, müşteri muhayyer olup, dilerse bey’i fesheder, dilerse doksan yumurtayı kırk beş kuruşa alır ve eğer yüz on adet çıkarsa, fazlası olan on yumurta bâyi’indir.

Kezâlik bir fıçı yağ, yüz kıyye olmak üzre satılsa, hükmü minvâl-i meşrûh üzeredir.

Madde 224

Teb’îzinde zarar olan mevzûnâttan, bir mecmû’un mikdarı beyan ve yalnız ol mecmû’un bahası zikr olunarak satıldıkda, lede’t-teslim nâkıs çıkarsa, müşteri muhayyer olup, dilerse bey’i fesh eder. Ve dilerse çıkan mikdar-ı mecmûu semen-i müsemma ile alır. Ve zâid gelirse, ziyadesi müşterinin olup bâyi’ muhayyer olamaz.

Meselâ beş kırattır diye, yirmi bin kuruşa satılan bir elmas taş, dört buçuk kırat çıksa, müşteri muhayyer olup, dilerse terk eder ve dilerse ol taşı yirmi bin kuruşa alır. Ve eğer beş buçuk kırat çıkarsa, ol taş yirmi bin kuruşa müşterinin olup, bunda bâyi’ muhayyer olamaz.

Madde 225

Teb’îzinde zarar olan mevzûnâttan, bir mecmû’un mikdarıyla aksâm ve eczâsının bahası dahi beyan ve tafsil olunarak satıldıkda, lede’t-teslim gerek nâkıs çıksın ve gerek zâid çıksın, müşteri muhayyer olup, dilerse bey’i fesheder. Ve dilerse çıkan mikdarı aksâm ve eczâ için beyan olunan baha hesabiyle alır.

Meselâ, beş kıyyedir diye, her kıyyesi kırk kuruşa satılan bir bakır mangal, dört buçuk yahut beş buçuk kıyye çıksa, iki sûrette dahi müşteri muhayyer olup, dilerse terk eder ve dilerse ol mangal, dört buçuk kıyye ise yüz seksen kuruşa ve beş buçuk kıyye ise iki yüz yirmi kuruşa alır.

Madde 226

Gerek arsa olsun ve gerek emtia ve eşya-yı saire olsun, alelumum mezrûattan bir mecmû’un mikdarı ve yalnız ol mecmû’un bahası beyan, yahut zirâ’ının dahi bahası tafsil olunarak satıldıkda, iki sûrette dahi hükmü, teb’îzinde zarar olan mevzûnâtın hükmü gibidir. Fakat kirbas ve çuha misüllü kat’ ve teb’îzinde zarar olmayan emtia ve eşya mekîlât hükmündedir.

Meselâ, yüz arşun olmak üzre bin kuruşa satılan bir arsa, doksan beş arşun çıksa müşteri muhayyer olup, dilerse terk eder ve dilerse ol arsayı bin kuruşa alır. Ve zâid çıksa müşteri tamamen ol arsayı bin kuruşa alır.

Ve kezâ, bir kat rubalık olmak üzre yapılmış olan bir top kumaş, sekiz arşun diye dört yüz kuruşa satılsa, yedi arşun çıktığı takdirde müşteri muhayyer olup, dilerse terk eder ve dilerse dört yüz kuruşa ol topu alır. Ve dokuz arşun çıktığı sûrette, müşteri tamamen ol topu dört yüz kuruşa alır.

Kezâlik, yüz arşun olmak üzre her arşunu onar kuruştan diye satılan bir arsa, doksan beş yahut yüz beş arşun çıktığı takdirde müşteri muhayyer olup terk eder, yahut doksan beş arşun ise dokuz yüz elli kuruşa ve yüz beş arşun ise bin elli kuruşa alır.

Ve kezâ, bir kat rubalık olmak üzre yapılmış olan bir top kumaş, sekiz arşundur diye arşunu ellişer kuruşa satılsa, yedi yahut dokuz arşun çıktığı sûrette müşteri muhayyer olup terk eder, yahut yedi arşun ise, üç yüz elli kuruşa dokuz arşun ise, dört yüz elli kuruşa alır.

Amma bir pastal çuha, yüz elli zirâ’ olmak üzre, yedi bin beş yüz kuruşa diye, yahut her zirâ’ı ellişer kuruşa diye satıldıkda, yüz kırk zirâ’ çıksa müşteri muhayyer olup, dilerse bey’i fesheder. Ve dilerse yüz kırk zıra’ı yedi bin kuruşa alır. Ve eğer zâid çıkarsa ziyadesi bâyi’indir.

Madde 227

Adediyyât-ı mutefâvitede, yalnız mecmû’un mikdar-ı bahası beyan olunarak satıldıkda, inde’t-teslim tamam gelirse bey’ sahih ve lâzım olur. Ve nâkıs veyahut zâid gelirse, iki sûrette dahi bey’ fâsid olur.

Meselâ, elli re’sdir diye iki bin beş yüz kuruşa satılan bir sürü koyun, inde’t-teslim kırk beş yahut elli beş re’s çıksa bey’ fâsid olur.

Madde 228

Adediyyât-ı mütefâvitede, mecmû’un mikdarıyla âhad ve efrâdının bahası beyan ve tafsil olunarak satıldıkda inde’t-teslim tamam gelirse bey’ lâzım olur. Ve nâkıs çıkarsa müşteri muhayyer olup, dilerse terk eder ve dilerse ol mikdarı semen-i müsemmadan hissesiyle alır. Ve zâid gelirse bey’ fâsid olur.

Meselâ, elli re’sdir diye her biri ellişer kuruşa satılan bir sürü koyun, kırk beş re’s çıksa müşteri muhayyer olup, dilerse terk eder ve dilerse kırk beş koyunu, iki bin iki yüz elli kuruşa alır. Ve elli beş re’s çıkarsa bey’ fâsid olur.

Madde 229

Mevâdd-ı ânifeden, müşterinin muhayyer olduğu sûretlerde, müşteri mebî’in nâkıs olduğunu bilerek kabz ettikten sonra, bey’in feshinde muhayyer olamaz.

FASL-I RABİ’

SARAHATEN ZİKROLUNMAKSIZIN BEY’DE DAHİL OLUP OLMAYAN ŞEYLER BEYANINDADIR

Madde 230

Örf-i beldede mebî’in şâmil olduğu her şey, min gayr-i zikr bey’de dahil olur.

Meselâ, hane bey’inde matbah ve kileri ve zeytinlik bey’inde zeytin ağaçları, min gayr-i zikr dahil olur. Zira matbah ve kiler hanenin müştemilâtındandır. Ve zeytinlik bir takım zeytin ağaçlarını hâvî olan arza ıtlak olunur. Yoksa yalnız bir arza, zeytinlik ta’bir olunmaz.

Madde 231

Mebî’in cüz’i hükminde olan yani, garaz-ı iştirâya nazaran mebî’den infikâki kaabil olmayan şeyler, min gayr-i zikr bey’de dahil olur.

Meselâ, kilidin bey’inde miftâhı ve südü için alınan ineğin bey’inde süd emen yavrusu, min gayr-i zikr dahil olurlar.

Madde 232

Mebî’in tevâbi-i muttasıla-i müstekırresindan olan şeyler, min gayr-i zikr bey’de tabe’an dahil olur.

Meselâ, bir konağın bey’inde, mıhlanmış kilitler ve yerli dolap ve minderlikler gibi yerli olmak üzre mevzû’ ve mebnî olan şeyler ve hududu dahilinde olan bahçesiyle tarîk-ı âmme yahut çıkmaz sokağa mûsil olan yollar ve bahçe ve arsa bey’inde, müstekırr olmak üzre mâğrus ağaçlar, pazarlıkda tasrih olunmasa dahi, mebî’denayrılmayıp beraber satılmış olur.

Madde 233

İsm-i mebî’in müştemilâtından olmayıp, yahut mebî’in tevâbi-i müttesile-i müstekırresindan olmayan ve mebî’in cüz’i hükmünde veya anınla beraber satılması örf ve âdet iktizâsından bulunmayan şeyler, hîn-i bey’de zikrolunmadıkça bey’de dahil olmaz. Fakat örf ve âdet-i beldece mebî’a tabe’an satılagelen şeyler, min gayr-i zikr bey’de dahil olur.

Meselâ, hane bey’inde, yerli olmayan dolap ve kanepe ve sandalye gibi yerli olmayıp da kaldırılmak üzre mevzu’ olan şeyler ve bağ ve bahçe bey’inde, limon ve çiçek saksıları ve âhar mahalle naklolunmak üzre dikilmiş olan fidanlar ve arazi bey’inde ekin ve eşcârın bey’inde pazarlıkda zikr ve şart olunmadıkça mebî’ ile beraber satılmış olmazlar. Fakat birlikte satılması örf ve âdet olan yerlerde, binek atının gemi ve yük beygirinin yuları, min gayr-i zikr bey’de dahil olur.

Madde 234

Tabe’an bey’de dahil olan şeyin, semenden hissesi yoktur.

Meselâ, yük beygirinin kable’l-kabz yuları sirkat olunsa, semeni-i müsemmadan bir şey tenzil etmek lâzım gelmez.

Madde 235

Hîn-i bey’de ilâve olunan bazı elfâz-ı umûmiyyenin şâmil olduğu şeyler, bey’de dahil olur.

Meselâ, bâyi’şu haneyi cemi’ hukukuyla sattım dese, ol hanenin hakk-ı mürûru ve hakk-ı şirbi ve hakk-ı mesîli bey’de dahil olur.

Madde 236

Ba’de’l- akd ve kable’l- kabz, mebî’de hâsıl olan semere ve ziyade müşteriye âid olunur.

Meselâ, bir bahçe satıldıkda, kable’l-kabz hâsıl olan meyve ve sebze, müşteriye âid olur.

Kezâlik, satılmış olan ineğin, kable’l-kabz tevellüd eden yavrusu, müşterinin malıdır.

BAB-İ SALİS

SEMENE MÜTEALLİK MESAİL BEYANINDA OLUP İKİ FASLI HAVÎDİR

FASL-I EVVEL

SEMENİN EVSAF VE AHVALİNE MÜTERETTEB OLAN MEVAD BEYANINDADIR

Madde 237

Hîn-i bey’de, tesmiye-i semen lâzımdır.

Binaenaleyh, mebî’in bahası zikr olunmaz ise, bey’ fâsid olur.

Madde 238

Semenin, ma’lûm olması lâzımdır.

Madde 239

Semenin ma’lûmiyyeti meydanda ise müşahede ile değil ise, mikdar ve vasfını beyan ile hâsıl olur.

Madde 240

Mütenevvi’ altun tedâvül eden beldede, ne türlü altun olduğu beyan olunmaksızın alelıtlak,şu kadar altun diye pazarlık olunsa bey’ fâsid olur. Gümüş sikke dahi buna kıyas oluna.

Madde 241

Kuruş üzerine pazarlık olundukda, müşteri râyiç olan meskûkâtın memnu’ olmayan her hangi nev’inden ister ise verebilir.

Madde 242

Semenin vasfı beyan olunarak pazarlık olunduğu sûrette, akd her hangi nev’-i nakid üzerine vâki’ olmuş ise, andan verilmek lâzım gelir.

Meselâ, mecidiye altunu, yahut İngiliz veya Fransız altunu, veyahut yirmilik mecidiye veya direkli riyâl verilmek üzre diye pazarlık olunduğu sûrette, her ne türlü meskûkât denilmiş ise andan verilir.

Madde 243

Akiddeki ta’yin ile semen taayyün etmez.

Meselâ, müşteri elindeki yüzlük altununu göstererek,şu altun ile bu malı iştirâ ettim deyip, bâyi’ dahiverdim dedikde, müşteri aynen ol altunu vermeye mecbur olmaz, belki  anı alıkoyup da yerine, misli olarak başka bir yüzlük altunu verebilir.

Madde 244

Bir nevi’ meskûkâtın yerine, eczâsı dahi verilebilir. Fakat bu hususta örf ve âdet-i beldeye ittiba’ olunmak lâzım gelir.

Meselâ, yirmilik mecidiye diye pazarlık olunduğu sûrette, yirmilik yerine, eczâsından olan onluk ve beşlik dahi verilebilir. Amma, el-hâleti hâzihî Dersaâdet’te câri olan örf ve âdete nazaran, yirmilik yerine, eczâsından olan kırklık ve ikilik verilemez.

FASL-I SANÎ

VA’DE İLE SATIŞ HAKKINDA OLAN MEVAD BEYANINDADIR

Madde 245

Semeni, te’cîl ve taksit ile bey’ sahih olur.

Madde 246

Semenin te’cîlinde ve taksitinde müddet ma’lûm ve muayyen olmak lâzımdır.

Madde 247

Şu kadar gün ya ay veya sene veyahut rûz-i Kasım gibi, âkideyn indinde ma’lûm ve muayyen olan bir vakte kadar, va’de ile pazarlık olunsa, bey’ sahih olur.

Madde 248

Yağmur yağdığı vakit gibi, muayyen olmayan bir müddet beyanıyla pazarlık olunsa, bey’ fâsid olur.

Madde 249

Veresiye pazarlık olunup da, müddet ta’yin olunmazsa, bir aya masruf olur.

Madde 250

Semenin, te’cîl ve taksitinde mukavele olunan müddet, mebî’in tesliminden itibar olunur.

Meselâ, bir sene va’de ile satılmış olan bir metâ’ı, bâyi’ bir sene tevkif ettikten sonra müşteriye teslim etse, hîn-i tesliminden itibaren bir sene beklemesi, yani vakt-i bey’den tamam iki sene mürûrunda müşterinin akçeyi vermesi lâzım gelir.

Madde 251

Bey’-i mutlak, peşin olmak üzre mün’akid olur. Fakat bey’-i mutlak bir müddet-i ma’lûme ile muvakkat ve mukassat olmak üzre örf ve âdet olan yerde, ol müddete masruf olur.

Meselâ, peşin ya veresiye lakırdısı olmaksızın çarşıdan biri bir şey alsa, akçesini peşin vermesi lâzım gelir. Fakat ay ya hafta başında, semenin tamamı yahut bir mikdar-ı muayyeni alınmak âdet-i belde ise, ol âdete riayet olunur.

BAB-I RABİ’

BA’DE’L-AKD SEMEN VE MÜSEMENNDE TASARRUFA MÜTEALLİK MESAİL BEYANINDA OLUP İKİ FASLA MÜNKASİMDİR

FASL-I EVVEL

BA’DE’L-AKD VE KABLE’L-KABZ BAYİ’İN SEMENDE VE MÜŞTERİNİN MEBÎ’DE HAKK-I TAASARRUFLARI BEYANINDADIR

Madde 252

Bâyi’, kable’l-kabz semen-i mebî’de tasarruf edebilir.

Meselâ, bir kimse satmış olduğu malın akçesini, borcuna havâle edebilir.

Madde 253

Müşteri, kable’l-kabz mebî’i akar ise âhara satabilir ve eğer menkul ise satamaz.

FASL-I SANÎ

BA’DE’L-AKD SEMEN VE MEBÎ’İN TEZYİD VE TENZİLİ BEYANINDADIR

Madde 254

Bâyi’, ba’de’l-akd mebî’in mikdarını ziyade edebilir. Ve müşteri meclis-i ziyadede kabul eder ise, ol ziyadeyi talebe hakkı olup, bâyi’in nedameti müfid olmaz. Amma ol meclisten sonra, müşterinin kabulü muteber değildir.

Meselâ, yirmi kuruşa yirmi adet karpuz pazarlık olduktan sonra, bâyi’beş daha verdim deyip, müşteri dahi ol mecliste kabul eder ise, yirmi kuruşa yirmi beş karpuz alır. Amma ol mecliste kabul etmeyip de, sonradan kabul edecek olsa, bâyi’ ol ziyadeyi vermek üzre icbar olunamaz.

Madde 255

Müşteri, ba’de’l-akd semen-i müsemmayı tezyid edebilir. Ve bâyi’ meclis-i ziyadede kabul eder ise, ol ziyadeyi talebe hakkı olup, müşterinin nedameti müfid olmaz. Amma ol meclisten sonra bâyi’in kabulü muteber değildir.

Meselâ, bin kuruşa bir hayvan pazarlık olduktan sonra, müşteriiki yüz kuruş daha zam ve ziyade ettim deyip, bâyi’ dahi ol mecliste kabul ederse, ol hayvanı bin iki yüz kuruşa alır. Amma bâyi’, ol meclisde kabul etmeyip de sonradan kabul edecek olur ise, müşteri fazla verecek olduğu iki yüz kuruşu vermeye icbar olunamaz.

Madde 256

Bâyi’in ba’de’l-akd semen-i müsemmadan bir mikdarını, hatt ve tenzil etmesi sahih ve muteberdir.

Meselâ, bir mal yüz kuruşa pazarlık olunduktan sonra, bâyi’yirmi kuruşunu tenzil ettim dese, ol malın mukaabilinde ancak seksen kuruş alabilir.

Madde 257

Ba’de’l-akd, bâyi’in mikdar-ı mebî’i ve müşterinin semen-i müsemmayı tezyid etmeleri veya bâyi’in semen-i müsemmadan tenzili, asıl akde mültehık olur. Yani asıl akd, güya ol tezyid veya tenzil üzerine vâki’ olmuş hükmünde tutulur.

Madde 258

Ba’de’l-akd, bâyi’ mebî’i tezyid ettikte, ziyadenin semen-i müsemmadan hissesi olur.

Meselâ, bâyi’ on kuruşa satmış olduğu sekiz karpuz üzerine, iki karpuz daha ziyade ve müşteri kabul ettiği sûrette, on kuruşa tamam on karpuz satılmış olup, hatta kable’l-kabz bu iki karpuz telef olsa, bahalarının semenden tenzili ile sekiz karpuz için bâyi’ ancak sekiz kuruş taleb edebilir.

Kezâlik bâyi’, arsasının bin zirâ’ını on bin kuruşa sattıktan sonra, yüz zirâ’ dahi ziyade ve müşteri kabul ettiği taktirde, bir şefî’ çıksa on bin kuruşa mecmû’unu, yani bin yüz zirâ’ını alabilir.

Madde 259

Ba’de’l-akd, müşteri semen-i müsemmayı tezyid ettikte, semen-i müsemma ile ziyadenin mecmûu, âkideyn hakkında tamam mebî’a mukaabil olur.

Meselâ, on bin kuruşa bir mülk-i akar iştirâ olunduktan sonra, kable’l-kabz müşteri beş yüz kuruş daha ziyade ve bâyi’ kabul ettiği sûrette, ol akarın bahası on bin beş yüz kuruş olup, hatta bir müstahak çıkarak ba’de’l-isbat ve’l-hükm ol akarı alsa, müşteri bâyi’den on bin beş yüz kuruş taleb ve ahzedebilir. Amma ol akara bir şefî’ çıksa, çünkü anın hakkı asl-ı akidde tesmiye olunan semen üzerine taalluk etmiş olduğuna ve sonraki ziyadenin âkideyne göre asl-ı akde iltihakı anın hakkını ıskat edemeyeceğine mebnî, ol akarı şefî’i olan kimse, on bin kuruşa alabilir. Sonradan ziyade olunan beş yüz kuruşu bâyi’ andan talep edemez.

Madde 260

Ba’de’l-akd, bâyi’ semen-i mebî’i hatt ve tenzil ettikde, mebî’in tamamı semen-i müsemmanın bâkisine mukaabil olur.

Meselâ, bir mülk akar, on bin kuruşa iştirâ olunduktan sonra, bâyi’ bin kuruşunu hatt ve tenzil ettiği sûrette, ol akar dokuz bin kuruşa mukaabil olup, binaenaleyh bir şefî’ çıksa anı dokuz bin kuruşa alabilir.

Madde 261

Bâyi’, kable’l-kabz, semen-i mebî’in cümlesini hatt edebilir. Fakat asl-ı akde mültehık olmaz.

Meselâ, bâyi’ bir mülk akarı on bin kuruşa sattıktan sonra, kable’l-kabz, ol akçeden kâmilen vazgeçse, şefî’i ol akarı on bin kuruşa alabilir. Yoksaakçesiz alırım diyemez.

BAB-I HAMİS

TESLİM VE TESELLÜME MÜTEALLİK MESAİL BEYANINDA OLUP ALTI FASLI HAVÎDİR

FASL-I EVVEL

TESLİM VE TESELLÜMÜN HAKİKAT VE KEYFİYYETİ BEYANINDADIR

Madde 262

Bey’de kabz şart değildir. Fakat ba’de’l-akd ol müşteri, semeni bâyi’a ve sâniyen bâyi’ mebî’i, müşteriye vermeye borçlu olur.

Madde 263

Mebî’in teslimi, müşterinin bilâ-mâni’ mebî’i kabz edebilecek vechile teslimine, bâyi’in izin vermesiyle hâsıl olur.

Madde 264

Mebî’in teslimi hâsıl olduğu gibi, müşteri dahi anı kabz etmiş olur.

Madde 265

Mebî’in ihtilâfıyla, keyfiyyet-i teslimi dahi muhtelif olur.

Madde 266

Müşteri, arsa ve arazinin içinde bulunduğu veyahut bir tarafından görür olduğu halde kabza, bâyi’in ruhsat vermesi teslimdir.

Madde 267

Üzerinde ekin olan arzın tesliminde, üzerindeki ekini biçip yahut hayvana yedirip arzı tahliye etmeye bâyi’ mecbur olur.

Madde 268

Üzerinde meyve olan ağacın tesliminde, meyvesini devşirip ağacı tahliye etmeye bâyi’ mecbur olur.

Madde 269

Ağaç üzerinde olarak satılmış olan meyveyi, müşterinin devşirmesine bâyi’in ruhsat vermesi teslimdir.

Madde 270

Hane ve bağ gibi kilidli akarın içinde  iken, bâyi’in müşteriyeteslim ettim demesi teslimdir. Ve haricinde iken mebî’ eğer müşteri derhal anı kilidleyebilecek mertebede karîb ise, mücerredteslim ettim demesi teslimdir. Ve eğer ol mertebe karîb değil ise, oraya varıp da içine girebilecek kadar vakit mürûru ile teslim tahakkuk eder.

Madde 271

Kilidli akarın, miftâhını vermek teslimdir.

Madde 272

Hayvan, başından ya kulağından veya yularından tutulup teslim olunur. Fakat, müşterinin külfetsizce teslimine kudreti olan mahalde irâesiyle, kabzına ruhsat i’tâsı dahi teslimdir.

Madde 273

Mekîlât ve mevzûnât, müşterinin emriyle keyl ya vezn olunarak, tehîe ve  i’tâ eylediği zarf ve kab derûnuna konulmak teslimdir.

Madde 274

Urûzun teslimi, müşterinin eline i’tâsıyla yahut yanına koymak veya meydanda olup da bi’l-irâe kabzına ruhsat vermek ile olur.

Madde 275

Ambar ve sandık gibi kilidli bir mahal içinde bulunan şeyler, toptan satıldıkda, miftâhının müşteriye i’tâsıyla kabzına ruhsat verilmek teslimdir.

Meselâ, bir ambar buğday, yahut bir sandık kitap, toptan satıldıkda, miftâhının i’tâsı mebî’i teslim demektir.

Madde 276

Müşteri, mebî’i kabz ederken, bâyi’in görüp de men’ etmemesi, kabzına ruhsattır.

Madde 277

Bâyi’in izni olmaksızın müşterinin semeni te’diye etmeden mebî’i kabz etmesi muteber değildir.

Fakat müşteri bilâ-izn kabz edip de, yedinde mebî’ telef olur yahut sakatlanır ise, kabz muteber olur.

FASL-I SANÎ

MEBÎ’İN HAKK-I HABSİNE DAİR MEVAD BEYANINDADIR

Madde 278

Peşin satışta, müşteri semeni tamamen te’diye edinceye dek, bâyi’in mebî’i habs ve tevkif etmek hakkı vardır.

Madde 279

Bâyi’, eşya-yı müteaddideyi safka-i vâhide ile sattıkda, her birinin başka başka bahasını beyan etmiş olsa bile, tamamen semeni kabz edinceye dek, mecmû’-ı mebî’i  habs edebilir.

Madde 280

Müşterinin rehin ve kefil vermesi, bâyi’in hakk-ı habsini  ıskat etmez.

Madde 281

Bâyi’, semeni kabz etmeden mebî’i teslim eder ise, hakk-ı habsini  ıskat etmiş olur.

Bu sûrette semeni kabz edinceye dek, tevkif etmek üzre mebî’i istirdad edemez.

Madde 282

Semen-i mebî’i almak üzre bâyi’, bir kimseyi müşteri üzerine havâle eder ise, hakk-ı habsini ıskat etmiş olur. Ve bu sûrette hemen mebî’i müşteriye teslim lâzım gelir.

Madde 283

Veresiye satışda, bâyi’in hakk-ı habsi olmayıp, va’desi hulûlünde semeni kabz etmek üzre, hemen mebî’i müşteriye teslim etmek lâzım gelir.

Madde 284

Bâyi’, peşin olmak üzre sattıktan sonra, semen-i mebî’i te’cîl eder ise, hakk-ı habsini ıskat etmiş olur.

Ve va’desi hulûlünde semeni kabz etmek üzre, hemen mebî’i teslim etmesi lâzım gelir.

FASL-I SALİS

MEKAN-I TESLİM HAKKINDADIR

Madde 285

Akd-i mutlak, hîyn-i akidde mebî’ nerede ise orada teslimini iktizâ eder.

Meselâ, bir kimse Tekfurdağı’ndaki buğdayını, İstanbul’da bir kimseye sattıkda, ol buğdayı Tekfurdağı’nda teslim eder. Yoksa İstanbul’da teslim etmek üzre icbar olunamaz.

Madde 286

Mebî’in nerede olduğu müşterinin ma’lûmu olmayıp da, ba’de’l-akd muttali’ olsa muhayyerdir; dilerse bey’i fesheder ve dilerse hîn-i akidde mebî’ nerede ise orada kabz eyler.

Madde 287

Bir mahall-i muayyende teslim olunmak şartıyla satılmış olunan malın, orada teslimi lâzım gelir.

FASL-I RABİ’

TESLİMİN MEÛNETİ YANİ KÜLFETİ VE LEVAZIM-I TAMAMİYYETİ BEYANINDADIR

Madde 288

Semene müteallik olan masârıf, müşteriye âittir.

Meselâ, akçenin sayma ve tartma ücretleri gibi masârıf-ı sarrafiye, müşteri tarafından verilmek lâzım gelir.

Madde 289

Mebî’in teslimine müteallik masraflar bâyi’a âittir.

Meselâ, kileci ve kantarcı ücretlerini, bâyi’in vermesi lâzım gelir.

Madde 290

Cüzâfen satılan şeylerin meûneti, müşteriye âidtir.

Meselâ, bir bağın üzümü mücâzefeten satıldıkda, devşirmesi müşterinin üzerinedir.

Kezâlik, bir ambar buğday mücâzefeten satıldıkda, ambardan ihraç ve nakli müşterinin üzerine lâzımdır.

Madde 291

Odun ve kömür gibi, hayvan üzerinde mahmûlen satılmış olan şeyleri, müşterinin hanesine nakletmek emrinde, örf ve âdet-i belde ne ise ana ittibâ’ olunur.

Madde 292

Sened ve hüccet tahriri ücreti, müşteri üzerine lâzımdır.

Fakat bâyi’in dahi mahkemede bey’i takrir ve işhad eylemesi lâzım gelir.

FASL-I HAMİS

HELAK-İ MEBÎ’A MÜRETTEB OLAN MEVAD BEYANINDADIR

Madde 293

Mebî’, kabe’-l kabz bâyi’in yedinde telef olsa, müşteri hakkında bir şey terettüb etmeyip, zararı bâyi’a âid olur.

Madde 294

Mebî’, ba’de’l-kabz telef olsa, bâyi’ hakkında bir şey terettüb etmeyip, zararı müşteriye âid olur.

Madde 295

Müşteri, mebî’i kabz edip lâkin semeni te’diye etmeden müflisen fevt olsa, bâyi’ mebî’i istirdad edemeyip, guremaya dahil olur.

Madde 296

Müşteri, mebî’i kabz ve semeni te’diye etmeden müflisen fevt olsa, bâyi’ semeni müşterinin terekesinden istîfa edinceye dek, mebî’i hapsedebilir.

Bu sûrette, hâkim mebî’i bey’ edip, semeni vefâ eder ise bâyi’in alacağını tamamen îfâ eder ve fazlası kaldığı takdirde guremaya verir. Ve eğer bâyi’in alacağından nâkıs ise, ol semeni bâyi’ tamamen aldıktan sonra noksanını, garâmeten müşterinin terekesinden alır.

Madde 297

Bâyi’, semeni kabz edip lâkin mebî’i müşteriye teslim etmeden müflisen fevt olsa, mebî’ bâyi’ yedinde emanet kalmış olur.

Bu sûrette, müşteri mebî’i alıp, sair gurema müdâhale edemez.

FASL-I SADİS

SEVM-İ ŞİRA VE SEVM-İ NAZAR HAKKINDA

Madde 298

Sevm-i şirâ tarîkıyla yani, tesmiye-i semen olunarak iştirâ etmek üzre, müşterinin kabz edip de götürdüğü mal, müşteri yedinde telef ve zâyi’ oldukda, kıyemiyyâttan olduğu takdirde kıymetini ve misliyyâttan olduğu takdirde mislini bâyi’a vermesi lâzım gelir.

Amma, semen tesmiye olunmamış ise, müşteri yedinde emanet hükmünde olarak, bilâ-taad telef ve zâyi’ olduğu halde zamân lâzım gelmez.

Meselâ, bâyi bu hayvanın bahası bin kuruştur götür, beğenir isen al deyip, müşteri dahi ol vechile iştirâ etmek üzre alıp götürse ve hanesinde hayvan telef olsa, değer-i bahasını bâyi’a vermesi lâzım gelir. Amma bahası beyan edilmeyerek bâyi’götür beğenir isen alırsın deyip, müşteri dahi beğenir ise ba’dehu pazarlığını edip de iştirâ eylemek üzre götürdükde, yedinde bilâ-taad telef olsa zamân lâzım gelmez.

Madde 299

Sevm-i nazar tarîkıyla, yani görmek yahut göstermek üzre kabz olunan malı, gerek bahası beyan olunsun ve gerek beyan olunmasın, kaabızın yedinde emanet olarak, bilâ-taad telef ve zâyi’ olsa zamân lâzım gelmez.

BAB-I SADİS

HIYARAT BEYANINDA OLUP YEDİ FASLI HAVÎDİR

FASL-I EVVEL

HIYAR-I ŞART BEYANINDADIR

Madde 300

Bâyi’, ya müşteri veyahut ikisi birden, müddet-i ma’lûme içinde bey’i fesh etmek, yahut icâzet ile infaz eylemek hususunda muhayyer olmak üzre, bey’de şart kılmak câizdir.

Madde 301

Hıyâr-ı şart ile muhayyer olan taraf, müddet-i hıyârında yani muhayyer olduğu müddet zarfında, dilerse bey’i fesheder ve dilerse mücîz olur.

Madde 302

Gerek fesh ve gerek icâzet, kavlen olduğu gibi, fi’len dahi olur.

Madde 303

İcazet-i kavliyye,icâzet verdim yarâzı oldum gibi rızâya ve fesh-i kavlî,fesh ettim yavaz geçtim gibi, adem-i rızâya delâlet eden sözlerdir.

Madde 304

İcazet-i fi’liyye rızâya ve fesh-i fi’lî adem-i rızâya delâlet eden fi’ildir.

Meselâ, müşteri muhayyer olduğu halde müddet-i hıyârında, mebî’i satılığa çıkarmak yahut rehin veya icar etmek gibi temellük levâzımından olan bir vecihle tasarruf etmesi, icâzet-i fi’liyye ve bâyi’ muhayyer olduğu halde ol vechile tasarruf etmesi fesh-i fi’liyyedir.

Madde 305

Muhayyer olan kimse, bey’i fesh veyahut infaz etmeden  müddet-i hıyâr mürûr eder ise, bey’ tamam olur.

Madde 306

Hıyâr-ı şart, vârise intikal etmez.

Bu sûrette muhayyer olan kimse bâyi’ ise, vefatıyla müşteri mebî’a mâlik olur. Ve eğer muhayyer müşteri ise, vefatında vârisi muhayyer olmaksızın mebî’a mâlik olur.

Madde 307

Bâyi’ ve müşteri ikisi birden muhayyer oldukları takdirde, her hangisi fesh eder ise bey’ münfesih olur. Ve her hangisi icâzet verirse yalnız anın hıyârı zâil olup, diğeri muhayyer kalır.

Madde 308

Yalnız bâyi’ muhayyer olduğu sûrette, mebî’ kendi mülkünden çıkmayıp yine kendisinin malı addolunur.  Ve mebî’ ba’de’l-kabz müşteri yedinde telef olsa, semen-i müsemma lâzım gelmeyip müşterinin yevm-i kabzındaki kıymetini vermesi lâzım gelir.

Madde 309

Yalnız müşteri muhayyer olduğu sûrette, mebî’ bâyi’in mülkünden çıkıp müşterinin malı addolunur. Ve mebî ba’de’l-kabz müşteri yedinde telef olsa semen-i müsemmanın i’tâsı lâzım gelir.

FASL-I SANÎ

HIYAR-I VASF BEYANINDADIR

Madde 310

Bâyi’in, bir vasf-ı mergûb ile muttasıf olmak üzre satmış olduğu mal, ol vasıftan ârî çıksa, müşteri muhayyerdir. Dilerse bey’i fesheder. Ve dilerse mecmû’-ı semen-i müsemma ile mebî’i kabul eder.  Bunahıyâr-ı vasf derler.

Meselâ, sağılır diye satılmış olan bir inek, sütten kesilmiş olduğu zâhir olsa, müşteri muhayyer olur.

Ve kezâ, gece vakti kırmızı yakuttur diye satılan taş, sarı yakut çıksa, müşteri muhayyerdir.

Madde 311

Hıyâr-ı vasf, vârise intikal eder.

Yani, hıyâr-ı vasf ile muhayyer olan müşteri vefat edicek, mebî’in ol vasıfdan ârî olduğu zâhir oldukda, vârisin dahi bey’i fesh etmeye salâhiyeti vardır.

Madde 312

Hıyâr-ı vafs ile muhayyer olan müşteri, mebî’de temellükün levâzımından olan bir vechile tasarruf eder ise, hıyârı ibtâl etmiş olur.

FASL-I SALİS

HIYAR-I NAKD HAKKINDA

Madde 313

Bâyi’ ve müşteri, filân vakte kadar te’diye-i semen olunmak ve olunamazsa beynlerinde bey’ olmamak üzre pazarlık etseler, sahih olur. Bunahıyâr-ı nakd denilir.

Madde 314

Müddet-i muayenede, müşteri semeni te’diye edemez ise, hıyâr-ı nakd ile akd olunan bey’ fâsid olur.

Madde 315

Hıyâr-ı nakd ile muhayyer olan müşteri, müddet-i muayyene içinde vefat eder ise bey’ bâtıl olur.

FASL-I RABİ’

HIYAR-I TA’YİN BEYANINDADIR

Madde 316

Kıyemiyyâttan iki yahut üç şeyin, başka başka bahaları beyan olunarak, bunlardan müşteri dilediğini almak, yahut bâyi’ dilediğini vermek üzre satmak sahih olur. Bunahıyâr-ı ta’yin denilir.

Madde 317

Hıyâr-ı ta’yinde, ta’yin-i müddet lâzımdır.

Madde 318

Hıyâr-ı ta’yin ile muhayyer olan kimse, müddet-i muayyene mürûrunda aldığı şeyi ta’yine mecbur olur.

Madde 319

Hıyâr-ı ta’yin, vârise intikal eder.

Meselâ, a’lâ ve evsat ve ednâ olmak üzre, bir cinsten üç top kumaşın, üç ya dört gün zarfında müşteri, hangisini ihtiyar eder ise almak üzre, bâyi’ lâaletta’yin birini satsa ve müşteri dahi bu minvâl üzre kabul etse, bey’ mün’akid olur ve müddet-i muayyene mürûrunda müşteri birini ta’yin ile semen-i müsemmasını vermeye mecburdur. Ve kable’t-ta’yin vefat etse, vârisi dahi ol vechile birini ta’yine mecbur olur.

FASL-I HAMİS

HIYAR-I RÜ’YET HAKKINDADIR

Madde 320

Bir kimse, bir malı görmeden iştirâ etse, görünceye dek muhayyerdir. Gördükde, dilerse fesheder ve dilerse kabul eder.

Bunahıyâr-ı rü’yet denilir.

Madde 321

Hıyâr-ı rü’yet, vârise intikal etmez.

Binaen-alâ-zâlik, müşteri almış olduğu malı, görmeden vefat etse, vârisi muhayyer olmaksızın ol mala mâlik olur.

Madde 322

Malını görmeden satan bâyi’ için, hıyâr-ı rü’yet yoktur.

Meselâ, bir kimse kendine irsen intikal eden malı, görmeden satsa bey’ bilâ-hıyâr mün’akid olur.

Madde 323

Hıyâr-ı rü’yet bahsinde rü’yet, mebî’in asıl maksadı bildiren hal ve mahalline muvâkıf olmaktan kinâyedir.

Meselâ, müşteri içi dışı bir düziye olan sade bir kumaşın dışını, ve çiçekli ve çubuklu kumaşın, çiçeklerini ve çubuklarını görüp ve döl için alınan koyunun memesini ve eti için alınan koyunun arkasını yoklayıp, me’külât ve meşrubatın çeşnisini tadıp da, ba’dehu iştirâ eylese, hıyâr-ı rü’yet yoktur.

Madde 324

Nümune gösterilerek satılan şeylerin, nümunesini görmek kifayet eder.

Madde 325

Mebî’ nümuneden dûn çıkar ise müşteri muhayyer olup, dilerse kabul eder ve dilerse reddeder.

Meselâ, buğday ve bağ ve bir düziye yapılmış olan bez ve çuha ve emsâli mamulâtın nümunesine bakılarak iştirâ olunup da, ba’dehu nümuneden aşağı zuhur etse, müşteri muhayyer olur.

Madde 326

Han ve hane gibi akarâtın iştirâsında, her odasını görmek lâzımdır. Fakat odaları yeknesak olanların bir odasını görmek kâfidir.

Madde 327

Mütefâvit şeylerin toptan iştirâsında, her birini başka başka görmek lâzımdır.

Madde 328

Müşteri, mütefâvit şeylerin bazısını görüp de bazısını görmeden, toptan olarak iştirâ etse ve görmediğini gördükde beğenmese muhayyer olup, dilerse hepsini birden kabul eder ve dilerse hepsini birden reddeder. Yoksa beğendiğini alıp da beğenmediğini reddedemez.

Madde 329

A’mânın bey’ ve şirâsı sahih olup, fakat vasfını bilmediği bir mal iştirâ ettikde muhayyer olur.

Meselâ, vasfını bilmediği bir hane iştirâ eylese muhayyer olup, vasfını öğrendiğinde dilerse kabul eder ve dilerse reddeder.

Madde 330

Mebî’, kable’ş-şirâ a’mâya vasf ve ta’rif olunup da iştirâ eylese muhayyer olamaz.

Madde 331

A’mânın, yoklamak ile ma’lûm olan şeylerde, eliyle tutup yoklamasıyla ve koklayacak şeylerde, koklamasıyla ve tadılacak şeylerde, tatmasıyla muhayyerliği sâkıt olur.

Yani bu misüllü şeyleri yoklayıp ve koklayıp da ba’dehu iştirâ eylese bey’i sahih ve lâzım olur.

Madde 332

Bir kimse şirâ kastıyla, yani alıcı gözüyle görmüş olduğu malı, bir müddet sonra ol mal olduğunu bilerek iştirâ etse, hıyâr-ı rü’yeti yoktur. Fakat ol malda bir tagayyür hâsıl olmuş ise ol vakit muhayyer olur.

Madde 333

Mebî’in iştirâsına, yahut kabzına vekil olan kimsenin rü’yeti asîlin rü’yeti gibidir.

Madde 334

Resûlün, yani mücerred mebî’i alıp göndermeye memuren gönderilen adamın rü’yeti, müşterinin hıyâr-ı rü’yetini ıskat eylemez.

Madde 335

Müşterinin, nebî’de temellükün levâzımından olan bir vechile tasarruf etmesi, hıyâr-ı rü’yetini ıskat eder.

FASL-I SADİS

HIYAR-I AYB BEYANINDADIR

Madde 336

Bey’-i mutlak, mebî’in ayıbdan sâlim olmasını iktizâ eder.

Yani, uyûbdan berâetini şart etmeksizin ve sağlam ve çürük ve kusurlu ve kusursuz demeksizin mal satmak, malın sağlam ve ayıbsız olmasını icab eder.

Madde 337

Bey’-i mutlak ile satılan bir malın, ayb-ı kadîmi tebeyyün ettikde müşteri muhayyerdir. Dilerse reddeder ve dilerse semen-i müsemma ile kabul eder. Yoksa malı alıkoyup da, ayıbı için bahasını tenkîs edemez. İşte bunahıyâr-ı ayb denilir.

Madde 338

Ayıb diye, ehil ve erbâbı beyninde, malın bahasına îras-ı noksan kusura derler.

Madde 339

Ayb-ı kadîm, bâyi’ yedinde iken mebî’de mevcud olan kusurdur.

Madde 340

Ba’de’l-bey’ kable’l-kabz bâyi’ yedinde iken mebî’de hâdis olan ayb, mûcib-i red olan ayb-ı kadîm hükmündedir.

Madde 341

Bâyi’ hîn-i bey’de, mebî’in bir aybını beyan ederek müşteri ol ayb ile kabul ettikde, ol ayb sebebiyle muhayyer olamaz.

Madde 342

Bâyi’ bir malı, her ayb da’vâsından zimmeti berî olmak şartıyla sattıkda, müşteri için hıyâr-ı ayb yoktur.

Madde 343

Müşteri bir malı,her aybıyla makbulümdür diye iştirâ eylerse, artık anda ayb da’vâsına salâhiyeti yoktur.

Meselâ, müşteri bir hayvanıkör, topal, çürük, çarık her ne ise makbulümdür diye satın alsa, artıkayb-ı kadîmi var imiş diye reddedemez.

Madde 344

Müşteri, mebî’in aybına muttali’ olduktan sonra, anda temellükün levâzımından olan bir vechile tasarruf etse, hıyâr-ı aybı ıskat etmiş olur.

Meselâ, müşteri mebî’i ayb-ı kadîmine ba’de’l-ıttıla’ bey’a arz etse yani, satılığa çıkarsa, ayba rıza demek olarak artık reddedemez.

Madde 345

Mebî’in, müşteri indinde bir ayb-ı hâdis olduktan sonra, ayb-ı kadîmi meydana çıksa, müşterinin bâyi’a reddetmeye salâhiyeti olmayıp, fakat noksan-ı semen iddiasına salâhiyeti vardır.

Meselâ, müşteri satın aldığı bir top kumaşı kesip biçtikten sonra, çürük yahut yatkın olmak misüllü bir ayb-ı kadîmine muttali’ olsa, çünkü kesip biçmesiyle, bir yeni kusur daha peyda olduğundan reddedemeyip, fakat ayb-ı kadîminden dolayı noksan semen alır.

Madde 346

Noksan-ı semen, bîgaraz ehl-i vukûfun ihbarı ile ma’lûm olur.

Şöyle ki, mebî’in bir kere sâlimen ve bir kere muayyeben kıymeti takvim ve takdir olunup, bu iki kıymet beynindeki tefâvüt sâlimen olan kıymetin kaçta biri ise, semen-i müsemmanın ol nispetle noksanı, noksan-ı semen itibar olunur.

Meselâ, müşteri altmış kuruşa aldığı bir top kumaşı, kesip biçtikten soknra ayb-ı kadîmine muttali’ oldukda, ehl-i vukuf ol kumaşın sâlimen kıymeti, altmış ve ayb-ı kadîmiyle kıymeti kırk beş, kuruş olduğunu ihbar etseler, noksa-ı semen on beş kuruş olmakla, müşterinin anı taleb ve da’vâ etmeye salâhiyeti vardır.

Ve eğer ol malın sâlimen kıymeti seksen, muayyeben kıymeti altmış kuruş olduğunu ihbar etseler, işbu iki kıymet beynindeki tefâvüt ki yirmi kuruştur, seksen kuruşun rub’u olmakla semen-i müsemmanın rub’u olan on beş kuruşu, müşterinin taleb ve da’vâya salâhiyeti vardır.

Ve eğer ol kumaşın sâlimen kıymeti elli ve muayyeben kıymeti kırk kuruş olduğunu ihbar etseler, iki kıymet beyninde tefâvüt olan on kuruş, elli kuruşun humüsü olmakla, semen-i müsemmanın humüsü olan on iki kuruş noksan-ı semen itibar olunur.

Madde 347

Ayb-ı hâdis zâil olsa, ayb-ı kadîm yine reddi mûcib olur.

Meselâ, bir hayvan iştirâ olunup da müşteri indinde hasta olduktan sonra ayb-ı kadîmi meydana çıksa,  müşteri anı bâyi’a reddedemeyip noksan-ı semen alır. Fakat ol hastalık zâil olsa, müşteri ayb-ı kadîmi ile ol hayvanı bâyi’a reddeder.

Madde 348

Bâyi’, eğer müşteri indinde ayb-ı hâdis olduktan sonra ayb-ı kadîmi meydana çıkan mebî’i, ol ayb-ı hâdis ile geri almaya râzı olur ise, mân’i-i red bulunmadığı takdirde, müşterinin noksan-ı semen iddiasına salâhiyeti kalmayıp, ya mebî’i bâyi’a red, yahut tamam bahasıyla kabul etmeye mecbur olur.

Hatta müşteri ol malı ayb-ı kadîmine muttali’ olduktan sonra âhara satsa, artık noksan-ı semen iddiasına salâhiyeti kalmaz.

Meselâ, müşteri bir top bez alıp gömlek kestikten sonra çürük idüğüne muttali’ olduğu halde satsa, bâyi’den noksan-ı semen iddia edemez.

Zira, bâyi’ben anı ayb-ı hâdis ile, yani kesilmiş olduğu halde alırdım diyebileceğinden, müşteri anı satmasıyla habs ve imsâk etmiş olur.

Madde 349

Ziyade, yani mebî’a müşterinin malından bir şeyin zamm ve ilâvesi, mâni’-i red olunur.

Meselâ, bezi dikmek yahut boyatmak ile müşterinin ipliği yahut boyası beze zamm olunmak ve kezâ arsaya müşteri tarafından ağaç dikilmek redde mâni’dir.

Madde 350

Mâni’-i red bulunduğu halde bâyi’ râzı olsa dahi muayyeb olan mebî’i geri alamayıp, noksan semen vermeye mecbur olur.

Hatta müşteri ol malı ayb-ı kadîmine muttali’ olduktan sonra satsa bile, bâyi’den noksan-ı semen alabilir.

Meselâ, müşteri satın aldığı bir top bezden gömlek biçtirip diktirdikten sonra, bezin çürük olduğuna muttali’ oldukda, bâyi’ râzı olsa dahi istirdad edemeyip, noksan-ı semen vermeye mecbur olur. Ve müşteri ol gömleği satsa bile, bezin noksan-ı semenini bâyi’den alır.

Zira bu sûrette, müşterinin malı olan ipliğin, mebî’a ilâve ve iltihâkı mân’i-i red olmakla, bâyi’ben anı böyle kesilmiş ve dikilmiş olduğu halde alırdım demeye salâhiyeti olamayacağından, müşteri anı bey’ ile habs ve imsâk etmiş olmaz.

Madde 351

Safka-i vâhide ile iştirâ olunan şeylerin bazısı muayyeb çıktıkda, kable’l-kabz ise müşteri mecmû’unu reddeder. Yahut semen-i müsemma ile kabul eyler. Yoksa muayyebi reddedip de diğeri alıkoymaya salâhiyeti yoktur. Ve eğer ba’de’l-kabz ise, tefrikinde zarar olduğu halde yalnız muayyeb olanı semen-i müsemmadan sâlimen hissesiyle reddeder ve bâyi’in rızâsı olmadıkça ikisini birden reddedemez. Amma tefrikinde zarar olduğu halde mecmû’unu birden reddeder, yahut mecmû’unu semen-i müsemma ile kabul eder.

Meselâ, kırk kuruşa alınan iki fesden birisi kable’l-kabz kusurlu çıksa, ikisini birden reddedebilir. Ve eğer ba’de’l- kabz birisi kusurlu çıksa yalnız anı sâlimen kıymeti kaç kuruş ise kırk kuruştan tenzil ile reddeder. Fakat bir çift ayakkabı alınıp da, ba’de’l-kabz bir teki kusurlu çıksa, ikisini birden red ile tamamen akçesini istirdad edebilir.

Madde 352

Mekîlât ve mevzûnâttan olarak bir şahıs, bir cinsten olmak üzre, iştirâ ve kabz etmiş olduğu miktâr-ı muayyenin bazısını çürük bulsa muhayyerdir, dilerse cümlesini kabul eder ve dilerse cümlesini reddeder.

Madde 353

Buğday ve emsâli hububât topraklı çıktığı takdirde, âdeten kalîl addolunursa bey’ sahih ve lâzım olur. Ve eğer beynennas ayıb addolunur derecede ise, müşteri muhayyer olur.

Madde 354

Yumurta ve ceviz makulesi şeylerin bazısı fena ve çürük çıksa, yüzde üç gibi örfen ve âdeten istiksâr olunamayacak derecesi ma’fuv olur. Ve eğer kusurlu çıkan, yüzde on gibi çok olursa, ma’fuv olmayıp müşteri, cümle mebî’i bâyi’a red ile tamamen semeni geri alır.

Madde 355

Mebî’ eğer aslen müntefaun bih olmayacak halde zuhur eder ise, bey’ bâtıl olup müşteri tamamen semeni istirdad eyler.

Meselâ, iştirâ olunan yumurta, aslâ işe yaramaz sûrette bozuk çıksa, müşteri tamamen akçesini geri alır.

FASL-I SABİ’

GABN VE TAGRÎR BEYANINDADIR

Madde 356

Bey’de, bilâ-tagrîr gabn-i fâhiş bulunsa, magbûn olan kimse, bey’i fes edemez.

Fakat mal-i yetimi, bilâ-tagrîr olsa dahi gabn-i fâhiş ile bey’ sahih olmaz. Mal-i vakf ve beytü’l-mal dahi mal-i yetim hükmündedir.

Madde 357

Mütibâyiândan biri, diğerini tagrîr edip de bey’de gabn-i fâhiş olduğu tahakkuk ettikde, magbûn olan kimse bey’i fesh edebilir.

Madde 358

Gabn-i fâhiş ile magbûn olan kimsenin vefatında, tagrîr da’vâsı vârisine intikal etmez.

Madde 359

Tagrîr olunan müşteri, bey’de gabn-i fâhiş olduğuna muttali’ olduktan sonra, mebî’de temellükün levâzımından olan bir vechile tasarruf eder ise, artık hakk-ı feshi kalmaz.

Madde 360

Tagrîr ve gabn-i fâhiş ile iştirâ olunan mebî’, telef ya müstehlek olsa, veyahut ol mebî’de muayyeb olmak ve arsa olup da üzerine bina yapılmak gibi bir keyfiyet hudûs etse, magbûn olan kimsenin bey’i feshe salâhiyeti kalmaz.

BAB-I SABİ’

MEBÎ’İN ENVA’ VE AHKÂMI BEYANINDA OLUP ALTI FASLA MÜNKASİMDİR

BEY’İN ENVA’I BEYANINDADIR

Madde 361

Bey’in in’ikadında rüknü, ehlinden yani âkil ve mümeyyizden sudûr etmek ve hükmü kaabil olan mahalle muzâf olmak şarttır.

Madde 362

Rüknünde halel olan bey’, meselâ mecnûnun bey’i bâtıldır.

Madde 363

Bey’in hükmünü kaabil olan mahall-i mevcud ve makdûrü’t-teslim ve mal-i mütekavvim olan mebî’dir.

Binaen-alâ-zâlik, ma’dûmun ve makdûrü’t-teslim ve mal-i mütekavvim olmayan şeyin bey’i bâtıldır.

Madde 364

İn’ikad-ı bey’in şartı bulunup da bazı evsâf-ı hariciyesi itibarıyla meşrû’ olmazsa, meselâ mebî’ meçhul yahut semende halel vâki’ olur ise, bey’ fâsid olur.

Madde 365

Bey’in nâfiz olması için, bâyi’ mebî’a mâlik yahut mal sahibinin vekili, ya velîsi ya vasîsi olmak ve gayrin hakkı olmamak şarttır.

Madde 366

Bey’-i fâsid, inde’l-kabz nâfiz olur.

Yani, müşterinin mebî’de tasarrufu câiz olur.

Madde 367

Hıyârâttan birisi bulunur ise, bey’ lâzım olmaz.

Madde 368

Bey’-i fuzûli ve bey’-i merhûn gibi gayrin hakkı taalluk eden bey’, ol gayrin iznine mevkûfen mün’akîd olur.

FASL-I SANÎ

ENVA’-I BÜYÛ’UN AHKÂMI BEYANINDADIR

Madde 369

Bey’-i müna’kidin hükmü, mülkiyyettir.

Yani, müşterinin mebî’a ve bâyi’in semene mâlik olmasıdır.

Madde 370

Bey’-i bâtıl, asla hükmü ifâde etmez.

Binaenaleyh bey’-i bâtılda müşteri, bâyi’in izniyle mebî’i kabz ettikde, mebî’ müşteri indinde emanet kaabilinden olarak bilâ-taad telef olsa, müşteriye zamân lâzım gelmez.

Madde 371

Bey’-i fâsid, inde’l-kabz hükmü ifâde eder.

Yani, müşteri bâyi’in izniyle mebî’i kabz ettikde, ana mâlik olur. Binaenaleyh bey’-i fâsid ile iştirâ olunan mebî’ müşteri indinde telef olsa, zamân lâzım gelir. Şöyle ki, misliyyâttan ise mislini ve kıyemiyyâttan ise yevm-i kabzındaki kıymetini müşterinin bâyi’a vermesi lâzım olur.

Madde 372

Bey’-i fâsidde, âkideynden her birinin bey’i feshetmeye hakkı vardır.

Fakat mebî’ eğer müşteri yedinde telef olursa, yahut müşteri anı istihlâk veya diğere bey’-i sahih ile bey’ ya hibe gibi bir sûretle elinden çıkarır ise, veyahut mebî’ hane olup da tamir olunmak veya arsa olup da ağaç dikilmek gibi bir sûretle müşteri tarafından mebî’a bir şey ilâve, veyahut buğday olup da tahn ile un edinmek gibi, mebî’in ismi değişecek sûretle tagyîr edilir ise, hakk-ı fesh kalmaz.

Madde 373

Bey’-i fâsid fesh olundukda, eğer kabz-ı semen olunmuş ise bâyi’ semeni reddedinceyedek, müşterinin mebî’i habsetmek hakkı vardır.

Madde 374

Bey’-i nâfiz, fi’l-hal hükmü ifâde eder.

Madde 375

Bey’-i nâfiz-i lâzımda, mütibâyiândan hiç birisi dönemez.

Madde 376

Bey’-i gayr-i lâzımda, muhayyer olan kimse bey’i fesh edebilir.

Madde 377

Bey’-i mevkûf, inde’l-icâze hükmü ifâde eder.

Madde 378

Bey’-i fuzûlide, mal sahibi veya vekili yahut velîsi yahut vasîsi icâzet verir ise nâfiz ve vermez ise münfesih olur. Fakat icâzette bâyi’ ve müşteri ve mücîz ve mebî’ kaaim olmak şarttır. Bunlardan birisi helâk olsa icâzet câiz olmaz.

Madde 379

Bey’-i mukâyAzâda, bedeleynin ikisi de mebî’ hükmünde olduğundan, bunlarda mebî’in şerâiti muteberdir. Fakat teslimce münâzaa vukûunda, mütibâyiân ikisi birden teslim ve tesellüm ederler.

FASL-I SALİS

SELEM HAKKINDADIR

Madde 380

Bey’ gibi selem dahi, icab ve kabul ile mün’akid olur.

Meselâ, müşteri bâyi’ayüz kile buğday için bin kuruş selem verdim deyip, ol dahi kabul ettikdeselem mün’akid olur.

Madde 381

Selem, ancak mikdarını ve sıfâtını meselâ, a’lâlığını ya ednâlığını ta’yin eylemek kaabil olan şeylerde sahih olur.

Madde 382

Mekîlât ve mevzûnât ve mezrûâtın mikdarı keyl, ve vezn ve zirâ’ ile ta’yin olunur.

Madde 383

Adediyyât-ı mütekaribenin ta’yin-i mikdarı sayı ile olduğu gibi, keyl ve vezn ile dahi olur.

Madde 384

Tuğla ve kerpiç gibi adediyyâtın kalıpları, muayyen ve ma’lûm olmak lâzımdır.

Madde 385

Bez ve çuha emsâli zirâiyyâtın tûl ve arzı ve rekti ve neden ma’mûl ve nerenin işi olduğu ta’yin olunmak lâzımdır.

Madde 386

Selemin sıhhatinde ve mebî’in cinsi, meselâ buğday ve pirinç ve hurma diye, ve nev’i meselâ yağmur ile ya saky ile hâsıl olan diye, ve sıfatı meselâ a’lâ yahut ednâ diye ta’yin ve gerek mebî’in ve gerek semenin miktârı ve mebî’in zaman ve mekân-ı teslimi beyan olunmak şarttır.

Madde 387

Sıhhat-i selemin bekasında, semenin meclis-i akidde teslimi şarttır. Ve âkıdeyn kable’t-teslim iftirâk ederler ise, akd-i selem münfesih olur.

FASL-I RABİ’

İSTİSNA’ BEYANINDADIR

Madde 388

Bir kimse, ehl-i sanâyi’den birine,bana şu kadar kuruşa şöyle bir şey yap deyip, o dahi kabul etse istisnâ’an bey’ mün’akid olur.

Meselâ, müşteri pabuşçuya ayağını göstererek,filan nev’sahtiyandan şu kadar kuruşa bana bir çift papuş yap deyip o dahi kabul etse, yahut marangoz ile tûl ve arzını ve evsâf-ı lâzimesini beyan ederek bir kayık, yahut gemi yapmak üzre pazarlık etse, istisnâ’ mün’akid olur. Kezâlik tûl ve hacmi ve sair evsâf-ı lâzimesi beyan olunarak her biri şu kadar kuruşa olmak üzre bir fabrikacı ile şu kadar iğneli tüfenk yapmak üzre pazarlık olunsa, istisnâ’ mün’akid olur.

Madde 389

İstısnâ’ı müteâmil olan şeylerde, alelıtlak istisnâ’ sahihdir. Amma teâmül cârî olmayan şeylerde müddet beyan olunur ise selem olup, anda şerâit-i selem muteberdir. Ve eğer müddet beyan olunmazsa, yine istisnâ’ kaabilinden olur.

Madde 390

İstisnâ’da, masnû’un matlûba muvâfık olacak vechile tavsif ve ta’rifi lâzımdır.

Madde 391

İstisnâ’da peşin akçe vermek lâzım değildir.

Madde 392

İstısnâ’ mün’akid olduktan sonra, tarafeyn pazarlıktan dönemez. Fakat masnû’ eğer ta’rife muvâfık olmazsa müstasni’ muhayyerdir.

FASL-I HAMİS

BEY’-İ MARÎZIN AHKAMI BEYANINDADIR

Madde 393

Bir marîz, maraz-ı mevtinde iken veresesinden birisine bir şey satsa, diğer vârislerin icâzetine mevkûf olup, marîzin vefatından sonra icâzet verirler ise nâfiz olur, vermezler ise nâfiz olmaz.

Madde 394

Maraz-ı mevtinde iken marîz, hîyn-i vefatında kendine vâris olmayan birine semen-i misliyle bir şey satsa, sahih ve muteber olur. Ve eğer muhâbât, yani semen mislinden noksan ile bey’ ve teslim ettikten sonra fevt olsa, sülüs-i malı muhâbâta müsâid olduğu takdirde, bey’ yine sahih ve muteber olur. Ve sülüs-i malı muhâbâta müsâid olmadığı sûrette, mikdar-ı noksanı müşteri ikmâle mecbur olur. Ve ikmâl etmez ise verese bey’i fesh edebilir.

Meselâ, bin beş yüz kuruş kıymetli bir haneden başka nesneye mâlik olmayan marîz, maraz-ı mevtinden evvel hanesini vârisi olmayan bir kimseye bin kuruşa bey’ ve teslim ettikten sonra fevt olsa, mahâbât etmiş olduğu beş yüz kuruş sülüs-i mala müsâid olmakla bey’ sahih ve muteber olup, verese bu bey’i fesf eder. Ve eğer marîz, ol haneyi beş yüz kuruşa bey’ ve teslim etmiş olsa, muhâbât etmiş olduğu bin kuruş sülüs-i malın iki katı olmakla, verese müşteriyesemeni, mebî’in sülüsân kıymetine iblâğ et diye teklif ettiklerinde, müşteri nâkıs olan beş yüz kuruşu verir ise, verese bey’i fesh edemez. Ve eğer vermez ise bey’i fesh ile haneyi istirdad edebilirler.

Madde 395

Terekesi müstağrak-ı düyûn olan kimse, maraz-ı mevtinde malını semen mislinden noksan ile satıp da fevt olduğu sûrette, dâyinleri mebî’in mislini müşteriye ikmâl ettirirler. Ve ikmâl etmezse bey’i fesh edebilirler.

FASL-I SADİS

BEY’U’L-VEFA HAKKINDADIR

Madde 396

Bey’-i vefâda bâyi’, semeni red ile, mebî’i istirdad edebilidiği gibi, müşteri dahi mebî’i red ile, semeni istirdad edebilir.

Madde 397

Bey’-i vefâ ile satılan mebî’i, gerek bâyi’ ve gerek müşteri âhara satamaz.

Madde 398

Mebî’in menâfi’inden bir mikdarı, müşteriye âid olmak üzre şart kılınsa, ol şarta riayet olunur.

Meselâ, vefâen satılan bağın üzümü, bâyi’ ile müşteri beyninde münâsafeten taksim olunmak üzre bi’t-terâzî mukavele etseler, ol mukavele mûcebince amel olunmak lâzım gelir.

Madde 399

Vefâen satılan malın kıymeti, deyne müsâvî olduğu halde müşteri yedinde telef olsa, mukaabili olan deyn sâkıt olur.

Madde 400

Vefâen satılan malın kıymeti, deynden nâkıs olduğu halde, müşteri yedinde telef olsa kıymeti, mikdar-ı deynden sâkıt olur. Ve üst tarafını dahi müşteri bâyi’den ahz ve istirdad eder.

Madde 401

Vefâen satılan malın kıymeti, deynden ziyade olduğu halde müşteri yedinde telef olsa, kıymetinden deyn mukaabili olan mikdarı sâkıt olur. Ve taaddî vukûbulmuş ise ziyadeyi dahi müşteri zâmin olur. Ve eğer bilâ-taad telef olmuş olsa, ol ziyadeyi müşterinin ödemesi lâzım gelmez.

Madde 402

Bey’-i vefâda mütibâyiândan birisi veft oldukda, hakk-ı fesh vârise intikal eder.

Madde 403

Müşteri, alacağını istifâ etmedikçe, vefâen iştirâ etmiş olduğu mala, bâyi’in diğer garîmleri müdâhele edemez.

KİTABÜ’L-İCARAT

SÛRET-İ HATT-I HÜMAYÛN MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

KİTAB-I SANÎ

İCARAT HAKKINDA OLUP BİR MUKADDEME İLE SEKİZ BAB-I ŞAMİLDİR

MUKADDEME

İCAREYE MÜTEALLİK OLAN ISTILAHAT BEYANINDADIR

Madde 404

Ücret: Kira, yani bedel-i menfaat ve îcâr, kiraya vermek ve istîcar, kira ile tutmak demektir.

Madde 405

İcâre: Lügat-ı Arab’da ücret ma’nasınadır. Fakat îcâr ma’nasında dahi isti’mal olunmuştur. Istılâh-ı fukahâda menfaat-ı ma’lûmeyi ivaz-ı ma’lûm mukabelesinde bey’ etmek demektir.

Madde 406

İcâre-i lâzime: Hıyâr-ı şart ve hıyâr-ı ayb ve hıyâr-ı rü’yetten ârî olan icâre-i sahihadır ki, tarafenden birisi bilâ-özr bunu feshedemez.

Madde 407

İcâre-i münecceze: Vakt-i akidden itibaren îcârdır.

Madde 408

İcâre-i muzâfe: Gelecek bir vakt-i muayyenden itibaren îcârdır.

Meselâ, gelecek filan ayın ibtidasından itibaren bir hane, bu kadar müddet için, şu kadar kuruşa îcâr olunsa, icâre-i muzâfe olarak mün’akid olur.

Madde 409

Acir icâreye veren kimsedir. Zamm-ı mîm ile, mükârî ve kesr-i cîm ile, mûcir dahi denilir.

Madde 410

Müste’cir: Kesr-i cîm ile, istîcar eden kimse.

Madde 411

Me’cûr: Kiraya verilen şeydir. Cimlerin fethiyle mûcer ve müste’cer dahi denilir.

Madde 412

Müste’cerün fîh: Ecîrin hikd-i icâre ile iltizâm eylediği ameli îfâ için, müste’cir tarafından kendisine teslim olunan maldır.

Elbise dikmek üzre terziye verilen kumaş ve nakl için hammala verilen hamûle gibi.

Madde 413

Ecîr: Nefsini kiraya veren kimsedir.

Madde 414

Ecr-i misl: Bîgaraz ehl-i vukûfun, takdir ettikleri ücrettir.

Madde 415

Ecr-i müsemma: Hîyn-i akidde zikr ve ta’yin olunan ücrettir.

Madde 416

Zamân: Bir şeyin, misliyyâttan ise, mislini ve kıyemiyyâttan ise, kıymetini vermektir.

Madde 417

Muaddün li’l-istiğlâl: Kiraya vermek üzre i’dâd ve ta’yin olunmuş şeydir ki, fi’l-asl kiraya verilmek üzre yapılmış ya alınmış han ve hane ve hamam ve dükkân gibi akarât ile kira arabası ve kira beygiri misüllü şeylerdir.

Ve bir şeyin, ale’t-tevâlî üç sene îcâr olunması, muaddün li’l-istiğlâl olduğuna delildir.

Ve bir kimse, nefsi için yaptırmış olduğu bir şeyin muaddün li’l-istiglâl olduğunu nâsa ihbar ve i’lâm ile muaddün li’l-istiğlâl olur.

Madde 418

Müsterzi’ : Ücret ile süt ana tutan kimsedir.

Madde 419

Muhâyee: Taksim-i menâfi’den ibarettir.

Meselâ, bir hanede müşterek olan iki kimse, birisine biri ve diğerisine diğeri, münâvebeten intifâ’ etmek üzre karar verilmek gibi.

BAB-I EVVEL

ZAVABIT-I UMÛMİYYE BEYANINDADIR

Madde 420

İcârede ma’kudün aleyh menfaattir.

Madde 421

Ma’kudün aleyh itibarıyla icâre iki nevidir.

Nev’-i evvel: Menâfi’-i a’yân üzerine vârid olan akd-i icâre olup, îcâr olunan şeyeayn-ı me’cûr veayn-ı müste’cer dahi denilir. Ve işbu nev’-i evvel üç kısma taksim olunur:

Kısm-ı evvel: İcâre-i akardır. Hane ve arazi îcârı gibi.

Kısm-ı sânî: İcâre-i Urûzdur. Elbise ve evânî îcârı gibi.

Kısm-ı sâlis: İcâre-i hayvandır.

Nev’-i sânî, amel üzerine vârid olan akd-i icâre olup, bunda me’cûreecîr denilir. Ücretle amele ve hademe tutmak gibi.

Hıref ve sanâyi’ eshâbını istîcar etmek dahi bu kaabildendir ki, meselâ kumaş terziden olmak üzre elbise kestirmek, istisnâ’ olduğu gibi, terziye kumaş verip de elbise diktirmek dahi, amel üzerine icâre demektir.

Madde 422

Ecîr iki kısımdır. Kısm-ı evvel, ecîr-i hâssdır ki, yalnız müste’cire işlemek üzre tutulan ecîrdir. Ayaklı hizmetkâr gibi.

Kısm-ı sânî, ecîr-i müşterekdir ki, müste’cirden başkasına işlememek şartıyla mukayyed olmayan ecîrdir.

Meselâ, hammal ve dellâl ve terzi ve saatçı ve kuyumcu ve iskele kayıkçısı ve kira arabacısı ve karye çobanı hep ecîr-i müşterekdir ki, bir şahsa mahsus olmayıp, herkes için işleyebilirler. Fakat bunlardan biri, filan vakte kadar yalnız müste’cire işlemek üzre istîcar olundukda,ol müddet zarfında ecîr-i hâss olur. Kezâlik bir hammal yahut arabacı ya kayıkçı, falan mahalle kadar başkasına işlemeyip müste’cire mahsus olmak üzre istîcar olundukda, oraya varıncaya kadar ecîr-i hâss olur.

Madde 423

Ecîr-i hâssın müste’ciri, bir şahıs olduğu gibi, şahs-ı vâhid hükmünde olan müteaddid şahıslar dahi olabilir.

Binaen aleyh bir karye ahalisi, kendilerine mahsus olmak üzre akd-i vâhid ile bir çoban istîcar ettiklerinde, ol çoban ecîr-i hâss olur. Amma kendilerinden başkasının hayvanını dahi ra’y eylemesini tecviz ettikleri sûrette, ol çoban ecîr-i müşterek olur.

Madde 424

Ecîr-i müşterekin ücrete istihkakı, amel iledir.

Madde 425

Ecîr-i hâssın ücrete istihkakı, müddet-i icârede amel için hazır bulunmasıyladır. Yoksa bi’l-fi’l işlemesi şart değildir.

Fakat, amelden imtina’ edemez ve ederse ücrete müstahak olmaz.

Madde 426

Akd-i icâre ile, menfaat-ı muayyeneye müstahak olan kimse, aynen ol menfaati, ya mislini yahut mâdûnunu istifâ edebilir.

Amma mâfevkine tecâvüz edemez.

Meselâ, demircilik işlemek üzre istîcar olunan dükkânda, müste’cir Mazarratta demirciliğe müsâvî, yahut andan ehven bir sanatı icrâ edebilir. Ve bir kimse, sâkin olmak üzre istîcar eylediği hanede sâkin olmayıp da eşya vaz’ edecek olsa câiz olur. Amma, aktarlık etmek üzre istîcar eylediği dükkânda, demircilik işleyemez.

Madde 427

Her şey ki, müsta’milînin ihtilâfıyla muhtelif ola, anda takyîd muteberdir.

Meselâ, bir kimsenin rükûbü için istikrâ olunan ata başkası irkâb olunamaz.

Madde 428

Her şey ki, müsta’milînin ihtilâfıyla muhtelif olmaya, anda takyîd lağvdır.

Meselâ, bir kimsenin süknâsı için istîcar olunan hanede başkası iskân olunabilir.

Madde 429

Gerek kaabil-i taksim olsun ve gerek olmasın bir kimse, hisse-i şâyi’asını şerikine îcâr edebilir ise de, âhara îcâr edemez. Fakat ba’de’l- muhâyee nöbetini îcâr edebilir.

Madde 430

Şüyû’-ı târî, akd-i icâreyi ifsâd etmez.

Meselâ, bir kimse hanesini îcâr ettikten sonra, nısf hissesi bir müstahak tarafından zaptolunsa, bâki hisse-i şâyi’a hakkında icâre bâki kalır.

Madde 431

İki şerik, birlikte olarak mal-i müştereki, şahs-ı âhara îcâr edebilirler.

Madde 432

Bir şeyi, iki kişiye îcâr etmek câizdir. Ve her biri ücretten kendi hissesine âid olan mikdarı verip, yekdiğere kefil olmadıkça, birinin hissesi diğerden alınamaz.

BAB-I SANÎ

AKD-İ İCAREYE MÜTEALLİK MESAİL BEYANINDA OLUP DÖRT FASLI HAVÎDİR

FASL-I EVVEL

RÜKN-İ İCAREYE DAİR OLAN MESAİL BEYANINDADIR

Madde 433

Bey’ gibi icâre dahi icab ve kabul ile mün’akid olur.

Madde 434

İcârede icab ve kabulîcâr ettim vekiraya verdim veistîcar ettim vekabul ettim gibi, akd-i icâre için müsta’mel olan sözlerdir.

Madde 435

İcâre dahi bey’ gibi mâzi sıygasıyla mün’akid olup, müstakbel sıygasıyla mün’akid olmaz.

Meselâ, biriîcâr edeceğim deyip, diğeriistîcar ettim yahut biri,îcâr et deyip diğeri,îcâr ettim dese iki sûrette dahi icâre mün’akid olmaz.

Madde 436

İcâre, müşâfehe ile olduğu gibi mükâtebe ile ve dilsizin, işaret-i ma’rûfesiyle dahi mün’akid olur.

Madde 437

Teâtî tarîkıyla dahi icâre mün’akid olur.

Nitekim şifâhen pazarlık olunmaksızın, yolcu vapuruna ve iskele kayığına ve kira beygirine binmek gibi ki, ücret ma’lûm ise, ol kadar ve değil ise, ecr-i misil i’tâsı lâzım gelir.

Madde 438

İcârede sükût, rızâ ve kabul addolunur.

Meselâ, bir adam şehriyye elli kuruş kira ile bir dükkân istîcar edip de, birkaç ay sâkin olduktan sonra, aybaşında âcir,eğer altmış kuruşa râzı olur ise otur, olmaz isen dükkânı bırak dedikde, müste’cir anı red ilealtmış kuruşa râzı olmam dedikten sonra, dükkânda müstemirren otursa, kemâfissâbık elli kuruş kira lâzım olur. Ve eğer bir şey demeyip ve dükkândan çıkmayıp da müstemirren oturmuş ise, şehriye altmışar kuruş vermesi lâzım gelir.

Kezâlik, dükkân sahibiyüz kuruşa müste’cirseksen kuruşa dese ve sahibi müste’ciri bırakıp, o dahi dükkânda sâkin olsa, seksen kuruş ücret lâzım olur. Ve eğer tarafeyn sözlerinde isrâr eyledikleri halde müste’cir sâkin olur ise, ecr-i misil lâzım gelir.

Madde 439

Ba’de’l-akd, bedelin tebdili veya tezyid veya tenzili ile tekrar pazarlık olundukda, akd-i sânî muteberdir.

Madde 440

İcâre-i muzâfe sahih ve vakti hulûlünden evvel lâzım olur.

Binaenaleyh ehad-ı âkıdeyn, mücerredvakdi gelmedi diye icâreyi fesh edemez.

Madde 441

İcâre, sahih olarak mün’akid olunduktan sonra, başkası ücrete ne kadar zamm etse âcir, mücerred bunun için icâreyi fesh edemez.

Fakat vasî ya mütevellî, yetimin ya vakfın akarını ecr-i mislinden noksan ile îcâr etse, icâre fâsid olup ecr-i mislin ikmâli lâzım gelir.

Madde 442

Müste’cir, irs ya hibe gibi bir vechile ayn-i me’cûre mâlik olucak, icârenin hükmü kalmaz.

Madde 443

Mûceb-i akdin icrâsına, mâni’ olur bir özr zuhur ettikde, icâre münfesih olur.

Meselâ, düğün için bir işçi istîcar olundukda, ehad-i zevceyn fevt olsa, icâre münfesih olur.

Ve kezâ dişi ağrıyan kimse, dişini çıkarmak üzre şu kadar kuruşa bir dişçi ile mukavele etmişken, ağrı zâil olursa, icâre münfesih olur.

Kezâlik, müsterzi’in vefatıyla icâre münfesih olmayıp, amma çocuğun yahut süt ananın vefatıyla münfesih olur.

FASL-I SANÎ

İCARENİN ŞERAİT-İ İN’İKAD VE NEFAZI HAKKINDADIR

Madde 444

İcârenin in’ikadında âkideynin ehliyeti yani, âkil-i mümeyyiz olmaları şarttır.

Madde 445

Büyû’da olduğu gibi icârenin in’ikadında dahi, icabın kabule muvâfakati ve meclis-i akdin ittihâdı şarttır.

Madde 446

Acir, îcâr edeceği şeyin mutasarrıfı, yahut mutasarrıfının vekili veya velîsi veya vasîsi olmak lâzımdır.

Madde 447

Füzûlinin îcârı, mutasarrıfın icâzetine ve mutasarrıfı sagîr veya mecnûn ise, ecr-i misliyle îcâr olunduğu sûrette velîsinin veya vasîsinin icâzetine mevkûfen mün’akid olur.

Fakat icâzetin sıhhatinde dört şeyin yani, âkıdeyn ve malın ve ma’kudun aleyhin ve bedel-i icâre, Urûzdan olduğu takdirde, anın dahi kıyâm ve bekası şart olup, bunlardan birisi ma’dûm olsa icâzet sahih olmaz.

FASL-I SALİS

SIHHAT-İ İCARENİN ŞERAİTİ HAKKINDADIR

Madde 448

İcârenin sıhhatinde, âkıdeynin rızâsı şarttır.

Madde 449

Me’cûrun ta’yini  lâzımdır.

Binaenaleyh, iki dükkândan biri, ta’yin ve tahyîr edilmeksizin îcâr olunsa sahih olmaz.

Madde 450

Ücret, ma’lûm olmak şarttır.

Madde 451

İcârede menfaat, mâni’-i münâzaa olacak vechile ma’lûm olmak şarttır.

Madde 452

Hane ve dekâkîn ve süt ana emsâlinde, müddet-i icârenin beyanıyla, menfaat ma’lûm olur.

Madde 453

Hayvan istîcar olundukda, yük yükletmek için midir yoksa rukûb için midir? Ve kim binecektir? Burasının ta’yini yahut dilediğini irkâb etmek üzre ta’mîmi ile beraber, icârenin müddeti, yahut mesâfesi dahi beyan olunmak lâzımdır.

Madde 454

Arazi iştîcârında, ta’yin-i müddetle beraber, ne için olduğu beyan olunmak ve zirâat için ise ne ekileceği, ta’yin veyahutmücte’cir her ne dilerse ekmek üzre diye ta’mîm kılınmak dahi lâzımdır.

Madde 455

Ehl-i sanatın iştîcârında, menfaatin ma’lûmiyyeti, amelin beyanıyla yani ne yapacağını ve nasıl yapacağını ta’yin ile olur.

Meselâ, esvâb boyatılacak oldukda esvâbın boyacıya irâesi yahut  gilzat ve rikkatinin bildirilmesi ve renginin beyanı lâzımdır.

Madde 456

Eşya naklinde, işaretle ve naklolunacak mahallin ta’yiniyle menfaat ma’lûm olur.

Meselâ,şu yükü filan mahalle nakl edeceksin denildikde, yük müşâhed ve mesâfe ma’lûm olduğu cihetle, menfaat dahi ma’lûm olur.

Madde 457

Menfaat, makdûri’l-istifâ olmak şarttır.

Binaenaleyh, bir firarî hayvanın îcârı sahih olmaz.

FASL-I RABİ’

İCARENİN BUTLAN VE FESADI HAKKINDADIR

Madde 458

İn’ikad-ı icârenin, şerâitinden biri bulunmasa, icâre bâtıl olur.

Meselâ, mecnûnun ve sabî-i gayr-i mümeyyizin îcâr ve istîcarı bâtıldır. Fakat ba’de’l-in’ikad âcir veya müste’cirin tecennün etmesiyle, icâre münfesih olmaz.

Madde 459

İcâre-i bâtılada, isti’mal ile ücret lâzım olmaz.

Fakat mal-i vakıf veya mal-i yetim ise, isti’mâl ile ecr-i misil lâzım olur.

Mecnûn dahi, yetim hükmündedir.

Madde 460

İn’ikad-ı icârenin şartları bulunup da, şerâit-i sıhhatden birisi bulunmasa, icâre fâsid olur.

Madde 461

İcâre-i fâside nâfizdir. Fakat icâre-i fâsidede âcir olan kimse, ecr-i misle mâlik olup, ecr-i müsemmaya mâlik olmaz.

Madde 462

İcârenin fesâdı, bazan bedelin meçhul olmasından ve bazan diğer şerâit-i sıhhatin bulunmamasından neş’et eder.

Evvelki sûrette, bâliğan mâbelağ ecr-i misil lâzım gelir.

İkinci sûrette, ecr-i müsemmayı tecâvüz etmemek şartıyla ecr-i misil lâzım gelir.

BAB-I SALİS

ÜCRETE MÜTEALLİK MESAİL BEYANINDA OLUP ÜÇ FASLI HAVÎDİR

FASL-I EVVEL

BEDEL-İ İCARE HAKKINDADIR

Madde 463

Bey’de, semen olmaya salih olan şey, icârede de bedel olmaya salih olduğu gibi, semen olmaya salih olmayan şeyler dahi, bedel-i icâre olabilir.

Meselâ, bir hayvan mukaabilinde yahut bir hanenin süknâsı mukaabilinde, bir bostan istîcar olunabilir.

Madde 464

Bedel-i icâre nakid ise, semen-i mebî’ gibi, mikdarını ta’yin ile ma’lûm olur.

Madde 465

Bedel-i icâre, urûzdan yahut mekîlât ya mevzûnât yahut adediyyât-ı mütekaribeden olduğu halde, mikdar ile beraber vasfını dahi beyan etmek lâzım gelir.

Ve nakli, haml ve meûnete muhtac olan şeylerde, her nerede teslimi şart kılınır ise, orada îfâ olunmak lâzım gelir. Ve mekân-ı îfâ beyan olunmadığı takdirde, me’cûr eğer akar ise ol akarın olduğu mahalde ve eğer amel ise, ecîrin ameli îfâ ettiği yerde ve eğer hamûle ise, ücretin lâzım olduğu mekânda îfâsı lâzım gelir.

Amma, haml ve meûneti olmayan şeylerde dilediği yerde olur.

FASL-I SANÎ

ÜCRETİN SEBEB-İ LÜZUMUNA VE ACİRİN ÜCRETE KEYFİYYET-İ İSTİHKAKINA DAİR OLAN MESAİL BEYANINDADIR

Madde 466

Akd-i mutlak ile, ücret lâzım olmaz.

Yani, mücerred icâre mün’akid olduğu gibi, hemen bedel-i icârenin teslimi lâzım gelmez.

Madde 467

Ta’cîl ile ücret lâzım olur.

Yani, müste’cir berveçh-i peşin ücreti teslim etse, âcir ana mâlik olup, ba’dehu müste’cir anı istirdad edemez.

Madde 468

Şart-ı ta’cîl ile, ücret lâzım olur.

Yani, bedel-i icârenin berveçh-i peşin verilmesi şart kılındıkda, icâre gerek menâfi’-i a’yân üzerine vârid olsun ve gerek amel üzerine vârid olsun, her halde müste’cirin evvel emirde, bedel-i icâreyi teslim etmesi lâzım gelir.

Ve evvelki sûrette, âcir ücreti istîfâ edinceyedek me’cûru teslimden ve ikinci sûrette ecîr ücreti istîfâ edinceyedek, amelden imtina’ edebilir.

Ve iki sûrette dahi, âcirin berveçh-i peşin ücreti mutâlebe ile, müste’cir îfâdan imtina’ eder ise, fesh-i icâreye hakkı vardır.

Madde 469

İstîfâ-yı menfaat ile, ücret lâzım olur.

Meselâ, bir mahalle gitmek üzre, istîcar olunan beygire rükûb ile oraya varıldıkda, âciri ücrete müstahak olur.

Madde 470

İcâre-i sahihada, istîfâ-yı menfaate iktidar ile dahi ücret lâzım olur.

Meselâ, bir kimse icâre-i sahiha ile istîcar eylediği haneyi, kabz ettikten sonra sâkin olmasa bile, ücret vermesi lâzım gelir.

Madde 471

İcâre-i fâsidede, istîfâ-yı menfaata iktidar kâfi olmayıp, hakikaten intifa’ bulunmadıkça, ücret lâzım gelmez.

Madde 472

Min gayr-i akd ve bilâ-izn bir kimse, birinin malını isti’mal ettiği sûrette muaddün li’l-istiglâl ise, ecr-i misil lâzım olur, değil ise lâzım olmaz.

Fakat mal sahibi, ücret mutâlebe ettikten sonra isti’mal eder ise,muaddün li’l-istiglâl  olmasa dahi, ücret i’tâsı lâzım gelir.

Zira bu halde, isti’mal etmesiyle ücrete râzı olmuş olur.

Madde 473

Ücretin ta’cîl ve te’cîli hakkında, âkıdeyn her ne şart ederler ise ona riayet olunur.

Madde 474

Te’cîl-i bedel şart olunduğu sûrette, ibtida âcirin me’cûru teslim ve ecîrin ameli îfâ eylemesi lâzım gelip, ücretin îfâsı ancak mukavele olunan vakt-i te’diyenin inkızâsında lâzım olur.

Madde 475

Ta’cîl ve te’cîl şartı olmaksızın akdolunan icâre-i mutlakada, akd-i icâre, gerek menâfi’-i a’yân üzerine olsun ve gerek amel üzerine olsun, her halde ibtida âcirin me’cûru teslim ve ecîrin ameli îfâ eylemesi lâzım gelir.

Madde 476

Ücret, eğer şehriyye yahut seneviyye gibi, bir vakt-i muayyen ile muvakkat ise, lüzum-ı îfâsı ol vaktin inkızâsındadır.

Meselâ, şehriyye ise ayın tamamında ve seneviyye ise sene hitâmında olmak lâzım gelir.

Madde 477

Ücretin lüzumunda, me’cûrun teslimi şarttır.

Yani, kira vakt-i teslimden itibaren işler.

Bu sûrette, âcir kable’t-teslim mürûr eden müddetin ücretini alamaz. Ve eğer kable’t-teslim müddet-i icâre münkazî olur ise, ücretten bir şeye müstahak olmaz.

Madde 478

Me’cûr ile intifâ bi’l-külliyye fevt oldukda, ücret sâkıt olur.

Meselâ, hamam ta’mire muhtac olup da ta’miri esnasında bir müddet muattal kalsa, ol müddetin ücretten hissesi sâkıt olur. Kezâlik değirmenin suyu kesilip de muattal kalsa, suyun inki’tâı vaktinden itibaren ücret sâtık olur. Fakat müste’cir, un öğütmekten gayri bir sûretle, ol değirmenin evinden intifâ ettikde, bedel-i icâreden ana isâbet eden hisseyi vermesi lâzım gelir.

Madde 479

Bir kimse, bir dükkân istîcar ve kabz etmişken, bir müddet ahz ve i’tâya kesad ârız olmakla,sanat işlenmedi vedükkân kapalı kaldı diye, ol müddetin kirasını i’tâdan imtina’ edemez.

Madde 480

Müddet üzerine bir kayık istîcar olunup da, esnâ-yı râhda müddet münkazî olsa, sahile yanaşıncaya dek icâre mümted olur. Ve müste’cir fazla olan müddetin ecr-i mislini verir.

Madde 481

Bir kimse, hanesini diğer kimseye meremmet etmek ve bilâ-ücret sâkin olmak üzre verse ve o dahi, kendi tarafından meremmet ederek bir müddet sâkin olsa, âriyet kaabilinden olmakla masârıf-ı ta’miriye ol kimseye âid olur. Ve sahib-i hane dahi andan ol müddet için, ücret namına bir şey alamaz.

FASL-I SALİS

ÜCRET İÇİN ECÎRİN MÜST’CERÜN FÎHİ HABS EDİP EDEMEMESİ HAKKINDADIR

Madde 482

Terzi ve boyacı ve çamaşırcı gibi amelinde eser olan ecîrin veresiye mukavele olunmamış ise, ücret için yedinde müste’cerün fîhi habs etmeye salâhiyeti vardır.

Ve bu vechile habs edip de, yedinde ol mal telef olsa, zâmin olmaz, fakat ücret dahi alamaz.

Madde 483

Hammal ve mellâh gibi amelinde eser olmayan ecîrin, ücret için müste’cerün fîhi habs etmeye salâhiyeti yoktur.

Ve bu halde habs edip de, yedinde ol mal telef olsa zâmin olur. Ve mal sahibi bunda muhayyer olup, dilerse mahmûl olarak kıymetini tazmin ettirir ve ücretini verir ve dilerse, gayr-i mahmûl olarak tazmin ettirip ücret vermez.

BAB-I RABİ’

MÜDDET-İ İCAREYE MÜTEALLİK MESAİL BEYANINDADIR

Madde 484

Bir kimse gerek yevm gibi kasîr olsun ve gerek sinîn gibi tavîl olsun, ma’lûm olan müddet üzerine mal ve mülkünü, âhara îcâr edebilir.

Madde 485

Müddet-i icârenin ibtidası, hîn-i akidde tesmiye yani zikr ve ta’yin olunan vâkitten itibar olunur.

Madde 486

Hîn-i akidde, ibtida-yı müddet tesmiye olunmaz ise, vakt-i akidden itibar olunur.

Madde 487

Bir senelik olmak üzre, her aylığı şu kadar kuruşa olarak, bir akarın îcârı câiz olduğu gibi, şehriyyesi beyan olunmaksızın bir senelik olmak üzre, şu kadar kuruşa îcârı dahi sahih olur.

Madde 488

Ayın ibtidasında iken, icâre gerek bir aylık olsun ve gerek ziyade olsun, şehriyye olarak mukavele olunur ise, aylık olmak üzre mün’akid olur. Bu sûrette, ay otuz günden nâkıs olsa dahi tamam aylık i’tâsı lâzım gelir.

Madde 489

Ayın birazı geçmişken, bir aylık olmak üzre mukavele olunduğu sûrette, bir ay otuz gün olmak üzre itibar olunur.

Madde 490

Ayın birazı geçmişken, şu kadar aylık olarak mukavele olunur ise, evvelki nâkıs ay, en sonraki aydan otuz gün olmak üzre itmâm olunup, yevmiyye hesâbiyle îfâ olunur. Ve ara yerdeki aylar gurre ile hesâb ve itibar kılınır.

Madde 491

Ayın birazı geçmişken, kaç aylık olduğu beyan olunmaksızın, her aylığı şu kadar kuruşa olmak üzre mukavele olunduğu sûrette, ibtidaki nâkıs ay otuz gün itibar olunmak lâzım geleceği gibi, diğer aylar dahi ol veçhile otuzar gün olmak üzre itibar olunur.

Madde 492

Ayın ibtidasında iken bir senelik olarak akd-i icâre olundukda, sene on iki ay olmak üzre itibar olunur.

Madde 493

Ayın birazı geçmişken, icâre bir senelik olarak akd olundukda, bir ay eyyamî olarak itibar olunup, diğer on biri gurre itibarıyla hesâb olunur.

Madde 494

Kaç aylık olduğu zikr olunmaksızın, her aylığı şu kadar kuruşa olmak üzre, bir akar îcâr olunsa, akd sahih olur.

Fakat birinci ay tamam oldukda, ikinci ve daha sonraki ayların birinci gecesiyle birinci gününde, âcir ve müste’cirden herbiri icâreyi feshedebilirler. Amma, evvelki gecesiyle günü geçtikten sonra feshedemez.

Ve eğer, ahad-ı âkıdeyn böyle esnâ-yı şehrdefesh ettim dese, ol ayın nihayetinde münfesih olur.

Ve eğer, esnâ-yı şehrdeşehr-i âtî ibtidasından itibaren fesh ettim dese, şehr-i âtî hulûlünde münfesih olur.

Ve eğer, iki ziyade aylık peşin verilmiş ise, hiç birisi ol ayların icâresini fesh edemez.

Madde 495

Bir kimse, bir gün işlemek üzre bir ecîr tuttuğu sûrette, tulû’-i şemsden asra kadar, yahut gurûb-i şemse kadar işlemek hususunda, örf-i belde ne ise ana göre amel olunur.

Madde 496

Biri, meselâ on gün işlemek üzre bir dülger istîcar etse, akdi velyeden günler itibar olunur.

Ve eğer, yazın on gün işlemek üzre diye istîcar etse, hangi ayın kaçıncı gününden itibaren işleyeceğini beyan etmedikçe sahih olmaz.

BAB-I HAMİS

HIYARAT HAKKINDA OLUP ÜÇ FASLI HAVÎDİR

FASL-I EVVEL

HIYAR-I ŞART BEYANINDADIR

Madde 497

Bey’de olduğu gibi, icârede dahi hıyâr-ı şart cârî olarak, ehad-ı tarafeyn yahut ikisi birden, şu kadar gün muhayyer olmak üzre îcâr ve istîcar câiz olur.

Madde 498

Muhayyer olan kimse, müddet-i hıyârında, dilerse icâreyi fesh eder ve dilerse mücîz  olur.

Madde 499

Gerek fesh gerek icâzet302 ve303 ve304üncü maddelerde beyan olunduğu üzre, kavlen olduğu gibi fi’len dahi olur.

Binâenaleyh, âcir muhayer olduğu sûrette, me’cûrde temellükün levâzımdan olan bir vecihle tasarruf etmesi, fesh-i fi’liyyedir. Ve müste’cir muhayyer olduğu sûrette me’cûrde müste’cirin tasarrufu gibi tasarruf etmesi icâzet-i fi’liyyedir.

Madde 500

Muhayyer olan kimse, icâreyi fesh yahut infaz etmeden müddet-i hıyâr mürûr ederse, hıyârı sâkıt olarak icâre lâzım olur.

Madde 501

Müddet-i hıyâr, vakt-i akidden itibar olunur.

Madde 502

Müddet-i icârenin ibtidası, hıyârın sükûtu vaktinden muteberdir.

Madde 503

Şu kadar zirâ’ ya dönüm olmak üzre istîcar olunan yer, ziyade yahut nâkıs çıksa, icâre sahih olur. Ve ecr-i müsemma lâzım gelir.

Fakat noksan sûretinde, müste’cir muhayyer olup, dilerse icâreyi fesh edebilir.

Madde 504

Her dönümü şu kadar kuruş olmak üzre, bir yer istîcar olunsa, ücreti dönüm hesâbıyla verilmek lâzım gelir.

Madde 505

Bir iş filan vakte kadar îfâ olunmak üzre, ücreti ta’yin olunarak akd-i icâre câiz ve şart muteber olur.

Meselâ, bir kimse kesip de gömlek dikmek ve bugün yetiştirmek üzre terziye bez verse, yahut şu kadar günde Mekke’ye yetiştirmek üzre bir adamdan deve istikrâ etse, icâre câiz olur. Ve âcir şartı îfâ eder ise ecr-i müsemma olur. Ve îfâ etmez ise, ecr-i müsemmayı tecâvüz etmemek üzre ecr-i misil olur.

Madde 506

Amelde ve âmilde ve haml ve mesâfede ve mekânda ve zamanda, iki ya üç sûret üzerine ücretin terdîdi sahih olur. Ve her hangi sûret fi’le çıkar ise, ana göre ücret i’tâsı lâzım gelir.

Meselâ, ekine iğne ardı dikmek üzre şu kadar oyulgama dikmek üzre bu kadar kuruşa pazarlık olundukda, hangi sûrette dikilir ise, ana göre mukavele olunan ücretin i’tâsı lâzım gelir.

Yahut bir dükkânda attarlık etmek üzre, şu kadar ve demircilik işlemek üzre bu kadar kuruşa mukavele olundukda, müste’cir hangi ameli icrâ eder ise, ana göre ücret-i muayyenesini i’tâ eyler.

Ve kezâ bir dâbbeye, buğday yükletmek üzre şu kadar ve demir yükletmek üzre bu kadar kuruşa istikrâ olundukda, hangisini yükler ise ana göre muayyen olan ücreti verir.

Yahut mükârîşu hayvanı Çorlu’ya dek yüz ve Edirne’ye dek iki yüz ve Filibe’ye dek üç yüz kuruşa îcâr ettim dedikde, müste’cir nereye gider ise orasının ücretini i’tâ eyler.

Ve kezâik, âcirşu haneyi yüz ve bu haneyi iki yüz kuruşa îcâr ettim deyip, müste’cir dahi kabul ettikten sonra, her hangisinde sâkin olur ise, anın için muayyen olan ücreti vermesi lâzım gelir. Kezâlik bir kimse, bir cübbeyi terziye, bugün dikerse elli ve yarın dikerse otuz kuruş vermek üzre pazarlık etse, câiz ve şartlar muteber olur.

FASL-I SANÎ

HIYAR-I RÜ’YET HAKKNIDADIR

Madde 507

Müste’cir için hıyâr-ı rü’yet vardır.

Madde 508

Me’cûrün rü’yeti, menâfi’in rü’yeti gibidir.

Madde 509

Müste’cir, görmeden bir akarı istîcar etse, gördükde muhayyer olur.

Madde 510

Bir kimse, mukaddema görmüş olduğu bir haneyi istîcar etse, anın için hıyâr-ı rü’yet yoktur. Meğer ki, süknâya muzır olacak bir mahalli münhedim olarak, heyet-i ûlâsı tagayyür etmiş ise, ol halde muhayyer olur.

Madde 511

Her amel ki, mahallin ihtilâfıyla zaten muhtelif ola, anda ecîrin hıyâr-ı rü’yeti vardır.

Meselâ, bir cübbe dikmek üzre terzi ile pazarlık olunduğu sûrette, terzi dikeceği çuha ya şalıyı gördükde muhayyer olur.

Madde 512

Her amel ki, mahallin ihtilâfıyla muhtelif olmaya, anda hıyâr-ı rü’yet yoktur.

Meselâ, şu kadar kıyye pamuğun çekirdeğini ayıklamak üzre, şu kadar kuruşa mukavele olundukda, ecîr pamuğu görmese, kendisi için hıyâr-ı rü’yet yoktur.

FASL-I SALİS

HIYAR-I AYB HAKKINDA

Madde 513

Bey’de olduğu gibi icârede dahi, hıyâr-ı ayb vardır.

Madde 514

İcârede hıyârı mûcib olan ayb, menâfi’-i maksûdenin bi’l-külliyye fevt, yahut muhtel olmasına sebep olan şeydir.

Meselâ, hane bütün bütün münhedim olmak ve değirmenin suyu kesilmek ile, menfaat-ı maksûde fevt olduğundan ve hanenin çatısı göçmek yahut süknâya muzır bir mahalli münhedim olmak ve kira beygirinin sırtı yaralanmak, menâfi’-i maksûdeyi ihlâl eylediğinden, bunlar icârede hıyârı mûcib olan uyûbtandır. Amma, hanenin içerisine yağmur ve soğuk girmeyecek sûrette, sıvası dökülmek ve beygirin yelesi yahut kuyruğu kesilmek gibi menâfi’i ihlâl etmeyen kusurlar, icârede hıyârı mûcib olmaz.

Madde 515

Menfaatin istîfâsından mukaddem, me’cûrde bir ayb-ı hâdis olsa, vakt-i akidde mevcud gibidir.

Madde 516

Me’cûrde bir ayb-ı hâdis oldukda, müste’cir muhayyerdir, dilerse aybıyla beraber istîfâ-yı menfaat eyler. Bu sûrette ücreti tamamen verir ve dilerse icâreyi fesh eyler.

Madde 517

Müste’cirin icâreyi feshinden mukaddem, âcir eğer ayb-ı hâdisi izâle eder ise, müste’cirin hakk-ı feshi kalmaz. Ve müste’cir bâkiyye-i müddete mutasarrıf olmak istedikde, âcir dahi ana mâni’ olamaz.

Madde 518

Menafi’i ihlâl eden ayb-ı hâdisin ref’inden mukaddem, müste’cir, icâreyi fesh edecek olur ise, âcirin huzûrunda fesh edebilir. Yoksa gıyâbında fesh edemez.

Ve eğer âcirin gıyâbında, yani ana haber vermeksizin fesh eder ise, feshi muteber olmayıp, kemâkân me’cûrün kirası işler.

Amma, menâfi’-i maksûde bi’l-külliyye fevt olduğu sûrette, âcirin gıyâbında dahi fesh edebilir.

Ve gerek fesh etsin ve gerek fesh etmesin, dört yüz yetmiş sekizinci maddede beyan olunduğu üzre, ücret lâzım olmaz.

Meselâ, hane-i me’cûrün, menâfii ihlâl eder bir mahalli münhedim olsa, müste’cir fesh-i icâre edebilir. Fakat âcirin huzurunda fesh etmesi lâzım gelir, yoksa ana haber vermeksizin haneden çıkıverse, çıkmamış gibi ücret vermesi lâzım gelir.

Amma, hane bütün bütün münhedim olduğu sûrette, âcirin huzuruna muhtaç olmaksızın müste’cir fesh-i icâre edebilir. Ve her halde ücret lâzım gelmez.

Madde 519

Hanenin bir odası, yahut bir duvarı münhedim olup da, müste’cir fesh-i icâre etmeyerek, bâkisinde sâkin olsa, ücretten bir şey sâkıt olmaz.

Madde 520

Bir kimse, iki haneyi birden şu kadar kuruşa istîcar edip de, birisi münhedim olsa, ikisini birden terk edebilir.

Madde 521

Şu kadar odalı olmak üzre, istîcar olunan hanenin odaları nâkıs çıksa, müste’cir muhayyerdir, dilerse fesh-i icâre eder ve dilerse ecr-i müsemma ile icâreyi kabul eder.

Amma, icâreyi îfâ edip de ücretten bir mikdarını tenkîs edemez.

BAB-I SADİS

ME’CÛRÜN ENVA’ VE AHKAMI BEYANINDA OLUP DÖRT FASLI HAVÎDİR

FASL-I EVVEL

İCARE-İ AKARA MÜTEALLİK MESAİL BEYANINDADIR

Madde 522

Kimin süknâsı için olduğu beyan edilmeyerek, bir hane ya dükkân istîcar olunsa câiz olur.

Madde 523

Bir kimse, hanesini ya dükkânını içinde emti’a ve eşyası olduğu halde îcâr etse, icâre sahih olup, âcir emti’a ve eşyasını tahliye ile haneyi teslime mecbur olur.

Madde 524

Bir kimse, ne ekeceğini ta’yin yahut ve her ne dilerse ekmek üzre diye ta’mîm etmeyerek, bir arzı istîcar etse, icâre fâsid olur. Fakat kable’l-fesh ta’yin edip de âcir dahi râzı olur ise, sıhhate münkalib olur.

Madde 525

Bir kimse, dilediğini ekmek üzre istîcar eylediği arzda sayfiyye ve şitâiyye olarak, bir sene içinde mükerreren zirâat edebilir.

Madde 526

Zer’in idrâkinden mukaddem, müddet-i icâre münkazî olsa, zer’in idrâkine dek müste’cir ecr-i mislini vererek arz üzerinde ekini ibka edebilir.

Madde 527

Ne için olduğu beyan edilmeyerek, dükkân ve hane istîcarı sahih olup, keyfiyyet-i isti’mali örf ve âdete masrûf olur.

Madde 528

Bir kimse, ne için olduğunu beyan etmeyerek istîcar eylediği hanede, kendisi sâkin olabileceği gibi başkasını dahi iskân edebilir. Ve içine eşyasını vaz’ edebilir. Ve binaya vehn ve zarar getirmeyecek her nev’ iş işleyebilir. Amma, binaya vehn ve zarar getirecek işi, sahibinin rızâsı olmadıkça yapamaz.

Hayvan bağlamak hususunda, örf ve âdet-i belde muteber ve mer’î dir, dükkânın hükmü dahi bu vechiledir.

Madde 529

Menfaat-i maksûdeyi ihlâl eden şeyleri yapmak, âcire âittir.

Meselâ, değirmenin harkını ayıklamak sahibinin üzerinedir. Kezâlik, hanenin ve su yollarının ve künklerinin ta’mir ve ıslahı ve süknâya muhill olan şeylerin inşâsı ve binaya müteallik sair işler hep sahibi üzerine lâzımdır. Ve eğer sahibi bunları yapmaktan imtina’ eder ise, müste’cir ol haneden çıkaabilir. Meğer ki, istîcar ettiği vâkit ol hane bu hal üzre olup da, anı görmemiş ise, ayba râzı olmuş demek olmasıyla, sonradan bunu bahane ederek ol haneden çıkamaz. Ve eğer müste’cir, bu şeyleri kendi tarafından yapar ise, teberru’ kaabilinden olup, masrafını âcirden taleb edemez.

Madde 530

Acirin izniyle, müste’cirin icrâ eylediği ta’mirât, eğer damın kiremidini aktarmak gibi me’cûrun ıslahına ve halel-i tatarrukundan sıyânetine âid ise, masrafı âcirden alınmak şartı zikr olunmamış ise bile, müste’cir bu ta’mirâtın masrafını âcirden alır. Ve eğer hanenin fırınını ta’mir etmek gibi, mücerred müste’cirin menâfi’ine âid ise, öyle bir şart zikr olunmadıkça, müste’cir anın masrafını âcirden alamaz.

Madde 531

Müste’cir, bir akar-ı me’cûrde bina ihdâs eylese, yahut ağaç dikse, icârenin inkizâsında âcir muhayyer olur. Dilerse ol binayı yahut ağacı kal’ ettirir. Ve dilerse kıymetini az olsun çok olsun verip ibka eder.

Madde 532

Müddet-i icârede terâküm eden, toz ve toprak ve süprüntünün tathîr ve izâlesi, müste’cir üzerinedir.

Madde 533

Müste’cir, me’cûrü tahrîb eder olup da, âcir men’ine muktedir olamasa, hâkime müracaatla icâreyi fesh ettirebilir.

FASL-I SABİ’

İCARE-İ URÛZ HAKKINDADIR

Madde 534

Müddet-i ma’lûme için, bedel-i ma’lûm mukaabilinde, elbise ve esliha ve çadır ve emsâli menkûlâtın icâresi câizdir.

Madde 535

Bir kimse, bir mahalle gitmek üzre elbise istîcar ettikde, ol mahalle gitmeyip de hanesinde giyse, yahut hiç giymese bile ücretinin i’tâsı lâzım gelir.

Madde 536

Bir kimse, kendi giymek için istîcar ettiği elbiseyi, başkasına giydiremez.

Madde 537

Huliyyât, elbise gibidir.

FASL-I SALİS

İCARE-İ HAYVAN HAKKINDADIR

Madde 538

Muayyen bir hayvanı istikrâ eylemek sahih olduğu gibi, bir mahall-i muayyene kadar götürmek üzre, mükârî ile mukavele etmek dahi sahihtir.

Madde 539

Filan mahalle kadar diye, bir muayyen dâbbe istikrâ olunduğu sûrette, eğer dâbbe yolda bîtâb olup kalır ise, müste’cir muhayyer olur. Dilerse hayvan davranıncaya kadar bekler, ve dilerse icâreyi nakz eyler. Ve bu halde, oraya kadar olan mesâfenin ecr-i müsemmadan hisesi ne ise, anı âcire verir.

Madde 540

Filan mahalle, şu kadar yük götürmek üzre pazarlık olunduğu sûrette, hayvan yolda bîtâb olup kalır ise, başka hayvana tahmîl ile yükü ol mahalle kadar götürmeye, mükârî mecbur olur.

Madde 541

Lâaletta’yin bir hayvan istîcarı câiz olmaz. Fakat ba’de’l-akd ta’yin olunup da, müste’cir dahi kabul eder ise câiz olur. Ve bir de mu’tâd olduğu üzre lâaletta’yin bir nev’den bir dâbbe istîcar olundukda, câiz ve mutlak müteârefe masrûf olur.

Meselâ, âdet olduğu üzre mükârî ile filan mahalle kadar bir beygir istîcar olundukda, mükârî berveçh-i mu’tâd bir beygir ile, ol kimseyi oraya îsâl etmeye borçlu olur.

Madde 542

İcârede, sancak ve vilâyet gibi bir kıt’anın ismiyle, hadd-i mesâfeyi ta’yin eylemek kâfi değildir. Meğer ki, ol kıt’anın ismi bir şehre ıtlak olunmak üzre örf ola.

MeselâBosna’ya dek, Arabistan’a kadar diye hayvan istikrâ eylemek sahih olmayıp, varılacak şehir ya kasaba ya karyenin ta’yini lâzım gelir. Fakat Şam lafzı, bir kıt’anın ismi olduğu halde, şehr-i Dımışk’a ıtlak olunmak üzre örf olduğundanŞam’a kadar diye hayvan istikrâ olunsa sahih olur.

Madde 543

Filan mahalle kadar diye, bir hayvan istikrâ olunup da, ol mahallin ismi, iki beldeye ıtlak olunur olduğu takdirde, her hangisine gidilir ise, ecr-i misli lâzım gelir.

Meselâ, İstanbul’dan Çekmece’ye dek bir hayvan istikrâ olunup da,Büyük yahutKüçükçekmece diye tasrih kılınmadığı takdirde, her hangisine gidilir ise, anın mesâfesine göre ecr-i misl verilmek lâzım olur.

Madde 544

Bir beldeye dek, bir hayvan istikrâ olundukda, müste’ciri ol beldedeki hanesine kadar götürmek lâzım olur.

Madde 545

Bir mahall-i muayyene dek, hayvan istîcar eden kimse, mükârînin izni olmadıkça, ol mahalli tecâvüz edemez. Ve tecâvüz ettikte, sağ ve salim sahibine teslim edinceye dek, ol hayvan müste’cirin zamânında olup, gerek zehâbında ve gerek iyâbında  telef olsa, zamân lâzım gelir.

Madde 546

Bir mahall-i muayyene gitmek üzre diye, dâbbe istikrâ olundukda, müste’cir ol hayvan ile başka mahalle gidemez. Ve gidip de hayvan telef olsa zâmin olur.

Meselâ, Tekfurdağı’na gitmek üzre istîcar ettiği hayvan ile, İslimye’ye gitse ve hayvan telef olsa zamân lâzım gelir.

Madde 547

Bir mahall-i muayyene diye hayvan istîcar olunup da, oraya giden yollar müteaddid olsa, müste’cir nâsın sülûk ettiği yollardan her hangisiyle isterse gidebilir.

Ve hayvan sahibi, gidecek yolu ta’yin etmişken, müste’cir başka yoldan gidip de hayvan telef olduğu sûrette, eğer bu yol hayvan sahibinin ta’yin eylemiş olduğu yoldan daha dolaşık ya sarb ise, zamân lâzım gelir. Ve eğer müsâvî yahut daha ehven ise, zamân lâzım gelmez.

Madde 548

Müste’cir, şu kadar müddet için istîcar eylediği hayvanı, ol müddetten ziyade isti’mal edemez ve edip de yedinde hayvan telef olsa zâmin olur.

Madde 549

Falan adam binmek üzre, dâbbe istikrâsı sahih olduğu gibi, dilediğini bindirmek üzre ta’mîmen istikrâsı dahi sahihtir.

Madde 550

Rükûb için istikrâ olunan hayvana, yük yükletilemez. Ve yükletilip de hayvan telef olsa zamân lâzım olur. Lâkin bu halde ücret lâzım olmaz. (86. maddeye bak)

Madde 551

Falan adam binmek üzre istikrâ olunan  hayvana, başkası irkâb olunamaz. Ve irkâb olunup da hayvan telef olsa, zamân lâzım gelir.

Madde 552

Bir kimse, dilediğini bindirmek üzre istikrâ eylediği dâbbeye, dilerse kendisi râkib olur ve dilerse başkasını irkâb eder. Fakat gerek kendisi binsin ve gerek başkasını bindirsin, her kim râkib olur ise, murad-ı ta’yin ve tahassus edip, andan sonra başkası irkâb olunamaz.

Madde 553

Rükûb için bir hayvan istikrâ olunup da, kimin bineceği ta’yin vedilediğini bindirmek üzre diye ta’mîm olunmasa, icâre fâsid olur.

Fakat, kable’l- fesh ta’yin ve beyan olunur ise, sıhhate münkalib olur. Ve bu sûrette dahi her kim taayyün eder ise, andan başkası ol hayvana irkâb olunamaz.

Madde 554

Yük için hayvan istikrâ olundukda, semer ve ip ve çuval hakkında örf-i belde muteberdir.

Madde 555

Yükün mikdarı beyan, yahut işaretle ta’yin edilmeyerek hayvan istikrâ olundukda, mikdarı örf ve âdete mahmûl olur.

Madde 556

Müste’cir, kira hayvanını sahibinin izni olmaksızın darb edemez. Ve darb edip de, andan nâşî hayvan telef olsa zâmin olur.

Madde 557

Kira hayvanını darb etmek üzre sahibi izin verdiği sûrette, müste’cir ancak darbı mu’tâd olan yerine vurabilir. Ve eğer darbı mu’tâd olan mevziden başka yerine darb ile, meselâ sağrısına vuracak yerde başına vurmakla hayvan telef olsa, zamân lâzım gelir.

Madde 558

Yük için istikrâ olunan hayvana binilebilir.

Madde 559

Yükün nev’ ve mikdarı zikr ve beyan olunarak hayvan istîcar olundukda, mazarratta ana mümâsil yahut andan daha ehven, ol kadar diğer bir nev’ yük dahi yükletebilir. Amma mazarratı daha ziyade olan şeyi yükletemez.

Meselâ, bir kimse beş kile buğday yükletmek üzre istikrâ eylediği beygire, gerek kendisinin olsun ve gerek başkasının olsun ve her hangi nev’den olursa olsun, beş kile buğday yükletebildiği gibi, beş kile arpa dahi yükletebilir. Amma, beş kile arpa yükletmek üzre istikrâ eylediği hayvana, beş kile buğday yükletemez. Nitekim yüz kıyye pamuk yükletmek üzre istikrâ olunan hayvana, yüz kıyye demir yükletemediği gibi.

Madde 560

Kira hayvanından yükü indirmek, mükârî üzerinedir.

Madde 561

Me’cûrün nafakası âcir üzerinedir.

Meselâ, istikrâ olunan beygirin alefi ve suvarılması sahibi üzerinedir. Fakat, anın izni olmaksızın müste’cir hayvana yem verir ise, teberru’dur; sonra sahibinden akçesini alamaz.

FASL-I RABİ’

İCARE-İ ADEMÎ BEYANINDADIR

Madde 562

Hizmet, ya icrâ-yı san’at için,bâb-ı sânînin fasl-ı sâlisinde beyan olunduğu üzre, müddet beyanıyla yahut diğer sûrette ameli ta’yin ile, icâre-i âdemî câizdir.

Madde 563

Ücret mukavele edilmeyerek, bir şahıs bir kimsenin talebi üzerine, ol kimseye hizmet ettikde, ücret ile hizmet eder makuleden ise, ecr-i misil alır, değil ise bir şey alamaz.

Madde 564

Bir kimse, bir şahsa mikdar beyan etmeyerek,falan işi gör, sana ikrâm ederim deyip, o dahi îfâ-yı hizmet eylese, ecr-i misle müstahak olur.

Madde 565

Ücret tesmiye olunmaksızın, amele istihdam olundukda, gündeliği ma’lûm ise, ücret-i ma’lûme ve değil ise ecr-i misli verilir. Buna mümâsil esnâfın muâmeleleri dahi bu vechiledir.

Madde 566

Kıyemiyyâttan lâaletta’yin bir şey verilmek üzre, ecîr ile akd-i icâre olundukda, ecr-i misil lâzım olur.

Meselâ, bir kimse birinegel bana şu kadar gün hizmet et, sana bir çift öküz alıvereyim dese, öküz i’tâsı lâzım gelmeyip, ecr-i misil lâzım gelir. Fakat âdet olduğu üzre, elbise yapılmak üzre süt ana istîcarı câiz ve elbisenin nasıl olacağı vasf ve ta’rif olunmadığı takdirde, evsat derecesi lâzım olur.

Madde 567

Hademeye hariçten verilmiş olan bahşiş, ücrete mahsub edilemez.

Madde 568

Bir ilm, ya sanat ta’lîmi için, üstâd istîcar olundukda, eğer müddet beyan olunur ise, icâre müddet üzerine mün’akid olur.

Hatta üstâd, ta’lîme hazır ve müheyyâ bulunmak ile ücrete müstahak olur. Şâkird gerek ta’allüm etsin ve gerek etmesin.

Ve eğer müddet beyan olunmaz ise, icâre fâsid olarak mün’akid olur. Bu sûrette şâkird ta’allüm ederse, üstâd ücrete müstahak olur ve illa ücret alamaz.

Madde 569

Bir kimse, meselâ oğlunu sanat öğrenmek için ustaya verip, ehad-ı hümâ âhara ücret şart etmedikleri halde, çocuk sanat öğrendikten sonra yekdiğerinden mutâlebe etseler, örf ve âdet-i belde ne ise anınla amel olunur.

Madde 570

Bir karye ahalisi, bir hoca yahut imâm ya müezzin istîcar edip, anlar dahi îfâ-yı hizmet etseler, ücretlerini ol karye ahalisinden alırlar.

Madde 571

Bi’n-nefs amel etmek, yani kendi işlemek üzre istîcar olunan ecîr, kendi yerinde başkasını kullanamaz.

Meselâ, bir kimse bir cübbeyi şu kadar kuruşa, terzi kendi eliyle dikmek üzre pazarlık ettikde, terzi anı âhara diktiremeyip kendisi dikmek lâzım gelir. Ve âhara diktirdiği takdirde, telef olsa zâmin olur.

Madde 572

Mutlak olarak mukavele olunduğu sûrette, âcir kendi yerinde başkasını kullanabilir.

Madde 573

Müste’cirin, ecîrebu işi yap demesi ıtlaktır.

Meselâ, bir kimse terziye bizzat, yahut kendin diye takyid etmeksizin, şu kadar kuruşa bu cübbeyi dik deyip de, mukavele ettikde,terzi anı kalfasına yahut diğer bir terziye diktirse, ecr-i müsemmaya müstahak olur. Ve bilâ-taad cübbe telef olsa zâmin olmaz.

Madde 574

Amelin tevâbiinden olup da, ecîr üzerine şart kılınmayan her ne olur ise olsun, bunda örf ve âdet-i beldeye itibar olunur.

İplik, terzinin olmak üzre âdet olduğu gibi

Madde 575

Yükü haneye idhal etmek hammala lâzım olup, amma mahalline koymak anın üzerine lâzım değildir.

Meselâ, yükü üst kata çıkarmak ve zahîreyi ambara dökmek hammalın borcu değildir.

Madde 576

Ecîre yemek vermek, müste’cire lâzım olmaz. Meğer ki, örf-i belde ola.

Madde 577

Bir dellâl bir malı gezdirip de, satamasa ba’dehu sahibi sattıkda, ol dellâl ücret alamaz. Ve diğer bir dellâl sattığı takdirde, ücret-i dellâliyyeyi, kâmilen ikinci dellâl alıp, evvelkisi bir şey alamaz.

Madde 578

Bir kimse malını dellâle verip,şu kadar kuruşa sat dedikde, dellâl andan ziyadeye satsa, ol ziyade dahi mal sahibinin olup, dellâl ücret-i dellâliyyesinden başka bir şey alamaz.

Madde 579

Bey’de dellâl, dellâliyyesini aldıktan sonra bir müstahak çıkıp da mebî’i alsa, yahut ayb ile, mebî’ red olunsa, dellâliyye istirdad olunamaz.

Madde 580

Bir kimsenin tarlasındaki ekini biçmek üzre, şu kadar kuruşa istîcar eylemiş olduğu orakçılar, ekinin bir mikdarını biçtikleri halde, dolu yağmakla yahut başka bir kazâ zuhuriyle ekinin mâadası telef olsa, ecr-i müsemmadan biçtikleri ekinin hissesine isâbet eden mikdarı alabilip, bâkisini alamazlar.

Madde 581

Süt ana hasta oldukda, fesh-i icâre edebildiği gibi böyle hasta ya gebe olur, yahut çocuk anın memesini almaz veya sütünü istifrağ eyler ise, müsterzi’ dahi fesh-i icâre edebilir.

BAB-I SABİ’

BA’DE’L- AKD ACİR VE MÜSTE’CİRİN VAZİFE VE SALAHİYYETLERİNE DAİR OLUP ÜÇ FASLI HAVÎDİR

FASL-I EVVEL

TESLİM-İ ME’CÛR HAKKINDADIR

Madde 582

Me’cûrun teslimi, müste’cire bilâ-mâni’ anınla intifa’ edebilecek halde, âcirin izin ve ruhsat vermesidir.

Madde 583

Müddet ya mesâfe üzerine, icâre-i sahiha akd olundukda, müddetin inkızâsına ve mesâfenin hitâmına kadar, me’cûrun muttasılan ve müstemirren yedinde durmak üzre, müste’cire teslimi lâzımdır.

Meselâ, bir kimse şu kadar müddet ile, yahut filan yere gitmek üzre bir araba istîcar ettikde, ol müddet zarfında yahut oraya varıncaya dek, ol arabayı kullanabilir  ve orada sahibi onu alıp da kendi umûrunda isti’mal edemez.

Madde 584

Acirin bir mülk-i akarını, içinde kendi malı olduğu halde îcâr etse, fariğan teslim etmedikçe kira işlemez. Meğer ki ol malı dahi müste’cire satmış ola.

Madde 585

Acir, haneyi teslim edip de, içindeki eşyasını koyduğu bir odayı teslim etmese, ol odanın bedel-i icâreden, hissesi mikdarı sâkıt olur. Ve hanenin bâkisinde dahi müste’cir muhayyerdir. Ve eğer âcir kable’l-fesh haneyi tahliye ve teslim ederse, icâre lâzım olur yani müste’cirin hakk-ı feshi sâkıt olur.

FASL-I SANÎ

BA’DE’L- AKD AKIDEYNİN ME’CÛRDE TASARRUFLARINA DAİRDİR

Madde 586

Me’cûr akar ise, müste’cir anı kable’l- kabz âhara îcâr edebilir. Ve eğer menkul ise edemez.

Madde 587

Nâsın, isti’mal ve intifâ’da mütefâvit olmadığı  me’cûru müste’cir başakasına îcâr edebilir.

Madde 588

İcâre-i fâside ile müste’cir olan kimse, me’cûru ba’de’l-kabz, başkasına icâre-i sahiha ile îcâr etse câiz olur.

Madde 589

Bir kimse, malını müddet-i ma’lûme üzerine, birine icâre-i lâzime ile îcâr ettikten sonra, tekrar başkasına ol müddeti îcâr eylese, icâre-i sâniye nâfiz ve muteber olmaz.

Madde 590

Müste’cirin izni olmaksızın, âcir me’cûru satsa, müste’cir hakkında bey’ nâfiz olmaz ise de, bâyi’ ile müşteri beyninde nâfiz olur.

Hatta müddet-i icârenin inkızâsında, müşteri hakkında bey’-i lâzım olarak almakdan imtina’ edemez.

Meğer ki, müddet-i icârenin inkızâsından mukaddem, müşteri bâyi’den mebî’in  teslimini mutâlebe edip de, teslimi mümkün olmadığı cihetle kaadî, akd-i bey’i fesh eyleye ve eğer müste’cir bey’i mücîz olur ise, her biri hakkında bey’ nâfiz olur.

Lâkin, müste’cirin bervech-i peşin vermiş olduğu bedel-i icâreden, istîfâ etmediği mikdarı eline vasıl olmadıkça, me’cûr anın elinden alınamaz.

Ve eğer müste’cir bunu istîfâ etmeden, me’cûru teslim eder ise, hakk-ı habsini ıskat etmiş olur.

FASL-I SALİS

RED VE İADE-İ ME’CÛRE MÜTEALLİK MEVAD BEYANINDADIR

Madde 591

İcârenin inkızâsından sonra müste’cir, me’cûr üzerinden ref’-i yed etmesi lâzımdır.

Madde 592

İcârenin inkızâsından sonra müste’cir, artık me’cûru isti’mal edemez.

Madde 593

İcâre münkâzi olup da, âcir malını almak istedikde, müste’cirin dahi teslim etmesi lâzımdır.

Madde 594

Me’cûrun red ve iâdesi, müste’cirin üzerine lâzım olmayıp, icârenin inkızâsında me’cûrun ahzi, âcir üzerinedir.

Meselâ, bir hanenin icâresi münkazî oldukda, sahibi varıp hanesini teslim etmek lâzımdır.

Kezâlik, filan mahalle kadar bir hayvan istîcar olundukda, sahibi ol mahalde bulunup hayvanını almak lâzım gelir. Ve gelip almadığı halde, müste’cirin taaddî ve taksîri olmaksızın, yedinde ol hayvan telef olsa zâmin olmaz.

Amma, bir mahall-i muayyenden gidip gelmek üzre istîcar etmiş olsa, ol mahalle götürmesi lâzım gelir. Ve oraya getirmeyerek kendi hanesine götürüp tutsa ve hayvan telef olsa zâmin olur.

Madde 595

Me’cûrun red ve iâdesi haml ve meûnete muhtac ise, ücret-i nakliyyesi âcir üzerinedir.

BAB-İ SAMİN

ZAMANAT BEYANINDA OLUP ÜÇ FASLI HAVÎDİR

FASL-I EVVEL

ZAMAN-I MENFAAT HAKKINDADIR

Madde 596

Bir kimse, bir malı sahibinin izni olmaksızın isti’mal etmiş olsa, gasb kaabilinden olarak, menâfi’ini ödemek lâzım gelmez.

Fakat mal-i vakf ya mal-i sagîr ise, her halde ve muaddün li’l-istiğlâl ise,  te’vîl-i mülk ve akd olmadığı halde, zamân-ı menfaat yani ecr-i misil lâzım olur.

Meselâ, bir kimse âharın hanesinde akd-i icâre etmeksizin, hodbehod bir müddet sâkin olsa, ücret vermesi lâzım gelmez. Fakat ol hane vakfın ya bir sagîrin malı ise, gerek te’vîl-i mülk ve akd bulunsun ve gerek bulunmasın, her halde sâkin olduğu müddetin ecr-i mislini vermesi lâzım gelir.

Madde 597

Te’vîl-i mülk ile isti’mal olunan mal, muaddün li’l-istiglâl olsa dahi, zamân-ı menfaat lâzım gelmez.

Meselâ bir mal-i müştereki, şeriklerinden birisi diğer şerikinin izni olmaksızın, bir müddet müstakillen tasarruf ve isti’mal eylese,mülkümdür diye isti’mal eylemiş olacağı cihetle, muaddün li’l-istiglâl olsa dahi, diğer şeriki hissesinin ücretini alamaz.

Madde 598

Te’vîl-i akd ile isti’mal olunan mal, muaddün li’l-istiğlâl olsa dahi, zamân-ı menfaat lâzım gelmez.

Meselâ, bir kimse müştereken mâlik olduğu dükkânı, şerikinin izni olmaksızın birine satmakla, müşteri dahi bir müddet tasarruf edip, ancak diğer şeriki bey’a icâzet vermeyerek, hissesini zapt eyledikde, dükkân her ne kadar muaddün li’l-istiglâl ise de, hissesinin ücretini mutâlebe edemez. Zira müşteri anı te’vîl-i akd ile isti’mal etmiş, yaniakd-i bey’ ile mutasarrıfım diye kullanmış olduğu cihetle, zamân-ı menfaat lâzım gelmez.

Kezâlik, bir kimse bir değirmeni, mülkü olmak üzre birine bey’ ve teslim ile, müşteri bir müddet zapt ve tasarruf ettikten sonra, başka bir kimse ol değirmene müstahak çıkıp, ba’de’l-isbat ve’l- hükm müşteriden alsa, müşterinin müddet-i mezbûrede tasarrufu için ücret nâmına bir şey alamaz. Zira bunda dahi te’vîl-i akd vardır.

Madde 599

Bir kimse, bir sagîri velîsinin izni olmaksızın istihdam eylese, bâliğ oldukda hizmetinin ecr-i mislini alır. Ve sagîr fevt olsa veresesi dahi, ol müddetin ecr-i mislini ol kimseden alabilir.

FASL-I SANÎ

MÜSTE’CİRİN ZAMANI HAKKINDADIR

Madde 600

Akd-i icâre, gerek sahih olsun ve gerek sahih olmasın, müste’cir yedinde me’cûr, emanettir.

Madde 601

Me’cûr, eğer müste’cir yedinde telef olur ise, müste’cirin taaddîsi ya taksîri veyahut me’zûniyyetine muhalefeti olmadıkça, zamân lâzım gelmez.

Madde 602

Müste’cirin taaddîsi ile me’cûr telef olsa, yahut kıymetine noksan gelse, müste’cire zamân lâzım gelir.

Meselâ, müste’cir kira hayvanını vurup öldürse yahut unf ve şiddet üzre sürmekle hayvan telef olsa, kıymetini zâmin olur.

Madde 603

Müste’cirin, hilâf-ı mu’tâd hareketi taaddî olup,  bundan tevellüd eden zarar ve hasarı zâmin olur.

Meselâ, istîcar ettiği elbiseyi, âdet-i nâsa muhalif olarak isti’mal edip de fersûde olsa, zâmin olur.

Kezâlik, hane-i me’cûrde, nâsın yakmadığı mertebe ziyade ateş yakmasından nâşî, harîk zuhuriyle hane muhterik olsa zâmin olur.

Madde 604

Müste’cirin emr-i muhâfazada taksîri ile, me’cûr telef olsa yahut, kıymetine noksan gelse, zamân lâzım gelir.

Meselâ, müste’cir kira hayvanını, başı boş bir mahalle salıvermekle zâyi’ olsa zâmin olur.

Madde 605

Meşrûtun mâfevkine tecâvüz ile, müste’cirin kendi me’zûniyyetine muhalefeti, zamânı mûcib olur. Amma, misline yahut mâdûduna udûl  ile muhalefeti, zamânı icab etmez.

Meselâ, müste’cir şu kadar kıyye yağ yükletmek üzre istikrâ eylediği hayvana, ol kadar kıyye demir yükledip de, hayvan telef olsa zâmin olur.

Amma mazarratta yağa müsâvî yahut daha hafif bir cins hamûle yükledip de hayvan telef olsa, zamân lâzım gelmez.

Madde 606

İcârenin inkızâsında me’cûr, kemâkân müste’cir yedinde vedî’a gibi emanet kalır. Binaenaleyh icâre münkazî olduktan sonra, müste’cir me’cûru isti’mal edip de telef olsa zâmin olur.

Kezâlik, icârenin inkızâsında, âcir malını taleb edip de müste’cir vermeyip, imsâk ettikten sonra ol mal telef olsa, zamân lâzım gelir.

FASL-I SALÎS

ECÎRİN ZAMANI HAKKINDA

Madde 607

Ecîrin taaddîsi yahut taksîri ile müste’cerün fîh telef olsa, zâmin olur.

Madde 608

Ecîrin taaddîsi, müste’cirin sarâhaten ya delâletten emrine muhalif amel ve hareket etmesidir.

Meselâ, bir kimse ecîr-i hass olan çobana,şu hayvanları filan mahalde ra’y et âhar yere götürme demişken, çoban ol mahalde ra’y etmeyerek başka mahalle götürüp ra’y etse, taaddî etmiş olur.

Ve orada ra’y eder iken hayvanlar telef olsa, çobana zamân lâzım gelir.

Kezâlik, bir kimse terziye bir kumaş verip,bana bir uzun entari çıkarsa kes deyip, terzi dahi çıkar diyerek kesdikde, uzun entari çıkmasa, ol kimse kumaşı terziye tazmin ettirebilir.

Madde 609

Ecîrin taksîri, müste’cerün fîhin muhâfazasında bilâ-özr kusur etmesidir.

Meselâ, sürüden bir hayvan firâr ettikde, çoban mücerred tekâsül ve imhâlinden nâşî, varıp tutmadığı cihetle hayvan zâyi’ olsa, çoban taksîr etmiş olacağından zâmin olur. Amma, anın arkası sıra gittiği takdirde, diğer hayvanların zâyi’ olma ihtimali gâlib olduğu cihetle varıp tutmamış ise, ma’zûr olmakla zamân lâzım gelmez.

Madde 610

Ecîr-i hâss, emîndir.

Hatta, yedinde bigayr-i sun’ihî telef olan malı zâmin olmaz.

Ve kezâ bilâ-taad, kendi ameliyle telef olan malı dahi zâmin olmaz.

Madde 611

Ecîr-i müşterekin, gerek taaddîsi ya taksîri olsun ve gerek olmasın,  kendisinin fi’l ve sun’undan tevellüd eden zarar ve hasârı zâmin olur.

KİTABÜ’L KEFALE

SÛRET-İ HATT-I HÜMAYÛN MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

KİTAB-I SALİS

KEFALET HAKKINDA OLUP BİR MUKADDEME İLE ÜÇ BAB-I HAVÎDİR

MUKADDEME

KEFALETE DAİR OLAN ISTILAHAT-I FIKHİYYE BEYANINDADIR

Madde 612

Kefâlet: Bir şeyin mutâlebesi hakkında, zimmeti zimmete zammetmektir.

Yani, bir kimse zâtını, diğerin zâtına zammedip ve anın hakkında lâzım gelen mutâlebeyi, kendi dahi iltizâm eylemektir.

Madde 613

Kefâlet bi’n-nefs: Bir adamın şahsına kefil olmaktır.

Madde 614

Kefâlet bi’l-mal: Bir malın edâsına kefil olmaktır.

Madde 615

Kefâlet bi’t-teslim: Bir malın teslimine kefil olmaktır.

Madde 616

Kefâlet bi’d-derk: Mebî’, bi’l-istihkak zapt olunduğu takdirde, akçesini edâ ve teslime, yahut bâyi’in nefsine kefil olmaktır.

Madde 617

Kefâlet-i münecceze: Şarta muallak ve zaman-ı müstakbele muzâf olmayan kefâlettir.

Madde 618

Kefil: Kendi zimmetini, âharın zimmetine zammeden yani, âharın müteahhid olduğu şeye, kendi dahi müteahhid olan kimsedir ki, ol âharaasîl vemekfûlün anh denilir.

Madde 619

Mekfûlün leh: Kefâlet hususunda tâlib ve dâyin olan kimsedir.

Madde 620

Mekfûlün bih: Kefilin teslimine ya edâsına müteahhid olduğu şeydir ki, kefâlet bi’n-nefsde, mekfûlün anh ile mekfûlün bih bir şeydir.

BAB-I EVVEL

AKD-İ KEFALET HAKKINDA OLUP İKİ FASLI HAVÎDİR

FASL-I EVVEL

RÜKN-İ KEFALET HAKKINDADIR

Madde 621

Yalnız kefilin icabıyla kefâlet mün’akid ve nâfiz olur. Fakat mekfûlün leh dilerse reddedebilir. Ve mekfûlün leh reddetmedikçe kefâlet bâki kalır.

Bu sûrette mekfûlün lehin gıyâbında, birinden alacağına bir kimse kefil olup da, haber-i kefâlet kendüye vâsıl olmadan vefat etse, kefil bu kefâletiyle mutâlebe ve muâheze olunur.

Madde 622

Kefilin icabı, yani elfâz-ı kefâlet örf ve âdette, taahhüd ve iltizâma delâlet eden sözlerdir.

Meselâ,kefil oldum yahutkefilim veyazâminim dese, kefâlet mün’âkid olur.

Madde 623

Va’d-i muallak ile dahi kefâlet olur. (84. maddeye bak)

Meselâ,falan adam senin alacağını vermez ise, ben veririm dese kefâlet olur. Ve dâyin alacağını isteyip de, medyûn vermese, kefilden mutâlebe eder.

Madde 624

Bugünden filan vakte kadar kefilim dedikde, kefâlet-i muvakkate olarak müneccezen mün’akid olur.

Madde 625

Kefâlet, mutlak olarak mün’akid olduğu gibi, ta’cîl veya te’cîl kaydıyla, yani hemen yahut filan vakitte îfâ olunmak üzre diye, mukayyed olarak dahi mün’akid olur.

Madde 626

Kefile, kefil olmak sahihtir.

Madde 627

Kefilin taaddüdü câizdir.

FASL-I SANÎ

ŞERAİT-İ KEFALET BEYANINDADIR

Madde 628

Kefâletin in’ikadında, kefilin âkil ve bâliğ olması şarttır.

Binaenaleyh, mecnûn ve ma’tûh ve sabînin kefâleti sahih olmaz. Sabî iken kefil olup da, ba’de’l-bülûğ bu kefâleti mukırr olsa dahi, anınla muâheze olunamaz.

Madde 629

Mekfûlün anhin âkil ve bâliğ olması şart değildir.

Binaenaleyh, mecnûnun ve sabînin borcuna kefâlet sahih olur.

Madde 630

Mekfûlün bih nefs ise, ma’lûm olması şarttır. Ve mal ise, ma’lûm olması şart değildir.

Binaenaleyh,falan adamın falan adama olan borcuna kefilim dedikde, borcun mikdarı ma’lûm olmasa dahi, kefâlet sahih olur.

Madde 631

Kefâlet bi’l-malde, mekfûlün bih asîl üzerine mazmûn olmak, yani asîl üzerine îfâsı lâzım olmak şarttır.

Binaenaleyh, semen-i mebî’in ve bedel-i icâre ve sair düyûn-ı sahihaya, kefâlet sahih olur.

Kezâlik, mal-i magsûbe kefâlet sahih olup,  lede’l-mutâlebe kefil, bunu aynen ya bedelen îfâya mecbur olur.

Ve kezâ, sevm-i şirâ tarîkiyle makbûz olan mala, semen tesmiye olunmuş ise, kefâlet sahihdir. Amma, kable’l-kabz mebî’in aynına kefâlet sahih olmaz. Zira ayn-ı mebî’, bâyi’ yedinde telef olsa, bey’ münfesih olacağından, bâyi’ üzerine mazmûn olmayıp, yalnız semenini kabz etmiş ise reddi lâzım olur.

Kezâlik, merhûn ve müsteâr ve me’cûr ve emânât-ı saire, asîl üzerine mazmûn olmadığından, bunların ayınılarına kefâlet sahih olmaz. Fakat mekfûlün anh, bunları izâ’a ve istihlâk eder ise,kefilim dese sahih olur. Ve bir de, gerek mebî’in ve gerek bunların teslimine kefâlet sahih olur. Ve lede’l-mutâlebe bir cihetle hakk-ı habsleri yok ise, kefil bunları teslime mecbur olur. Ancak kefâlet bi’n-nefsde, mekfûlün bihin vefatıyla, kefil berî olduğu gibi, bunlar telef olduğu takdirde dahi, kefile bir şey lâzım gelmez.

Madde 632

Ukûbâtta niyâbet cârî olmaz.

Binaenaleyh, kısâsa ve sair ukûbât ve mücâzât-ı şahsiyyeye, kefâlet sahih değildir. Amma cârih ve katil üzerine lâzım gelen erş ve diyete kefâlet sahihtir.

Madde 633

Mekfûlün anhin yesârı şart olmayıp, müflise dahi kefâlet sahih olur.

BAB-I SANÎ

KEFALETİN AHKAMI BEYANINDA OLUP ÜÇ FASLI  HAVÎDİR

FASL-I EVVEL

KEFALET-İ MÜNECCEZE VE MUALLAKA VE MUZAFENİN HÜKMÜ BEYANINDADIR

Madde 634

Kefâletin hükmü mutâlebedir.

Yani, mekfûlün lehin kefilden, mekfûlün bihi mütâlebeye hakkı olmaktır.

Madde 635

Kefâlet-i münecezede, deyn eğer asîl hakkında mu’accel ise derhal ve müeccel ise, müddet-i muayyenesinin tamamında kefil mutâleb olur.

Meselâ, bir kimse birinin borcunakefil oldum dedikde, borç eğer mu’accel ise, derhal müeccel ise, müddeti hitâmında dâin alacağını kefilden mutâlebe edebilir.

Madde 636

Amma, bir şarta muallak ve zaman-ı müstakbele muzâf olarak mün’akid olan kefâlette, şart tahakkuk ve zaman hulûl etmedikçe kefil mutâleb olmaz.

Meselâ,falan adam senin alacağını vermez ise, edâsına kefilim dedikde, kefâlet meşrûtan mün’akid olup, lede’l mutâlebe, ol adam borcunu vermez ise, kefilden mutâlebe olunur. Yoksa asîlden kable’l-mutâlebe, kefil mutâleb olmaz.

Kezâ,falan adam senin malını sirkat eder ise, ben zâminim dese, kefâlet sahih ve ol adamın sirkati sâbit oldukda, kefil mutâleb olur.

Ve kezâ, mekfûlün leh ne vakit mutâlebe eder ise, şu kadar gün mühlet verilmek üzre kefil olsa, mekfûlün lehin mutâlebe ettiği vakitten itibaren, ol kadar gün mühlet verilip, eyyâm-ı mezkûrenin mürûrundan sonra, mekfûlün leh, her ne vakit ister ise mutâlebe eder ve kefilin tekrar o kadar gün istid’âsına salâhiyeti olmaz.

Kezâlik,falanda sâbit olacak  alacağına veyafalana ikrâz edeceğin meblağa yahutfalanın senden gasb edeceği şeye veyahutfalana satacağın malın semenine kefilim dedikde, kefil ancak bu ahvâlin tahakkukunda, yani borcun sübûtü ve akçenin ikrâzı ve gasbın tahakkuku ve malın bey’ ve teslimi vukû’unda mutâleb olur.

Ve kezâ,filan gün ihzar etmek üzre, falanın nefsine kefilim dedikde, kefil ol günden mukaddem, mekfûlün bihin ihzârıyla mutâleb olmaz.

Madde 637

Şartın tahakkukunda, vasf ve kaydının tahakkuku dahi lâzımdır.

Meselâ,falan kimsenin üzerine ne hükm olunur ise edâsına kefilim dediği sûrette, o kimse şu kadar kuruş borç ikrâr etse hükm-i hâkim lâhik olmadıkça, kefilin anı edâ etmesi lâzım gelmez.

Madde 638

Kefâlet bi’d-derkte, mebî’a müstahak çıktıkda, bi’l-muhâkeme bâyi’in semeni reddetmesine hükm olunmadıkça, kefil muâheze olunmaz.

Madde 639

Kefâlet-i muvakkatada, kefil ancak müddet-i kefâlet zarfında mutâleb olur.

Meselâ,bugünden bir aya kadar kefilim dedikde, kefil ancak bu bir ay zarfında mutâleb olup, ol ayın mürûrunda kefâletten berî olur.

Madde 640

Kefâletin in’ikadından sonra, kefil kendisini kefâletten ihraç edemez. Fakat, kefâlet-i muallaka ve muzâfede, deynin zimmet-i medyûna terettübünden mukaddem, kefil kendisini kefâletten ihraç edebilir.

Meselâ, bir kimse bir adamın nefsine ya deynine, müneccezen kefil olduktan sonra, kendisini kefâletten ihraç edemediği gibi,falandan ne kadar alacağı sâbit olur ise, zâminim dedikde dahi kefâletten dönemez. Zira deynin sübûtü her en kadar akd-i kefâletten muahhar ise de, zimmet-i medyûna terettübü, akd-i kefâletten mukaddemdir. Amma,falan adama ne satar isen, yahutsatacağın malın semenine kefilim dediği sûrette, mekfûlün lehin ol adama satacağı malın semenine zâmin olur. Fakat, kable’l-bey’ kendisini kefâletten ihraç edebilir. Şöyle ki,ben kefâletten vazgeçtim, sen ol adama mal satma dedikten sonra, mekfûlün leh ol adama bir şey satar ise, kefil anın semenine zâmin olmaz.

Madde 641

Magsûb ya müsteâr olan malın, red ve teslimine kefil olan kimse, malı sahibine teslim ettikde, ücret-i nakliyyesiyle gâsıb ve müstaîre rucû’ eder. Yani, ücret-i nakliyyesini anlardan alır.

FASL-I SANÎ

KEFALET Bİ’N-NEFSİN HÜKMÜ BEYANINDADIR

Madde 642

Kefâlet bi’n-nefsin hükmü, mekfûlün bihi ihzârdan ibarettir.

Şöyle ki, hangi vakit mekfûlün bihin teslimini şart etmiş ise, ol vakit mekfûlün leh taleb ettiği gibi, kefilin anı ihzâr etmesi lâzım gelir. İhzâr eder ise, febihâ ve eğer etmez ise, anı ihzâr etmek üzre cebr olunur.

FASL-I SALİS

KEFALET Bİ’L-MALİN AHKAMI BEYANINDADIR

Madde 643

Kefil zâmindir.

Madde 644

Tâlib, mutâlebede muhayyerdir; alacağını dilerse kefilden ve dilerse asîlden mutâlebe eder. Ve birinden mutâlebesi diğerinden mutâlebe hakkını ıskat etmeyip, birinden mutâlebe ettikten sonra, diğerinden veyahut ma’an ikisinden dahi mutâlebe edebilir.

Madde 645

Kefil bi’l-mal olan kimsenin kefâleti hasebiyle zimmetine lâzım gelen meblağa, diğer biri kefil olsa, dâyin alacağını kefillerin hangisinden ister ise mutâlebe eder.

Madde 646

Bir cihetten dolayı müştereken medyûn olan kimseler, yek-diğere kefil olsalar, her biri deynin mecmûiyle mutâleb olur.

Madde 647

Bir deynin, müteaddid kefilleri olduğu sûrette, eğer başka başka kefil olmuşlar ise, her biri mecmû-ı deyn ile mutâleb olur.

Ve eğer ma’an kefil olmuşlar ise, her biri deynden hissesi mikdarıyla mutâleb olur. Fakat bunlar, yekdiğerin zimmetine lâzım gelen meblağa dahi kefil olmuşlar ise, ol halde her biri mecmû-ı deynle mutâleb olur.

Meselâ, bir kimsenin bin kuruş borcuna, biri kefil olduktan sonra, diğer biri dahi kezâlik bin kuruşa kefil olsa, dâyin bu meblağı, kefillerin her hangisinden ister ise mutâlebe eder.  Amma, ol iki kimse, bu bin kuruşa ma’an kefil olsalar, her biri bin kuruşun nısfıyla mutâleb olur. Meğer ki, yekdiğerin zimmetine lâzım gelen meblağa dahi kefil olmuşlar ise, ol halde her biri bin kuruş ile mutâleb olur.

Madde 648

Kefâlette, asîlin berî olması şart kılınır ise, havâleye münkalib olur.

Madde 649

Muhîlin adem-i berâeti şartıyla havâle kefâlettir.

Binaenaleyh, bir kimse medyûnasendeki alacağımı, sen dahi zâmin olmak üzre falanın üzerine havâle et dese, o dahi ol vechile havâle etse, tâlib alacağını her hangisinden ister ise alır.

Madde 650

Biri nezdinde, bir kimsenin emanet malı olduğu halde, ol maldan edâ etmek üzre, ol kimsenin borcuna kefil olsa câiz olur. Ve ol maldan îfâ etmek üzre kefil icbar olunur. Ve eğer mal telef olsa, kefile bir şey lâzım gelmez. Fakat, kefil olduktan  sonra ol malı sahibine reddetse, ol halde kendi zâmin olur.

Madde 651

Bir kimse, birini filan vakitte ihzâr etmek üzre nefsine ve ol vakit ihzâr etmediği takdirde, borcunun edâsına kefil oldukda, vakt-i muayyende ihzâr etmez ise, kefilin ol deyni vermesi lâzım gelir.

Ve kefil fevt oldukda, veresesi vakt-i muayyene kadar mekfûlün bihi teslim ederler. Yahut mekfûlün bih cihet-i kefâletten dolayı, nefsini teslim eyler ise, kefil tarafına malca bir şey terettüb etmez. Ve eğer anlar mekfûlün bihi, yahut mekfûlün bih nefsini teslim etmez ise, kefilin terekesinden malın edâsı lâzım gelir ve mekfûlün leh fevt olsa, vârisi mutâlebe eder.

Ve kefil vakt-i muayyende, mekfûlün bihi ihzâr edip de, mekfûlün leh tagayyüb ve ihtifâ  eylese, anın tarafından bir vekil nasb ile, ana teslim olunmak üzre, kefil hâkime müracaat eyler.

Madde 652

Kefâlet-i mutlakada, deyn eğer asîl üzerine mu’accel ise, kefil hakkında dahi mu’accel ve asîl üzerine müeccel ise kefil hakkında dahi müeccel olarak sâbit olur.

Madde 653

Kefâlet-i mukayyedede, ta’cîl te te’cîl vasıflarının her hangisiyle kayd olunmuş ise, kefil ona göre mutâleb olur.

Madde 654

Bir müddet-i ma’lûme ile, müeccel olan deyne, ol müddet ile müeccel olarak kefâlet sahih olduğu gibi, andan ziyade müddet ile müeccel olarak kefâlet dahi sahih olur.

Madde 655

Dâyin, alacağını asîl hakkında te’cîl eder ise, gerek kefil ve gerek kefilü’l-kefil hakkında dahi te’cîl etmiş olur.

Ve kefil-i evvel hakkında te’cîli, kefil-i sânî hakkında dahi te’cîl olur.

Amma, kefil hakkında te’cîli, asîl hakkında te’cîl değildir.

Madde 656

Müeccelen medyûn olan kimse, kable hulûli’l-ecel âhar diyâra gidecek olup da, dâyini hâkime müracaatla andan kefil istedikde, kefil vermeye mecbur olur.

Madde 657

Bir kimse, birinebenim falan kimseye olan borcuma kefil ol deyip ve o dahi kefil olup da, kefâlet hasebiyle borcu edâ ettikten sonra, asîl rücû’ edecek oldukda, kefil olduğu şeyle rücû’ eder; müeddâya itibar olunmaz.

Amma, borcun bir mikdarı üzerine, dâyin ile musalaha ettiği takdirde, verdiği bedel-i sulh ile rücû’ eder, yoksa mecmû-ı deyn ile rücû’ edemez.

Meselâ, meskûkât-ı hâlisaya kefil olup da, mağşûş akçe ile te’diye etse, asîlden meskûkât-ı hâlisa alır ve bilakis mağşûş sikkeye kefil olup da, meskûkât-ı hâlisa ile te’diye eylese, asîlden mağşûş sikke alır. Kezâlik şu kadar kuruşa kefil olup da, sulhan bazı eşya i’tâsıyla te’diye eylese, asîlden kefil olduğu mikdar akçeyi alır. Amma bin kuruşa kefil olup da, sulhan beş yüz kuruş ile te’diye eylese asîlden beş yüz kuruş alır.

Madde 658

Akd-i muâvaza zımnında, bir kimse birini aldatmış olsa, zararına zâmin olur.

Meselâ, bir kimse bir arsa iştirâ edip de, üzerine bina yapıldıktan sonra, müstahak çıkıp da zapt olunsa, bâyi’den arsanın kıymetini aldıktan başka, binanın hîn-i teslimindeki kıymetini dahi alır.

Kezâlik bir kimse ehl-i sûka,işbu sagîr oğluma mal satınız, ona ticaret için izin verdim dese, ba’dehu ol çocuk başkasının olduğu meydana çıksa,ehl-i sûk ol çocuğa satmış olduğu malın akçesini, ol kimseden mutâlebe eder.

BAB-I SALİS

KEFALETTEN BERAET HAKKINDA OLUP ÜÇ FASLI HAVÎDİR

FASL-I EVVEL

BAZI ZAVABIT-I UMÛMİYYE BEYANINDADIR

Madde 659

Mekfûlün bih, gerek asîl ve gerek kefil tarafından mekfûlün lehe teslim ve îfâ olundukda, kefil kefâletten berî olur.

Madde 660

Mekfûlün leh,kefili ibrâ ettim yahutkefil tarafında hakkım yoktur dese, kefil berî olur.

Madde 661

Kefilin berâetinden, asîlin berâeti lâzım gelmez.

Madde 662

Asîlin berâeti, kefilin berâetini mûcib olur.

FASL-I SANÎ

KEFALET Bİ’N-NEFSDEN BERAET HAKKINDADIR

Madde 663

Kefil, mekfûlün bihi şehir ve kasaba gibi muhâsama mümkün olan yerde, mekfûlün lehe teslim ettikde, mekfûlün leh gerek kabul etsin ve gerek kabul etmesin, kefil kefâletten berî olur. Fakat, bir belde-i muayyenede teslimi şart edilmiş ise, başka beldede teslim ile kefâletten berî olmaz.

Ve meclis-i hâkimde teslim etmek üzre kefil oldukda, sokakta teslim ile kefâletten berî olmaz. Fakat, zâbit huzûrunda teslim etse berî olur.

Madde 664

Tâlibin talebi üzerine, mekfûlün bihi mücerred teslim ile, kefil kefâletten berî olur. Amma, tâlibin talebi olmaksızın teslim ettikte,bi hükmi’l-kefâle teslim ettim demedikçe berî olmaz.

Madde 665

Filan gün teslim etmek üzre kefil olup da, ol günden evvel teslim ettikte, mekfûlün leh kabul etmese bile, kefil kefâletten berî olur.

Madde 666

Mekfûlün bih fevt oldukda, kefil kefâletten berî olduğu gibi, kefilin kefili var ise o dahi berî olur.

Kezâlik kefil fevt olsa, kendi kefâletten berî olduğu gibi, kefili var ise o dahi berî olur.

Amma, mekfûlün lehin vefatıyla kefil kefâletten berî olmayıp, vârisi mutâlebe eder.

FASL-I SALİS

KEFALET Bİ’L-MALDAN BERAET HAKKINDADIR

Madde 667

Dâyin fevt olup da, medyûn ana münhasıran vâris olsa, kefil kefâletten berî olur.

Ve eğer dâyinin başka vârisi dahi var ise, kefil yalnız medyûnun hissesinden berî olup, diğer vârisin hissesinden berî olmaz.

Madde 668

Kefil yahut asîl, borcun bir mikdarı üzerine dâin ile musalaha ettiklerinde, eğer ikisinin ya asîlin berâeti şart edilmiş, yahut hiçbir şart dermeyân edilmemiş ise, ikisi dahi berî olur.

Ve eğer yalnız kefilin berâeti şart edilmiş ise, yalnız kefil berî olup, tâlib dahi muhayyer olur. Dilerse mecmû-ı deynini asîlden ve dilerse bedel-i sulhu kefilden ve bâkisini asîlden alır.

Madde 669

Kefil, mekfûlün lehi birinin üzerine ihale edip, mekfûlün leh ve muhâlün aleyh dahi kabul etse, hem kefil ve hem de mekfûlün anh berî olur.

Madde 670

Kefil bi’l-malin vefatında, mal-i mekfûlün bih terekesinden mutâlebe olunur.

Madde 671

Semen-i mebî’a kefil olup da bey’ fesh olunsa, yahut mebî’ bil-istihkak zapt veya aybla red kılınsa, kefil kefâletten berî olur.

Madde 672

Müddet-i ma’lûme tamamına dek bir mal îcâr olunup da, tesmiye kılınan bedel-i icâresine, bir kimse kefil oldukda, müddet-i icârenin inkızâsında, ol kefâlet dahi müntehî olup, ba’dehu ol mal üzerine müceddeden akd-i icâre olundukda, ol kefâletin buna şümûlü olmaz.

KİTABÜ’L-HAVALE

SÛRET-İ HATT-I HÜMAYÛN

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

KİTAB-I RABİ’

HAVALE HAKKINDA OLUP BİR MUKADDEME İLE İKİ BAB-I HAVÎDİR

MUKADDEME

HAVALEYE DAİR OLAN ISTILAHAT-I FIKHİYE BEYANINDADIR

Madde 673

Havâle: Deyni, bir zimmetten diğer zimmete nakletmektir.

Madde 674

Muhîl: Havâle eden kimse ki medyûndur.

Madde 675

Muhâlün leh: Dâin olan kimsedir.

Madde 676

Muhâlün aleyh: Kendi üzerine havâleyi kabul eden kimsedir.

Madde 677

Muhâlün bih : Havâle olunan maldır.

Madde 678

Havâle-i mukayyede : Muhîlin, muhâlün aleyh zimmetinde, yahut yedinde olan malından vermek üzre diye, mukayyed olan havâledir.

Madde 679

Havâle-i mutlaka: Muhîlin, muhâlün aleyhte olan malından mermek üzre diye, mukayyed olmayan havâledir.

BAB-I EVVEL

AKD-İ HAVALE BEYANINDA OLUP İKİ FASLA MÜNKASİMDİR

FASL-I EVVEL

RÜKN-İ HAVALE BEYANINDADIR

Madde 680

Muhîl kendi dâinine,seni falanın üzerine havâle ettim deyip, anlar dahi kabul ettiklerinde, havâle mün’akid olur.

Madde 681

Yalnız muhâlün leh ile muhâlün aleyh beyninde, akd-i havâle olunabilir.

Meselâ, bir kimse birine,benim falanda olan şu kadar kuruş alacağımı havâleten sen üzerine al deyip, o dahikabul ettim dese, yahutfalanda olan şu kadar kuruş alacağını, benim üzerime havâleten kabul et deyip, o dahi etse, havâle sahih olur. Hatta muhâlün aleyh, sonra nâdim olsa nedâmeti fâide vermez.

Madde 682

Yalnız, muhîl ile muhâlün leh beyninde icrâ olunan havâle, muhâlün aleyhe, lede’l-i’lâm kabul ettikde, sahih ve tamam olur.

Meselâ, bir kimse dâinini âhar diyarda olan birinin üzerine havâle edip, dâin dahi kabul ettikten sonra muhâlün aleyhe, lede’l-i’lâm o dahi kabul ettiği gibi, havâle tamam olur.

Madde 683

Yalnız muhîl ile muhâlün aleyh beyninde icrâ olunan havâle, muhâlün lehin kabulüne mevkûfen mün’âkid olur.

Meselâ, bir kimse birine,benim falana olan deynimi havâleten sen üzerine al deyip, o dahi kabul etse, mevkûfen mün’akid olup, muhâlün leh kabul ettikde havâle nâfiz olur.

FASL-I SANÎ

ŞERAİT-İ HAVALE BEYANINDADIR

Madde 684

İn’ikad-ı havâlede, muhîl ile muhâlün lehin âkil ve muhâlün aleyhin, âkil bâliğ olması şarttır.

Binaen aleyh, sabî-i gayr-i mümeyizin, yerine borç havâle etmesi ve birinden havâle alması bâtıl olduğu gibi, sabî gerek mümeyiz olsun ve gerek gayr-i mümeyiz olsun ve gerek me’zûn olsun ve gerek mahcûr olsun, birinden kendi üzerine havâle kabul etmesi bâtıldır.

Madde 685

Havâlenin nefâzında, muhîl ile muhâlün lehin bâliğ olması şarttır.

Binâenaleyh, sabî-i mümeyizin havâlesi ve havâle alması, velîsinin icâzetine mevkûfen mün’akid olur. Ve velîsi icâzet verdikde nâfiz olur.

Şu kadar ki, havâle aldığı sûrette velîsi izn verse dahi, muhâlün aleyhin muhîlden daha  mallı, yani ganî olması şarttır.

Madde 686

Muhâlün aleyhin, muhîle medyûn olması şart olmayıp, muhîlin anda alacağı olmasa da havâlesi sahih olur.

Madde 687

Her deyn ki, ana kefâlet sahih olmaya, havâlesi dahi sahih olmaz.

Madde 688

Her deyn ki, ana kefâleti sahih ola, havâlesi dahi sahih olur. Fakat, muhâlün bihin ma’lûm olması lâzımdır. Binâenaleyh deyn-i mechûlün havâlesi sahih olmaz.

Meselâ,falanda sâbit olacak alacağını havâleten kabul ettim dese havâle sahih olmaz.

Madde 689

Asâleten zimmete müretteb olan düyûn-ı sahihanın havâlesi,sahih olduğu gibi, cihet-i kefâlet ve havâleden dolayı, zimmete müretteb olan deynin havâlesi dahi sahih olur.

BAB-I SANÎ

AHKAM-I HAVALE BEYANINDADIR

Madde 690

Havâlenin hükmü budur ki, muhîl borcundan ve kefil var ise kefâletten berî olur. Ve muhâlün aleyhden ol borcu mutâlebe etmek hakkı, muhâlün lehe sâbit olur. Ve mürtehin, birini râhin üzerine havâle ettikde, artık rehni habs ve tevkife salâhiyeti yoktur.

Madde 691

Muhîl, mutlak olarak havâle ettikde, eğer muhâlün aleyhde alacağı yoksa ba’de’l-edâ deyniyle takas olur.

Madde 692

Havâle-i mukayyedede muhîlin muhâlün bihden dolayı hakk-ı mutâlebesi münkatı’ olur. Ve muhâlün aleyh, artık anı muhîle veremez. Ve verirse zâmin olur. Ve ba’de’z-zamân muhîle rücû’ eder. Ve kable’-l’edâ muhîl düyûnu terekesinden ezyed olduğu halde fevt olsa, sair dâinleri muhâlün bihe müdâhele edemezler.

Madde 693

Bâyi’in, müşteri zimmetinde semen-i mebî’ olan alacağından verilmek üzre, diye mukayyed olan havâlede, mebî’ hıyâr-ı şart ya hıyâr-ı rü’yet ya hıyâr-ı ayb ile red olunsa, veyahut ikaale-i bey’ edilse, havâle bâtıl olmaz ve muhâlün aleyh ba’de’l-edâ muhîle rücû’ eder. Yani verdiğini muhîlden alır. Amma müstahak çıkıp da mebî’ zapt olulnmakla, muhâlün aleyhin ol deynden berî idüğü tebeyyün etse, havâle bâtıl olur.

Madde 694

Muhîlin, muhâlün aleyh yedinde emanet olan meblağından verilmek üzre diye, mukayyed olan havâlede, müstahak çıkıp da ol mal zapt olunsa, havâle bâtıl olur, ve borç muhîle avdet eder.

Madde 695

Muhîlin, muhâlün aleyh yedindeki meblağından verilmek üzre diye, mukayyed olan havâlede, ol meblağ telef olduğu sûrette, eğer mazmûn değil ise, havâle bâtıl olur. Ve borç muhîle avdet eder. Ve eğer mazmûn ise, havâle bâtıl olmaz.

Meselâ bir kimsenin, yedindeki emanet akçesinden verilmek üzre, dâinini ol kimsenin üzerine havâle ettikde, kable’l-ahz ol akçe bilâ-taad telef olsa, havâle bâtıl olur.Ve dâinin alacağı muhîle avdet eder.Amma ol akçe mal-i magsûb olsa, yahut emanet olup da ol kimsenin itlâfıyla ödemesi lâzım gelse, havâle bâtıl olmaz.

Madde 696

Bir kimse, kendisinin bir muayyen malını satıp da, semeninden edâ etmek üzre, dâinini birinin üzerine havâle ve ol dahi ol şartla havâleyi kabul etse, sahih olur. Ve muhâlün aleyh, ol malı satıp da semeninden deyni edâ etmek üzre icbar olunur.

Madde 697

Havâle-i mübhemede yani muhâlün bihin ta’cîl ve te’cîli beyan olunmayan havâlede, deyn eğer muhîl üzerine mu’accel ise, havâle-i mu’accele olup, muhâlün aleyhin anı hemen te’diyesi lâzım gelir. Ve eğer deyn müeccel ise, havâle-i müeccele olup, va’desi hulûlünde edâsı lâzım olur.

Madde 698

Muhâlün aleyh, deyni edâ etmeden muhîle rücû’ edemez. Ve rücû’ edecek oldukda, muhâlün bih ile rücû’ eder.

Yani, ne cins akçe havâle olunmuş ise, muhîlden anı alır. Yoksa müeddâ ile rücû’ edemez.

Meselâ, gümüş akçe havâle olunup da altun verse, muhîlden gümüş akçe alıp altun mutâlebe edemez. Kezâlik, başka emvâl ve eşya ile te’diye etse havâle olunan akçeyi alır.

Madde 699

Muhâlün bihin edâsıyla, ya diğer birinin üzerine havâlesiyle, yahut muhâlün lehin, muhâlün aleyhi ibrâsıyla, muhâlün aleyh deynden berî olduğu gibi, muhâlün leh muhâlün bihî hibe yahut tasadduk edip de, muhâlün aleyh dahi kabul etse, kezâlik deynden berî olur.

Madde 700

Muhâlün leh fevt olup da, muhâlün aleyh ana vâris olsa, havâlenin hükmü kalmaz.

KİTABÜ’R-REHN

SÛRET-İ HATT-I HÜMAYÛN MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

KİTAB-I HAMİS

REHN HAKKINDA OLUP BİR MUKADDEME İLE DÖRT BABI ŞAMİLDİR

MUKADDEME

REHNE DAİR OLAN ISTILAHAT-I FIKHİYE BEYANINDADIR

Madde 701

Rehn : Bir malı, andan istîfâsı mümkün olan bir hak mukaabilinde, mahbûs ve mevkûf kılmaktır. Ve ol mala, merhûn denildiği gibi, rehin dahi denilir.

Madde 702

İrtihan : Rehin almaktır.

Madde 703

Râhin : Rehin veren kimsedir.

Madde 704

Mürtehin : Rehin alan kimsedir.

Madde 705

Adl : Râhin ve mürtehinin emniyet edip de, rehni tevdî’ ve teslim ettikleri kimsedir.

BAB-I EVVEL

AKD-İ REHNE DAİR MESAİL BEYANINDA OLUP ÜÇ FASLA MÜNKASİMDİR

RÜKN-İ REHNE DAİR OLAN MESAİL BEYANINDADIR

Madde 706

Râhin ve mürtehinin, icab ve kabulü ile rehn mün’âkid olur. Fakat kabz bulunmadıkça tamam olmaz.

Binaenaleyh râhin, kable’t-teslim rehinden rucû edebilir.

Madde 707

Rehnin icab ve kabulü, râhinbu şeyi sana deynim mukaabilinde rehnettim deyip, yahut bu meâlde diğer bir söz söyleyip, mürtehin dahikabul ettim veyahutrâzı oldum demekgibi rızâya delâlet eder bir söz söylemektir. Verehin lafzının söylenmesi şart değildir.

Meselâ, biri şu kadar kuruşa bir şey iştirâ ile, bâyi’a bir mal verip deparayı verinceye kadar bunu alıkoy dese, ol malı rehin etmiş olur.

FASL-I SANÎ

İN’İKAD-I REHNİN ŞARTLARI BEYANINDADIR

Madde 708

Râhin ve mürtehinin, âkil olması şarttır. Amma bâliğ olması şart değildir. Hatta sabî-i mümeyyizin rehin ve irtihanı câizdir.

Madde 709

Merhûnün, satılmaya salih bir şey olması şarttır.

Binaenaleyh vakt-i akidde, mevcud ve mal-i mütekavvim ve makdûrü’t-teslim olması lâzımdır.

Madde 710

Merhûrün mukaabili, mal-i mazmûn olmak şarttır.

Binaenaleyh, mal-i magsûb için rehin almak câizdir. Amma, emanet olan mal için rehin almak sahih olmaz.

FASL-I SALİS

MERHÛNÜN ZEVAİD-İ MUTTASILASI VE AKD-İ REHNDEN SONRA VAKİ’ OLAN TEBDİL VE ZİYADE HAKKINDADIR

Madde 711

Bey’de bilâ-zikr dahil olan müştemilât, rehinde dahi dahil olduğu gibi, bir arsa rehin edildikde, üzerindeki bi’l-cümle eşcârıyla meyvesi ve magrûsât ve mezrûât-ı sairesi, sarâhaten zikr olunmasa bile dahil olur.

Madde 712

Rehnin, rehn-i âhara tebdili câizdir.

Meselâ, bir kimse şu kadar kuruş deyni mukaabilinde, bir saat rehin ettikten sonra, bir kılıç getirip de saatin yerine bunu al dese, ve mürtehin dahi saati red ile kılıcı alsa, ol meblağ mukaabilinde kılıç merhûn olur.

Madde 713

Ba’de’l-akd, râhinin merhûnu tezyidi câizdir.

Yani, bir şeyi rehin ettikten sonra, henüz akd bâki iken, ana diğer bir malı dahi rehin olarak ilâve etmesi sahih olur. Ve bu ziyade asıl  akde mültehak olur. Yani asıl akid, güya bu iki mal üzerine vârid olmuş olur. Ve bu iki malın mecmûu, hîn-i ziyadede kaim olan deyne merhûn olur.

Madde 714

Bir deyn mukaabilinde bir mal rehin edildikde, yine ol rehne mukaabil olmak üzre deynin tezyidi sahih olur.

Meselâ, bir kimse bin kuruş deyni mukaabilinde, iki bin kuruşluk bir saat rehin ettikten sonra, yine ol rehne mukaabil olmak üzere, dâyinden beş yüz kuruş daha alsa, ol saat bin beş yüz kuruşa rehin olmuş olur.

Madde 715

Merhûnden mutevellid ziyade, asıl merhûn ile beraber merhûn olur.

BAB-I SANÎ

RAHİN VE MÜRTEHİNE MÜTEALLİK BAZI MESAİL BEYANINDADIR

Madde 716

Mürtehin, hodbehod akd-i rehni fesh edebilir.

Madde 717

Mürtehinin rızâsı olmadıkça, râhin akd-i rehni fesh edemez.

Madde 718

Râhin ve mürtehin, bi’l-ittifak akd-i rehni fesh edebilirler. Fakat, ba’de’l-fesh mürtehinin ol rehin mukaabilindeki alacağını râhinden istifâde edinceye değin, rehni habs ve imsâke salâhiyeti vardır.

Madde 719

Mekfûlün anhin, kefile rehin vermesi câizdir.

Madde 720

Bir medyûnun iki dâyini, gerek biriyle şerik olsun gerek olmasın, kendisinden bir rehin alsalar câiz olur. Ve bu rehin, iki deynin mecmûu mukaabilinde merhûn olur.

Madde 721

Biri, iki kimsede olan alacağı için, bir rehin alsa câiz olur. Bu dahi, iki alacağın mecmû’una merhûn olur.

BAB-I SALİS

MERHÛNE MÜTEALLİK MESAİL BEYANINDA OLUP İKİ FASLA MÜNKASİMDİR

FASL-I EVVEL

MERHÛNÜN MEÛNET VE MASARIFI BEYANINDADIR

Madde 722

Rehni, mürtehin bizzat hıfz eder. Yahut  ıyâli ya şeriki veyahut hizmetçisi gibi, emîni olan kimseye hıfz ettirir.

Madde 723

Yer kirası ve bekçi ücreti gibi, rehnin muhâfazası için olan masraf mürtehine âiddir.

Madde 724

Rehnin, hayvan ise alefi ve çoban ücreti ve akar ise ta’miri ve  saky ve telkîhi  ve otların ayıklanması ve harkının tathîri gibi, bekâsı ve ıslâh-ı menâfi’i için olan masraf, râhine âiddir.

Madde 725

Râhin ve mürtehinden birisi, diğerine âid olan masrafı hodbehod  îfâ etse teberru’dur, sonra mutâlebe edemez.

FASL-I SANÎ

REHN-İ MÜSTEAR HAKKINDADIR

Madde 726

Bir kimse, diğerin malını istiâre edip de, anın zâtıyla rehin etmek câiz olur. Ve bunarehn-i müsteâr denilir.

Madde 727

Mal sahibinin izni mutlak ise, müsteîr anı her vechile rehin edebilir.

Madde 728

Mal sahibi, şu kadar kuruş veya şu cins mal mukaabilinde, yahut falan adama, veyahut falan beldede rehin edilmek üzre diye, mukayyed izn verdikde, müsteîr dahi ancak anın kayd ve şartına muvâfık olarak rehin edebilir.

BAB-I RABİ’

REHNİN AHKAMI BEYANINDA OLUP DÖRT FASLA MÜNKASİMDİR

FASL-I EVVEL

REHNİN AHKAM-I UMÛMİYYESİ BEYANIDADIR

Madde 729

Rehnin hükmü,  fekkine kadar mürtehinin hakk-ı habsi olmak ve râhin fevt oldukda, sair guramâdan ehak olarak, rehinden istîfâ-yı deyn edebilmektir.

Madde 730

Rehin, borcun mutâlebesine mâni’ olmayıp, rehni kabz ettikten sonra dahi, mürtehinin râhinden alacağını mutâlebeye salâhiyeti bâkidir.

Madde 731

Deynin bir mikdarı îfâ olundukda, ana mukaabil rehnin bir mikdarını reddetmek lâzım gelmeyip, bakıyye-i deyni tamamen istîfâ edinceye dek, mürtehinin mecmû’-ı rehni habs ve imsâke salâhiyeti vardır.

Fakat iki şey rehin olundukda, her biri için deynden bir mikdar ta’yin olunmuş ise, birisi için ta’yin olunan mikdar edâ olundukda, râhin yalnız anı tahlîs edebilir.

Madde 732

Rehn-i müsteârı tahlîs ile, kendüye teslim etmek üzre, sahibinin râhin-i müsteîri muâhezeye salâhiyeti vardır.

Ve müsteîr, fakri sebebiyle edâ-i deynden âciz olduğu sûrette, muîr ol deyni kendi tarafından edâ ile, malını rehinden tahlîs edebilir.

Madde 733

Râhin ve mürtehinin vefatıyla, rehin bâtıl olmaz.

Madde 734

Râhin fevt oldukda, veresesi kibâr ise anın makamına kaim olup, terekeden te’diye-i deyn ile rehni tahlîs etmeleri lâzım olur.

Ve eğer verese sıgâr ise, yahut kibâr olup da gâib yani müddet-i sefer, baîd olan yerde ise, vasîsi mürtehinin izniyle rehni satıp semeninden te’diye-i deyn eyler.

Madde 735

Râhin-i müsteîr, gerek ber-hayat bulunsun gerek fekk-i rehinden mukaddem fevt olsun, rehn-i müsteârın mukaabili olan borç edâ olunmadıkça, muîr olan kimse malını mürtehinden alamaz.

Madde 736

Râhin-i müsteîr olan kimse, müflis-i medyûn olduğu halde fevt olsa, rehn-i müsteâr mürtehin yedinde alâ halihî merhûn kalır. Fakat muîrin rızâsı olmadıkça satılmaz. Ve muîr rehni bey’ ile te’diye-i deyn edecek oldukda, semeni deyne vefâ ederse mürtehinin rızâsına bakılmaksızın satılır. Ve eğer rehnin semeni deyne vefâ etmez ise, mürtehinin rızâsı olmadıkça satılamaz.

Madde 737

Muîr, eğer deyni terekesinden ezyed olduğu halde fevt olsa, râhine bi’n-nefs deynini te’diye ile, reh-i müsteârı tahlîs ve reddetmek üzre emr olunur. Ve eğer fakri sebebiyle, te’diye-i deynden âciz olursa, ol rehn-i müsteâr, alâ halihî mürtehin indinde merhûn kalır.

Fakat verese-i muîr, borcu edâ ile anı tahlîs edebilirler.

Ve muîrin dâyinleri, rehnin bey’ini mutâlebe ettiklerinde, semeni deyne vefâ eder ise, mürtehinin rızâsına bakılmaksızın satılır. Ve eğer vefâ etmez ise, mürtehinin rızâsı olmadıkça satılamaz.

Madde 738

Mürtehin fevt oldukda, rehin anın veresesi indinde merhûn olarak kalır.

Madde 739

İki kimseye olan deyni için bir rehin vermiş olan râhin, birine olan deynini  edâ etse, rehnin nısfını istirdad edemeyip ikisinin dahi alacağını tamamen îfâ etmedikçe, rehni tahlîse salâhiyeti yoktur.

Madde 740

İki medyûndan bir rehin almış olan kimse, ikisinde olan alacağını tamamen îfâ edinceye dek rehni imsâk edebilir.

Madde 741

Rehni, râhin itlâf yahut ta’yîb ettikde, zâmin olması lâzım geldiği gibi, mürtehin itlâf yahut ta’yîb ettikde dahi, kıymeti mikdarı deynden sâkıt olur.

Madde 742

Ahar bir kimse rehni itlâf etse, yevm-i itlâfındaki kıymetini verir. Ve ol kıymet mürtehin indinde rehin olur.

FASL-I SANÎ

RAHİN VE MÜRTEHİNİN REHİNDE TASARRUFLARI HAKKINDADIR

Madde 743

Râhin ve mürtehinden birinin izni olmaksızın, diğerinin rehni başka bir kimseye rehn etmesi bâtıldır.

Madde 744

Mürtehinin izniyle râhin, rehni diğere rehn etse, rehn-i evvel bâtıl ve rehn-i sânî sahih olur.

Madde 745

Râhinin izniyle mürteyin, rehni rehn etse, rehn-i evvel bâtıl ve rehn-i sânî, rehn-i müsteâr kaabilinden olarak sahih olur.

Madde 746

Râhinin rızâsı olmaksızın mürtehin rehni sattıkda râhin muhayyer olup, dilerse bey’i fesh eyler, dilerse icâzet ile tenfîz eyler.

Madde 747

Mürtehinin rızâsı olmaksızın râhin, rehni sattıkta bey’i nâfiz olmaz. Ve mürtehinin hakk-ı habsine halel gelmez. Fakat borç îfâ olunursa ol bey’ nâfiz olur.

Ve kezâ mürtehin, ol bey’a icâzet verse nâfiz olup, rehn dahi rehniyetten çıkarak borç, hali üzre kalır. Ve mebî’in semeni, mebî’ makamında rehn olur. Ve eğer mürtehin icâzet vermez ise, müşteri muhayyer olup, dilerse rehnin fekkine kadar bekler. Ve dilerse hâkime müracaat ile bey’ i fesh ettirir.

Madde 748

Râhin ve mürtehinden biri, diğerinin izniyle rehni, âhar bir kimseye iâre edebilir ve ba’dehu her biri anı rehniyete iâde edebilirler.

Madde 749

Mürtehin, rehni râhine iâre edebilir.

Bu sûrette râhin fevt olsa, mürtehin yine rehne, râhinin sair dâyinlerinden ehak olur.

Madde 750

Râhinin izni olmadıkça mürtehin, rehinden intifa’ edemez.

Amma, râhinin izin ve ibâhasıyla mürtehin, rehni kullanır ve meyve ve süt gibi hâsılâtını alır ve bunların mukaabilinden deynden bir şey sâkıt olmaz.

Madde 751

Mürtehin, bir mahalle gider oldukda, yol emîn ise rehni beraber götürebilir.

FASL-I SALİS

YED-İ ADLDE OLAN REHNİN AHKAMI BEYANINDADIR

Madde 752

Yed-i adl , yed-i mürtehin gibidir.

Yani, râhin ve mürtehin, rehni emniyet ettikleri bir kimseye tevdî’ etmek üzre mukavele edip, o dahi râzı olarak kabz etse, rehin tamam ve lâzım olur. Ve ol kimse mürtehin makamına kaim olur.

Madde 753

Hîn-i akidde,  rehni mürtehin kabz etmek üzre şart edildikten sonra, râhin ve mürtehin bi’l-ittifak yed-i adle vaz’ etseler câiz olur.

Madde 754

Deyn bâki iken adl olan kimse, râhin ve mürtehinden birinin rızâsı olmadıkça, rehni diğerine veremez. Ve verirse istirdada salâhiyeti vardır. Ve kable’l-istirdad rehin telef olsa, adl anın kıymetini zâmin olur.

Madde 755

Adl fevt olsa, terâzî-i  tarafeyn ile rehin bir başka adle tevdî’ olunur. Ve eğer beynlerinde ittifak hâsıl olmaz ise, hâkim rehni bir yed-i adle vaz’ eder.

FASL-I RABİ’

BEY’-İ REHN HAKKINDADIR

Madde 756

Râhin ve mürtehinden birisi, diğerinin rızâsı olmadıkça rehni satamaz.

Madde 757

Deynin vakt-i edâsı hulûl edip de, râhin edâsından imtina’ ettikde, rehni bey’i ile, edâ-yı deyn etmek üzre hâkim tarafından râhine emrolunur, eğer ibâ ve inâd eder ise, hâkim rehni bey’ ile deyni edâ eder.

Madde 758

Râhin gâib olup da, hayat ve memâtı ma’lûm olmasa, mürtehin rehni bey’ ile, alacağını istîfâ etmek üzre hâkime müracaat eder.

Madde 759

Rehnin fesâdından havf olunur ise, mürtehin anı izn-i hâkimle satabilir ve semen kendi yedinde rehin olur. Ve eğer hâkimin izni olmaksızın satarsa zâmin olur.

Kezâlik, rehin olan bağ ve bostanın, meyve ve sebzesi yetişip de telef olmasından havf olunsa bile, re’y-i hâkim ile satılabilir. Amma hodbehod mürtehin satsa zâmin olur.

Madde 760

Deynin vakt-i edâsı hulûl ettikde, rehni satmak üzre râhin, mürtehini ya adli yahut başka birini tevkîl etse sahih olur. Ve artık râhin ol vekili vekâletten azledemez. Ve râhin ve mürtehinden birinin vefatıyla dahi mün’azil olmaz.

Madde 761

Rehni bey’a vekil olan kimse, deynin vakt-i edâsı hulûl ettikde, rehni bey’ ile semeni mürtehine teslim eder. Ve eğer ibâ eder ise, rehni satmak üzre râhine cebr olunur. O dahi ibâ ve inâd ederse hâkim satar.

Ve eğer râhin yahut veresesi gâib bulunur ise, rehni satmak üzre vekile cebr olunur. Ve inâd ederse hâkim kendi satar.

KİTABÜ’L-EMANAT

SÛRET-İ HATT-I HÜMAYÛN

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

KİTAB-I SADİS

EMANAT HAKKINDA OLUP BİR MUKADDEME İLE ÜÇ BABI MÜŞTEMİLDİR

MUKADDEME

EMANATA MÜTEALLİK ISTILAHAT-I FIKHİYE BEYANINDADIR

Madde 762

Emanet: Emîn ittihaz olunan kimse nezdinde bulunan şeydir.

Gerek vedîa gibi, akd-i istihfâz ile emanet edilsin ve gerek me’cûr ve müsteâr gibi bir akd zımnında emanet olsun ve gerek bir gûne akd ve kast olmaksızın bir kimsenin yedine emanet geçsin. Nitekim rüzgâr ile bir kimsenin hanesine, komşusunun bir malı düşse, akd olmadığı cihetle ol mal, hane sahibi nezdinde vedîa olmayıp fakat emanettir.

Madde 763

Vedîa : Hıfz için, bir kimseye îdâ’ olunan maldır.

Madde 764

Îdâ’ : Kendi malının muhafazasını diğere ihale etmektir ki, ihale eden kimseye dalın kesriyle mûdi’ ve kabul eden kimseye vedî’ ve dalın fethiyle müstevda’ denilir.

Madde 765

Ariyet : Meccânen yani bilâ-bedel menfaatı temlîk olunan maldır ki, muâr ve müsteâr dahi denilir.

Madde 766

İâre : Ariyet vermektir ki, veren kimseye muîr denilir.

Madde 767

İstiâre : Ariyet almaktır ki, alan kimseye müsteîr denilir.

BAB-I EVVEL

EMANATA DAİR BAZI AHKAM-I UMÛMİYYE BEYANINDADIR

Madde 768

Emanet,mazmûn değildir.

Yani, emînin sun’ ve taksîri olmaksızın, telef ya zâyi’ olduğu takdirde zamân lâzım gelmez.

Madde 769

Bir kimse, yolda yahut diğer mahalde bir şey bulup da, kendisine mal olmak üzre âhz etse, gâsıb hükmünde olur.

Bunun üzerine ol mal telef ya zâyi’ olduğu halde, kendisinin sun’ ve taksîri olmasa bile zâmin olur. Ve amma sahibine vermek üzre aldığı sûrette, eğer sahibi ma’lûm ise yedinde sırf emanettir. Sahibine teslim etmesi lâzım gelir.  Ve eğer sahibi ma’lûm değilse lukatadır ki mültekıt olan, yani bulup alan kimse yedinde emanettir.

Madde 770

Mültekıt, bir lukata bulduğunu ilân ettirir. Ve sahibi zuhur edinceye dek, nezdinde emanet olmak üzre hıfz eder ve bir kimse zuhur ile, kendi malı olduğunu isbat eder ise, ona teslim etmesi lâzım gelir.

Madde 771

Bir kimse nezdinde, diğerin malı kazârâ telef olduğu sûrette eğer sahibinin izni olmaksızın almış ise, beher hal zâmin olur. Ve eğer sahibinin izniyle almış ise, yedinde emanet olmakla zâmin olmaz. Fakat sevm-i şirâ sûretinde semen tesmiye olunduğu halde zamân lâzım gelir.

Meselâ, bir kimse sırçacı dükkânından hodbehod bir kâse alıp da, elinden düşerek kırılsa zâmin olur. Ve eğer sahibinin izniyle alıp da, nazar ederken kazârâ yere düşüp kırılsa zamân lâzım gelmez. Ve ol kâse,, bir takım kâseler üzerine düşerek kırılıp anları dahi kırsa, bu kâselerin zamânı lâzım gelir. Ancak ol kâse emanet olmakla, yine anın zamânı lâzım gelmez. Amma,bu kâse kaç kuruşadır? deyip, dükkâncı dahişu kadar kuruştur al dedikten sonra, eline alıp da yere düşerek kırılsa zâmin olur.

Kezâlik bir kimse, şerbet içerken şerbetçinin bardağı elinden düşüp de kırılsa, âriyet kaabilinden emanet olmakla zamân lâzım gelmez. Fakat kendisinin sû-i isti’malinden nâşî düşmüş ise zâmin olur.

Madde 772

Delâleten izin, sarâhaten izin gibidir. Fakat sarâhaten nehiy var ise, delâlete itibar olunmaz.

Meselâ, bir kimse birinin izniyle hanesine dahil oldukda, meydanda duran kadeh ile, su içmeye delâleten me’zûndür. Ve su içerken kazârâ yedinden kadeh düşüp de kırılsa, zamân lâzım  gelmez.

Fakat, sahib-i haneol kadehe dokunma diye nehy etmişken, eline alıp da düşerek kırılsa zâmin olur.

BAB-I SANÎ

VEDÎA HAKKINDA OLUP İKİ FASLI ŞAMİLDİR

FASL-I EVVEL

AKD VE ŞART-I ÎDA’A MÜTEALLİK MESAİL BEYANINDADIR

Madde 773

Sarâhaten yahut delâleten icab ve kabul ile îdâ’ mün’âkid olur.

Meselâ, sahib-i vedîaşu malı sana îdâ’ ettim yahutemanet eyledim deyip, müstevda’ dahikabul ettim dese, sarâhaten îdâ’ mün’akid olur.

Ve kezâ, bir kimse hana dahil olarak hancıya,hayvanımı nereye bağlayayım? dedikde, hancı bir yer gösterip o dahi oraya bağlasa, delâleten îdâ’ mün’akid olur.

Kezâlik bir kimse, malını bir dükkâncının yanına bırakıp gitse, o dahi görüp sükût etse, ol mal ol dükkân sahibi nezdinde vedîa olur. Ve eğer dükkân sahibikabul etmem diyerek reddetse, îdâ’ mün’âkid olmaz.

Ve kezâlik bir kimse, malını vedîa olmak üzre birkaç kimsenin yanına bırakıp gitse, ve anlar dahi görüp sükût etseler, ol mal cümlesinin nezdinde vedîa olur. Fakat, birer birer ol mahalden kalkıp gitseler, en sonra kalan kimse hıfza taayyün etmekle, anın nezdinde vedîa olmuş olur.

Madde 774

Mûdi’ ile müstevda’dan her birinin, her ne vakit dilerse akd-i îdâ’ı feshe salâhiyeti vardır.

Madde 775

Vedîanın vaz’-ı yede kaabil ve kabza salih olması şarttır.

Binaenaleyh havadaki kuşun îdâ’ı sahih değildir.

Madde 776

Mûdi’ ile müstevda’ın, âkil ve mümeyyiz olmaları şarttır. Bâliğ olmaları şart değildir.

Binaenaleyh, mecnûnun ve sabî-i gayr-i mümeyyizin îdâ’ ve vedîayı kabul etmeleri sahih değildir. Amma, me’zûn olan sabî-i mümeyyizin îdâ’ı ve vedîayı kabul etmesi sahihtir.

FASL-I SANÎ

VEDÎANIN AHKAMI VE ZAMANATI  BEYANINDADIR

Madde 777

Vedîa, yed-i müstevda’da emanettir.

Binaenaleyh, müstevda’ın sun’ ve taaddîsi ve hıfzda taksîri olmaksızın, telef ya zâyi’ olsa zamân lâzım gelmez. Fakat ücretle hıfz için îdâ’ olunmuş ise, mümkünü’t-taharrüz olan bir sebeple telef ya zâyi’ olduğu sûrette, mazmûn olur.

Meselâ, bir kimsenin yedinden kazârâ vedîa olan saat düşüp de kırılsa, zamân lâzım  gelmez. Amma saati çiğnese yahut elinden bir şey düşüp de saat kırılsa, zamân lâzım gelir. Kezâlik bir kimse, malını diğere îdâ’ ve hıfz için ana ücret i’tâ ettikten sonra, ol mal sirkat olunmak gibi mümkünü’t-taharrüz olan bir sebepten nâşî zâyi’ olsa, müstevda’a zamân lâzım gelir.

Madde 77 8

Müstevda’ın hizmetkârı yedinden, vedîa üzerine bir şey düşüp de vedîa telef olsa, hizmetkâr zâmin olur.

Madde 779

Vedîa hakkında, sahibinin râzı olmadığı şeyi yapmak taaddîdir.

Madde 780

Müstevda’, vedîayı kendi malı gibi hıfz eder, yahut emîni olan kimseye hıfz ettirir.

Ve emîni indinde, taaddî ve taksîr olmaksızın telef ya zâyi’ alsa, gerek müstevda’a ve gerek emînine zamân lâzım gelmez.

Madde 781

Müstevda’, kendi malını nerede hıfz eder ise, vedîayı dahi orada hıfz edebilir.

Madde 782

Vedianın emsâli vechile muhafazası lâzımdır.

Binaenaleyh, nukûd ve mücevherât misüllü emvâli, ahur ve samanlık gibi yerlerde tutmak, hıfzda taksîr olmakla, bu halde telef ya zâyi’ olsa zamân lâzım  gelir.

Madde 783

Müstevda’ müteaddid oldukda, eğer vedîa kaabil-i kısmet değil ise, birinin izniyle diğeri hıfz eder, yahut bi’l-münâvebe hıfz ederler. Ve bu halde vedîa, bilâ-taad velâ-taksîr telef olsa, birine zamân lâzım gelmez.

Ve eğer vedîa kaabil-i kısmet ise, müstevda’lar anı beynlerinde seviyyen taksim ile her biri hissesini hıfz eder.

Ve birisi hissesini, mûdi’nin izni olmadıkça müstevda’-ı âhara veremez. Ve verip de âharın yedinde iken, bilâ-taad velâ-taksîr telef ya zayi’ olsa, alana zamân lâzım gelmez. Amma veren kendi hissesini zâmin olur.

Madde 784

Akd-i îdâ’da îrâd olunan şart eğer mümkünü’l-icrâ ve müfîd olur ise muteberdir, değil ise lağvdır.

Meselâ, müstevda’ın hanesinde hıfz olunmak şartıyla, bir mal îdâ’ olunmuşken, harîk vukûuyla diğer mahalle nakline mecburiyet geldikde, ol şarta itibar olunmaz. Ve bu sûrette vedîa diğer mahalle nakl olunup da, bilâ-taad velâ-taksîr telef ya zayi’ olsa zamân lâzım gelmez.

Ve kezâ mûdi’, müstevda’a vedîanın hıfzını emredip de, zevcesine ya oğluna yahut hizmetkârına veyahut kendi malını hıfz edegelen bir kimseye vermekten nehyettikde, eğer ol kimseye vermeye mecburiyyet var ise nehiy muteber olmaz.  Bu sûrette müstevda’, vedîayı ol kimseye verip de, bilâ-taad velâ-taksîr telef ya zayi’ olsa, zamân lâzım gelmez. Ve eğer mecburiyyet yok iken verirse, zâmin olur.

Kezâlik, hanenin filan odasında hıfz olunmak şart olunmuşken, müstevda’ anı ol hanenin diğer odasında hıfz ettiği sûrette, eğer ol odalar emr-i muhâfazada müsâvî iseler, ol şarta itibar olunmaz.

Ve bu halde vedîa telef olsa, kezâlik zamân lâzım gelmez. Amma odaların biri kârgir ve diğeri ahşap olmak gibi, beynlerinde tefâvüt bulunsa şart muteber olup, müstevda’ anı meşrût olan odada hıfz etmeye mecbur olur. Ve hıfzda, ol odanın mâdûnu olan odaya koyup da telef olsa zâmin olur.

Madde 785

Vedîanın sahibi gâib olup da, hayat ve memâtı ma’lûm olmasa, müstevda’ anı sahibinin vefatı tebeyyün edinceye dek hıfz eder.

Fakat, vedîa durmakla bozulacak şeylerden olduğu halde, hâkimin izniyle satıp, semenini nezdinde emanet olarak hıfz edebilir. Amma, satmayıp da durmakla bozulsa, zamân lâzım gelmez.

Madde 786

At ve inek gibi, nafakaya muhtaç olan vedîanın nafakası sahibine âiddir. Sahibi, gâib oldukda müstevda’ olan kimse hâkime müracaat edip o dahi sahib-i vedîa hakkında eslah ve enfa’ olan sûretin icrâsını emreyler. Şöyle ki, vedîanın îcârı mümkün ise, müstevda’ anı re’y-i hâkimle îcâr edip ücretinden infâk eder, yahut semen-i misliyle satar. Ve îcârı mümkün değilse, kezâlik re’y-i hâkimle hemen, yahut üç güne kadar kendi malından infâk ettikten sonra semen-i misliyle satıp, nihayet üç günlük masrafını dahi sahibinden ister. Amma hâkimin izni olmaksızın masraf eder ise, mûdi’den alamaz.

Madde 787

Müstevda’ın, taaddî veya taksîri halinde, vedîa telef veyahut kıymetine noksan târî olsa, zamân lâzım gelir.

Meselâ, müstevda’ kendisinde vedîa olan nukûdu, umûruna sarf ile istihlâk etse, zâmin olur. Bu sûrette nezdinde emanet olan bir kese nukûdu, ol vechile sarf edip de, ba’dehu kendi malından yerine koyduktan sonra taaddî ve taksîr olmaksızın zâyi’ olsa, zamândan kurtulamaz.

Ve kezâ müstevda’, yedinde vedîa olan hayvana bilâ-izn binip de giderken, gerek fevkalâde sürmekle ve gerek diğer sebeple ve gerek bilâsebeb telef olsa, veyahut esnâ-yı râhda sirkat olsa, müstevda’ ol hayvanı zâmin olur.

Kezâlik harîk vukûunda, müstevda’ vedîayı diğer mahalle nakle muktedir iken, nakl etmeyip de muhterik olsa, zamân lâzım gelir.

Madde 788

Vedîayı, sahibinin izni olmaksızın diğer mal ile, yekdiğerinden tefrik olunamayacak sûrette karıştırmak taaddîdir.

Binaenaleyh müstevda’, kendisinde vedîa olan bir mikdar yüzlük altunları kendisinin yüzlük altunlarıyla, yahut bir başkasının vedîa olan yüzlük altunlarıyla bilâ-izn karıştırdıktan sonra zâyi’ olsa, yahut sirkat olunsa zâmin olur. Ve kezâ müstevda’dan başka bir kimse, mezkûr altuları ol vechile karıştırsa, ol kimse zâmin olur.

Madde 789

Müstevda’ eğer vedîayı, sahibinin izniyle madde-i ânifede beyan olunduğu üzre, diğer mal ile karıştırsa, yahut kendisinin sun’ı olmaksızın iki mal birbiriyle kezâlik, yekdiğerinden tefrik olunamayacak sûrette karışsa, meselâ bir sandık derûnunda vedîa olan altun kesesi yırtılıp, içindeki altunlar diğer altunlarla karışsa, mecmû’unda, müstevda’ile sahib-i vedîa, hisseleri mikdarınca şerik olurlar. Bu halde bilâ-taad velâ-taksîr telef ve zâyi’ olsa, zamân lâzım gelmez.

Madde 790

Müstevda’ vedîayı bilâ-izn âhara îdâ’ edemez. Edip de ba’dehu telef olsa zâmin olur.

Ve eğer müztevda’-ı sânînin taaddî ya taksîri ile telef olmuş ise, mûdi’ dilerse müstevda’-ı sânîye tazmin ettirir. Ve dilerse müstevda’-ı evvele tazmin ettirip, o dahi müstevda’-ı sânîye rücû’ eder.

Madde 791

Müstevda’, vedîayı âhar kimseye îdâ’ edip de, mûdi’ mücîz olsa, müstevda’ ol aradan çıkıp, ol kimse müstevda’ olur.

Madde 792

Müstevda’, vedîayı sahibinin izniyle isti’mal edebildiği gibi, âhara îcâr ve iâre ve rehin dahi edebilir.

Amma sahibinin izni olmaksızın, âhara îcâr ya iâre veya rehin edip de vedîa, müste’cir ya müsteîr yahut mürtehin yedinde telef ya zâyi’ olsa, yahut kıymetine noksan gelse, müstevda’a zamân lâzım gelir.

Madde 793

Müstevda’, emanet akçeyi bilâ-izn âhara ikrâz ve teslim edip de, sahibi mücîz olmasa, müstevda’ ol akçeyi zâmin olur.

Kezâlik kendisinde vedîa olan akçe ile, sahibinin âhara olan deynini edâ ettikde, sahibi râzı olmasa zâmin olur.

Madde 794

Vedîayı sahibi taleb ettikde, kendisine red ve teslimi lâzım gelir. Ve red ve teslimin meûneti yani külfeti ve masrafı mûdi’a âid olur.

Ve mûdi’ taleb ettikde, müstevda’ vermeyip de vedîa telef ve zâyi’ olsa zâmin olur.

Fakat hîn-i talebde, vedîa uzak mahalde bulunmak gibi bir özürden nâşî vermeyip de, telef ya zâyi’ olmuş ise, ol halde zamân lâzım gelmez.

Madde 795

Müstevda’, vedîayı bizzat yahut emîni ile red ve teslim eder. Ve emîni ile red ve irsâl ettiği sûrette, kable’l-vusûl vedîa bilâ-taad velâ-taksîr telef ya zâyi’ olsa, zamân lâzım gelmez.

Madde 796

İki kimse, müşterek mallarını bir kimseye îdâ’ ettikten sonra, ol şeriklerden birisi gelip de, âharın gıyâbında hissesini müstevda’dan taleb ettikde, vedîa eğer misliyyâttan ise müstevda’ anın hissesini kendisine verir. Ve eğer kıyemiyyâttan ise vermez.

Madde 797

Vedîayı teslimde, mekân-ı îdâ’ muteberdir.

Meselâ, İstanbul’da îdâ’ olunan meta’, yine İstanbul’da teslim olunur. Edirne’de teslim etmek üzre müstevda’a cebr olunamaz.

Madde 798

Vedîanın menâfi’i, sahibinindir.

Meselâ, emanet olan hayvanın yavrusu ve südü ve yükü sahibine âid olur.

Madde 799

Sahib-i vedîa gâib olup da, üzerine nafakası vâcib olan kimsenin müracaatı üzerine, hâkim ol gâibin vedîa olan akçesinden ol kimseye nafaka takdir ettikde, müstevda’ kendi yedinde vedîa olan akçeden, ol kimsenin nafakasına sarf etse, zamân lâzım gelmez.

Fakat, hâkimin emri olmaksızın sarf eder ise zâmin olur.

Madde 800

Müstevda’a cünûn ârız olup da sahv ve ifâkatinden ye’s geldikde, kable’l-cinne ahz etmiş olduğu vedîa aynen mevcud olmasa, sahibi bir muteber kefil göstererek, mecnûnun malından tazmine salâhiyeti vardır.

Fakat, sonra kendüye ifâkat gelip de vedîayı sahibine reddetmiş, yahut bilâ-taad velâ-taksîr vedîa telef ya zâyi’ olmuş idüğünü beyan eder ise, yeminiyle tasdik olunarak, ahz olunmuş olan akçesini istirdad eyler.

Madde 801

Müstevda’ fevt oldukda, vedîa aynen terekesinde bulunduğu sûrette, vârisi yedinde dahi emanet olmakla sahibine reddolunur.

Amma, aynen terekesinde bulunmadığı sûrette, eğer müstevda’ın hal-i hayatında,ol vedîayı sahibine reddettim yahutbilâ-taad zâyi’ oldu demek gibi bir sûretle vedîanın halini beyan ve takdir eylediğini, vârisi isbat eder ise, zamân lâzım gelmez.

Kezâlik vâris, vedîayıbiliriz şöyle idi, böyle idi diye tavsîf ve tefsîr ederek müstevda’ın vefatından sonra bilâ-taad velâ-taksîr zâyi’ olduğunu beyan etse, yeminiyle tasdik olunarak zamân lâzım gelmez.

Ve eğer müstevda’, vedîanın halini beyan etmemiş ise, mechelen fevt olmuş demek olmasıyla, düyûn-ı saire gibi terekesinden istîfâ olunur.

Ve kezâ, vârisin vedîayı tavsîf ve tefsîr etmeyerek, mücerredbiz vedîayı biliriz zâyi’ oldu demesi, muteber olmayıp, ol vechile zâyi’ olduğunu isbat edemediği sûrette terekeden zamân lâzım gelir.

Madde 802

Mûdi’ fevt oldukda, vedîa vârisine verilir. Fakat tereke, müstağrak bi’d-deyn ise, hâkime müracaat edilir.

Ve eğer hâkime müracaat etmeksizin, müstevda’ anı vârise verip o dahi istihlâk etse, müstevda’ zâmin olur.

Madde 803

Vedîanın tazmini lâzım geldikde, misliyyâttan ise mislini, kıyemiyyâttan ise, zamânı mucîb olan şeyin yevm-i vukûundaki kıymetini vermek lâzım gelir.

BAB-I SALİS

ARİYET HAKKINDA OLUP İKİ FASLI ŞAMİLDİR

FASL-I EVVEL

AKD VE ŞART-I İAREYE MÜTEALLİK MESAİL BEYANINDADIR

Madde 804

İâre, icab ve kabul ile ve teâtî ile mün’akid olur.

Meselâ bir kimse, birineşu malı sana iâre ettim yahutâriyet verdim deyip, o dahikabul ettim dese, yahut bir şey söylemeyerek kabz etse ve yahut biri diğerineşu malı bana âriyet ver deyip, o dahi verse iâre mün’akid olur.

Madde 805

Muîrin sükûtu, kabul sayılmaz.

Binaenaleyh, bir kimse birinden âriyet isteyip de sahibi, sükût etmiş olduğu halde alsa gâsıb olur.

Madde 806

Muîr, istediği vakit iâreden rucû edebilir.

Madde 807

Muîr ve müsteîrden her hangisi fevt olsa, akd-i iâre münfesih olur.

Madde 808

Müsteârın, intifâa salih olması şarttır.

Binaenaleyh, firarî hayvanın iâre ve istiâresi sahih değildir.

Madde 809

Muîr ve müsteîrin, âkil ve mümeyyiz olmaları şarttır. Bâliğ olmaları şart değildir.

Binaenaleyh, mecnûn ile sabî-i gayr-i mümeyyizin, iâre ve istiâreleri câiz olmaz. Amma sabî-i me’zûnün iâre ve istiâresi câiz olur.

Madde 810

Ariyette kabz şart olup, kable’l-kabz hükmü yoktur.

Madde 811

Müsteârın ta’yini lâzımdır.

Meselâ, ta’yin ve tahyîri olmaksızın, iki beygirden biri iâre olunsa, sahih olmayıp, muîr her hangisini iâre edecek ise ta’yin etmesi lâzımdır. Fakat,her hangisini alır isen al diye, müsteîri tahyîr etse, iâre sahih olur.

FASL-I SANÎ

ARİYETİN AHKAM VE ZAMANATI BEYANINDADIR

Madde 812

Müsteîr, bilâ-bedel âriyetin menfaatine mâlik olur.

Binaenaleyh, muîr ba’de’l-isti’mal müsteîrden ücret taleb edemez.

Madde 813

Ariyet, müsteîr yedinde emanettir. Bilâ-taad velâ-taksîr telef ya zâyi’ olsa, yahut kıymetine noksan gelse zamân lâzım gelmez.

Meselâ âriyet ayna, kazârâ müsteîrin elinden düşmekle, yahut ayağı kayıp da kendisi aynaya çarpmakla kırılsa, zamân lâzım gelmez. Kezâlik, âriyet keçe üzerine kazârâ bir şey dökülmekle, lekelenip de kıymetine noksan gelse, zamân lâzım gelmez.

Madde 814

Müsteîrin bir gûne taaddîsi ya taksîri vâki’ oldukda, artık her ne sebeple olursa olsun âriyet telef olsa, yahut kıymetine noksan gelse zamân lâzım gelir.

Meselâ, müsteîr iki günde varılacak mahalle, âriyet hayvan ile bir günde gidip de ol hayvan telef olsa, yahut zebûn olarak kıymetine noksan gelse zamân lâzım gelir.

Ve kezâ, bir mahalle kadar istiâre ettiği hayvan ile, ol mahalle varıp da daha ileriye tecâvüz etikten sonra hatf-i enfihi hayvan telef olsa zamân lâzım gelir.

Kezâlik bir kimse, bir gerdanlık istiâre ile bir sabînin boynuna takıp ve yanında gözdecisi olmadığı halde bırakıp da sirkat olundukda, eğer sabî, üzerindeki eşyayı hıfza kadir ise zamân lâzım gelmez. Amma kadir değilse, zamân lâzım gelir.

Madde 815

Müsteârın nafakası, müsteîr üzerinedir.

Binaanaleyh müsteîr, âriyet hayvana alef vermeyip de telef olsa zâmin olur.

Madde 816

İâre-i mutlakada, yani muîrin iâreyi zaman ve mekân ve bir nevi intifa’ ile takyîd etmediği sûrette âriyeti müsteîr, dilediği zaman ve mekânda dilediği vechile isti’mal edebilir. Fakat örf ve âdet ile takyîd eder.

Meselâ bir kimse, beygirini ol vechile mutlak olarak iâre ettikde, müsteîr ana dilediği vakit biner ve dilediği mahalle gider. Fakat âiryet üzre, iki saatte gidilecek mahalle bir saatte gidemez.

Kezâlik, mutlak olarak iâre olunan bir han odasında, müsteîr dilerse sâkin olur ve dilerse emti’a vaz’ eder.

Madde 817

İâre, zaman ve mekân ile takyîd olundukda kayd muteber olup, müsteîr ona muhalefet edemez.

Meselâ, üç saat binmek üzre istiâre olunan hayvana, dört saat binilemez ve bir mahalle gitmek üzre istiâr olunan hayvan ile, başka mahalle gidilemez.

Madde 818

İâre, bir nev’ intifa’ ile takyîd olundukda, müsteîr me’zûn olduğu intifâın mâfevkine tecâvüz edemez. Amma ana müsavî ya ehven sûrette isti’mal ile muhalefet edebilir.

Meselâ, buğday yüklemek için istiâr olunan hayvana, demir yahut taş yükletilemez. Amma buğdaya müsavî, yahut andan ehaf bir yük tahmîl olunabilir. Ve kezâ binmek için istiâre olunan hayvana yük yükletilemez. Amma yük için istiâre oluna hayvana binilebilir.

Madde 819

Muîr, eğer menfaati ta’yin etmeksizin mutlak olarak iâre etmiş ise, müsteîrin anı mutlak üzre isti’male salâhiyeti vardır.

Yani, dilerse anı kendi isti’mal eder ve dilerse başkasına iâre ile isti’mal ettirir.

Ariyet, gerek oda gibi müsta’milînin ihtilâfıyla muhalefet olmayan şeylerden olsun ve gerek binek atı gibi müsta’milînin ihtilâfıyla muhtelif olan şeylerden olsun.

Meselâ, bir kimseodamı sana iâre ettim dediği sûrette, müsteîr anda dilerse kendi ikamet eder ve dilerse başkasını iskân eder.

Ve kezâ,şu atı sana iâre ettim dediği sûrette, müsteîr dilerse ol ata kendi biner ve dilerse başkasını bindiri.

Madde 820

Menfaatin ta’yini, müsta’milînin ihtilâfıyla muhtelif olan şeylerde muteberdir. Ve muhtelif olmayan şeylerde muteber değildir. Fakat muîr, anıbaşkasına verme diye nehyetmiş ise, müsteîr beher hal anı başkasına isti’mal ettiremez.

Meselâ,senin rükûbün için bu atı sana iâre ettim dediği sûrette, müsteîr ol ata uşağını bindiremez. Amma,senin ikametin için bu odayı iâre ettim dediği sûrette, müsteîr kendi ikamet edebildiği gibi başkasını dahi iskân edebilir. Fakatbaşkasını iskân etme demiş ise edemez.

Madde 821

Bir mahall-i muayyene diye hayvan istiâr olundukda, yollar mütaaddid olsa, müsteîr âriyet üzre nâsın sülûk ettiği yollardan her hangisiyle dilerse gidebilir. Amma mu’tad olmayan yoldan gidip de hayvan telef olsa zâmin olur.

Kezâlik, muîrin ta’yin ettiği yolun gayri bir yoldan gidip de hayvan telef oldukda, eğer müsteîrin sülûk ettiği yol daha uzak ya gayr-i me’mûn veyahut hilâf-ı mu’tâd ise, müsteîre zamân lâzım gelir.

Madde 822

Bir kimse, bir kadından zevcinin mülkü olan bir şeyi, âriyet isteyip ve o dahi bilâ-izn verip de, ol şey zâyi’ olduğu sûrette, eğer derûn-ı hanede ve alâ ceryi’l-âde zevcenin yedinde bulunan eşyadan ise, gerek ol kadına ve gerek müsteîre zamân lâzım gelmez. Değil ise meselâ, at gibi kadınlar yedinde bulunmayan bir şey ise, zevc dilerse zevcesine ve dilerse müsteîre tazmin ettirir.

Madde 823

Muîrin izni olmaksızın, müsteîr âriyeti âhara îcâr yahut rehin edemez.  Ve bir beldedeki borcuna rehin etmek üzere, istiâr ettiği malı âhar beldedeki borcuna rehin edemez. Edip de âriyet telef ya zâyi’ olsa zamân lâzım gelir.

Madde 824

Müsteîr, âriyeti âhara îdâ’ edebilir. Ve yed-i müstevda’da bilâ-taad velâ-taksîr telef olsa zamân lâzım gelmez.

Meselâ, bir mahalle gidip gelmek üzre, istiâre ettiği beygir ile oraya vardıkda, beygir yorulup kalmakla, orada birine îdâ’ ettikten sonra beygir hatf-i enfihi  telef olsa zamân lâzım gelmez.

Madde 825

Muîr, âriyeti taleb ettikde, müsteîrin hemen red ve teslimi lâzım gelir. Ve bilâ-özr tevkif veya te’hîr edip de, âriyet telef ya zâyi’ olsa, yahut kıymetine noksan gelse zâmin olur.

Madde 826

Nassan ya delâleten muvakkat olan âriyetin, hitâm-ı müddette muîre reddi lâzımdır. Fakat meks-i  mu’tad ma’fuvdür.

Meselâ, falan gün vakt-i asra kadar, isti’mal olunmak üzre istiâre olunan huliyyâtı, ol vaktin hulûlünde red ve iâde lâzımdır. Kezâlik Falanın düğününde kullanmak üzre istiâre olunan huliyyâtı, ol düğünün hitâmında red ve iâde lâzımdır. Fakat bunu red ve iâde için, mu’tâd olan mertebe vaktin mürûru ma’fuvdür.

Madde 827

Bir iş için istiâre olundukda, ol işin hitâmında âriyet, müsteîr yedinde vedîa gibi olur. Artık anı isti’mal edemez ve meks-i  mu’taddan ziyade tevkif edemez. Edip de telef olsa zâmin olur.

Madde 828

Ariyeti, müsteîr bi-nefsihî yahut emîni ile muîre reddeder. Emîni olmayan kimse ile reddedip de, kable’l-vusûl telef ve zâyi’ olsa zâmin olur.

Madde 829

Mücevherât gibi, eşya-yı nefîseden olan âriyeti, muîrin kendisine teslim etmek lâzımdır.

Amma, sair âriyeti, örf ve âdette teslim addolunan mahalle götürmek veya muîrin hizmetkârına vermek red ve teslimdir.

Meselâ, âriyet hayvanı, muîrin ahırına götürmek yahut seyisine vermek teslimdir.

Madde 830

Müsteîr, yedinde olan âriyeti reddedecek oldukda, meûneti, yani külfeti ve masârıf-ı nakliyyesi kendi üzerindedir.

Madde 831

Ebniye yapmak ve ağaç dikmek için, yer istiâre etmek sahihtir.

Lâkin muîr, dilediği vakit iâreden rücû’ ile bunları kal’ ettirebilir. Şu kadar ki, iâre muvakkat ise ebniye ve eşcârın kal’ olunduğu zamandaki maklûan kıymeti ile, inkızâ-yı müddete kadar durmak üzre kıymeti beyninde tefâvüt ne ise, muîr anı zâmin olur.

Meselâ, ebniye ve eşcâr derhal kal’ olunduğu takdirde, maklûan kıymeti on iki altun ve inkızâ-yı müddete kadar durmak üzre, kıymeti yirmi altun olduğu halde, muîr derhal kal’ ettirecek olur ise, sekiz altun vermesi lâzım gelir.

Madde 832

Gerek muvakkat ve gerek gayr-i muvakkat olarak, zer’ için iâre olunan arâziyi, muîr vakt-i hasattan mukaddem iâreden rücû’ edip de müsteîrden istirdad edemez.

KİTABÜ’L-HİBE

SÛRET-İ HATT-I HÜMAYÛN

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

KİTAB-I SABİ’

HİBE HAKKINDA OLUP BİR MUKADDEME İLE İKİ BABI MÜŞTEMİLDİR

MUKADDEME

HİBEYE DAİR OLAN ISTILAHAT-I FIKHİYYE BEYANINDADIR

Madde 833

Hibe : Bilâ-ivâz, bir malı âhara temlîk etmektir ki, eden kimseye vâhib, ol mala mevhûb, anı kabul edene mevhûbün leh denilir.

İttihâb dahi, hibeyi kabul demektir.

Madde 834

Hediye : Bir kimseye ikrâmen  götürülen ya gönderilen maldır.

Madde 835

Sadaka : Sevâb için hibe olunan maldır.

Madde 836

İbâha : Bir şeyi bilâ-ivaz ekl ve tenâvül etmek üzre âhara izin ve ruhsat vermektir.

BAB-I EVVEL

AKD-İ HİBEYE MÜTEALLİK MESAİL BEYANINDA OLUP İKİ FASL-I ŞAMİLDİR

FASL-I EVVEL

RÜKN VE KABZ-I HİBEYE DAİR OLAN MESAİL BEYANINDADIR

Madde 837

Hibe, icab ve kabul ile mün’akid ve kabz ile tamam olur.

Madde 838

Hibede icab,bağışladım vehibe ettim veihdâ eyledim gibi,meccânen bir malı temlîk ma’nasında müsta’mel olan sözlerdir.

Ve zevcin zevcesine bir çift küpe, yahut huliyyâttan diğer bir nesne verip de,al takın demesi gibi meccânen temlîke delâlet eden ta’birler dahi, hibeyi icabeder.

Madde 839

Teâtî ile dahi, hibe mün’akid olur.

Madde 840

Hibede ve sadakada irsâl ve kabz, lafzen icab ve kabul makamına kaim olur.

Madde 841

Hibede kabz, bey’de kabul gibidir.

Binaenaleyh vâhibin icabı, meselâşu malı sana hibe ettim demesi üzerine, mevhûbün lehkabul ettim veyahutittihâb eyledim demeksizin, meclis-i hibede ol malı kabz etse, hibe tamam olur.

Madde 842

Kabzda, vâhibin sarâhaten yahut delâleten izni lâzımdır.

Madde 843

Vâhibin icabı, delâleten kabza izndir. Amma sarâhaten inzi, mevhûb eğer  meclis-i hibede hazır ise,bu malı sana hibe ettim al demek ve eğer gâib-i ani’l-meclis isefalan malısana hibe ettim var al demek gibi emr-i sarîhidir.

Madde 844

Vâhib, sarâhaten kabza izn verdikde, mevhûbün lehin anı gerek meclis-i hibede ve gerek ba’de’l-iftirâk, kabzı sahihtir. Amma delâleten kabza inzi, meclis-i hibe ile takyîd edip ba’de’l-iftirâk kabzı muteber olmaz.

Meselâ,şu malı sana hibe ettim deyip de, mevhûbün leh dahi ol mecliste kabz ediverse sahih olur. Amma meclis-i hibeden ayrıldıktan sonra kabz etse sahih olmaz. Kezâlik,falan mahaldeki malımı sana hibe ettim deyip de,var al dememiş olsa, mevhûbün lehin gidip de anı kabz etmesi sahih olmaz.

Madde 845

Müşteri, mebî’i bâyi’den kable’l-kabz, âhara hibe edebilir.

Madde 846

Bir kimsenin yedinde bulunan malı, sahibi ana hibe ettikde, mevhûbün lehinkabul ettim yaittihâb eyledim demesiyle hibe tamam olup, müceddeden teslim ve kabzına muhtaç değildir.

Madde 847

Bir kimse, alacağını medyûna hibe yahut medyûnu andan ibrâ eyleyip, o dahi reddetmese, sahih ve deyn hemen sâkıt olur.

Madde 848

Bir kimse, birinin zimmetinde olan alacağını, âhara hibe edip de,var al diye sarâhaten kabzına izn verse ve mevhûbün leh dahi varıp kabz etse, hibe tamam olur.

Madde 849

Kable’l-kabz, vâhib yahut mevhûbün leh fevt olsa, hibe bâtıl olur.

Madde 850

Bir kimse, kebîr yani âkil ve bâliğ olan oğluna bir şey hibe ettikde, teslim ve kabzı lâzımdır.

Madde 851

Sagîrin vasîsi, yahut mürebbisi yani hacr ve terbiyesinde bulunduğu kimse,gerek yedinde bulunan ve gerek diğerin nezdinde vedîa olan malını, ol sagîre hibe ettikde, mücerred icab ile, yani yalnızhibe ettim demesiyle, ol sagîr ana mâlik olup, kabzına muhtaç değildir.

Madde 852

Bir tıfıla, âhar kimse bir şey hibe ettikde, velîsinin yahut mürebbisinin kabzı ile hibe tamam olur.

Madde 853

Sabî-i mümeyyize bir şey hibe olundukda, velîsi olsa bilekendisinin kabzıyla hibe tamam olur.

Madde 854

Hibe-i muzâfe, sahih değildir.

Meselâ,gelecek ay başından itibaren şu malı sana hibe ettim dese, sahih olmaz.

Madde 855

İvaz şartıyla olan hibe, sahih ve şart muteberdir.

Meselâ, bir kimse şu kadar makule ivaz vermek, yahut kendisinin ma’lûmü’l-mikdar deynini edâ etmek şartıyla, birine bir şey hibe ettikde, mevhûbün leh ol şarta riâet eder ise, hibe lâzım olur. Etmez ise vâhib dahi hibesinden rücû’ edebilir. Kezâlik bir kimse ölünce kendisini beslemek şartıyla, mülk-i akarını birine hibe ve teslim ettikte, mevhûbün leh şart-ı mezkûr üzre vâhibi beslemeye râzı iken, vâhib nâdim olup da, hibesinden rücû’ ile ol akarını istirdad edemez.

FASL-I SANÎ

ŞERAİT-İ HİBE BEYNINDADIR

Madde 856

Mevhûbün, vakt-i hibede mevcud olması şarttır.

Binaenaleyh, bir bağın hâsıl olacak üzümünü, yahut bir kısrağın doğuracak yavrusunu hibe sahih değildir.

Madde 857

Mevhûb, vâhibin malı olmak şarttır.

Binaenaleyh, bir kimse bilâ-izn başkasının malını birine hibe etse, sahih olmaz. Fakat hibe ettikten sonra sahibi mücîz olsa sahih olur.

Madde 858

Mevhûbün, ma’lûm ve muayyen olması lâzımdır.

Binaenaleyh vâhib, lâaletta’yin maldan bir şey, yahutşu iki attan birini hibe ettim dese, sahih olmaz. Vebu iki attan hangisini dilersen senin olsun dediği sûrette, eğer mevhûbün leh meclis-i hibede anlardan birini ta’yin eylerse sahih olur. Amma meclis-i hibeden ba’de’l-müfâraka ta’yini müfîd olmaz.

Madde 859

Vâhibin, âkil ve bâliğ olması şarttır.

Binaenaleyh, sagîr ve mecnûn ve ma’tûhün hibesi sahih değildir. Amma bunlara hibe sahihtir.

Madde 860

Hibede, vâhibin rızâsı lâzımdır. Binaenaleyh, cebr ve ikrâh ile vâki’ olan hibe sahih değildir.

BABI SANÎ

AHKAM-I HİBE BEYANINDA OLUP İKİ FASLI ŞAMİLDİR

FASL-I EVVEL

HİBEDEN RÜCÛ’ HAKKINDADIR

Madde 861

Mevhûbün leh, kabz ile mevhûbe mâlik olur.

Madde 862

Kable’l-kabz, vâhib hodbehod hibeden rücû’ edebilir.

Madde 863

Vâhibin, ba’de’l-icâb mevhûbün lehi, kabzdan nehy etmesi rücû’dur.

Madde 864

Vâhib, ba’de’l-kabz mevhûbün lehin rızâsıyla, hibe ve hediyeden rücû’ edebilir. Mevhûbün leh râzı olmaz ise, hâkime müracaat eyler. Hâkim dahi mevâdd-ı âtiyeden beyan olunacak mevâni’-i rucû yoksa, hibeyi feshedebilir. Amma mevâni’-i rucûdan berî bulunsa feshedemez.

Madde 865

Ba’de’l-kabz, vâhib eğer mevhûbün lehin rızâsı, yahut hâkimin hükm ve kazâsı olmadan, hodbehod mevhûbü istirdad ederse, gâsıb olur. Ve bu sûrette, yedinde mevhûb telef ya zâyi’ olsa zâmin olur.

Madde 866

Bir kimse, usûl ve furûuna ya birader ve hemşîresine ya bunların evlâdına yahut peder ve mâderinin birâder ve hemşiresine bir şey hibe ettikten sonra, rücû’ edemez.

Madde 867

Zevc ile zevceden biri, beynlerinde zevciyyet kaim iken, yekdiğerine bir şey hibe ve teslim ettikten sonra, artık andan rücû’ edemez.

Madde 868

Hibeye ivaz verilip de, vâhibin dahi kabz etmesi mâni’-i rücû’ dur.

Binaenaleyh, gerek mevhûbün leh tarfından ve gerek diğer bir kimse cânebinden, vâhibe hibesine ivaz olmak üzre bir şey verilip de, o dahi kabz eylese, andan sonra hibesinden rücû’ edemez.

Madde 869

Mal-i mevhûb arz olup da, mevhûbün leh anın üzerine bina ihdâs yahut ağaç gars etmek ve yahut mevhûb zebûn hayvan olup da, mevhûbün leh yanında semizlenmek gibi, ziyade-i muttasıla hâsıl oldukda, yahut buğday olup da un edilmek gibi mevhûbün ismi değişecek sûrette tagyîr olundukda, hibeden rücû’ sahih olmaz. Ama ziyade-i munfasıla mân’i-i rücû’ olmaz.

Binaenaleyh, bir kimsenin âhara hibe eyledi kısrak hâmil oldukda, hibeden rücû’ edemez. Amma doğurduktan sonra rücû’ edebilir. Ve bu sûrette yavrusu mevhûbün lehe kalır.

Madde 870

Mevhûbün leh, mevhûbü bey’ ile, yahut hibe ve teslim eylemekten ihraç eylese, vâhibin rucû’a salâhiyeti kalmaz.

Madde 871

Mevhûbün leh yedinde, mevhûb müstehlik olsa, rucû’a mahal kalmaz.

Madde 872

Vâhib ve mevhûbün lehten birinin vefatı, mâni’-i rücû’dur.

Binaenaleyh, mevhûbün leh fevt olsa, vâhib hibeden rücû’ edemediği gibi, vâhib fevt oldukda dahi, veresesi mevhûbü istirdad edemez.

Madde 873

Dâyin, alacağını medyûna hibe ettikde, artık andan rücû’ edemez. (51 ve 848. maddelere bak)

Madde 874

Ba’de’l-kabz, sadakadan bir vechile rücû’ olunamaz.

Madde 875

Biri, bir kimseye matûmâttan bir şeyi ibâha ettikte, ol kimse eğerki  ol şeyi alıp da âhara satmak, yahut hibe etmek gibi levâzım-ı temlîkten olan bir vechile tasarruf edemez. Fakat ol şeyden ekl ve tenâvül edebilir. Ba’dehu sahibi anın kıymetini mutâlebe edemez.

Meselâ, bir bağ sahibinin izn ve ibâhasıyla, biri bağından bir mikdar üzüm yese, bağ sahibi ol üzümün akçesini alamaz.

Madde 876

Hitân yahut zifâf düğünlerinde gelen hediyeleri, eshâbıçocuk ya gelin ve baba ve analardan her hangisine diye getirmişler ise, ol hediyeler anındır. Ve eğer kimin için getirdiklerini beyan etmeyip kendilerinden suâl ile tahkîk dahi kaabil olmaz ise, ol halde örf ve âdet-i beldeye riayet olunur.

FASL-I SANÎ

HİBE-İ MARÎZ HAKKINDADIR

Madde 877

Vârisi olmayan kimse, maraz-ı mevtinde cemi’ emvâlini birine hibe ve teslim etse sahih olur. Ve ba’de’l-vefat terekesine emîn-i beytü’l-mal müdâhale edemez.

Madde 878

Zevcesinden mâada vârisi olmayan kimse, maraz-ı mevtinde cemi’ emvâlini zevcesine, veyahut zevcinden mâada vârisi olmayan kadın, cemi’ emvâlini maraz-ı mevtinde zevcine hibe ve teslim etse sahih olur.

Ve ba’de’l-vefat, bunlardan birinin terekesine, emîn-i beytü’l-mal müdâhale edemez.

Madde 879

Bir kimse, maraz-ı mevtinde veresesinden birine bir şey hibe edip de fevt oldukda, diğer verese mücîz olmaz ise, ol hibe sahih olmaz.

Amma vereseden başkasına hibe ve teslim ettikte, sülüs malı mevhûbün tamamına müsâid ise sahih olur. Müsâid olmayıp da verese dahi hibeyi mücîz olmaz ise, müsâid olduğu mikdarda hibe sahih olup, bâkisini mevhûbün leh redde mecburdur.

Madde 880

Terekesi müstağrak-ı düyûn olan kimse, maraz-ı mevtinde emvâlini vârisine yahut başkasına hibe ve teslim ettikten sonra fevt olsa, dâyinler hibeyi tutmayıp, ol emvâli kısmet-i guramâya idhal edebilir.

KİTABÜ’L- GASB VE’L-İTLAF

SÛRET-İ HATT-I HÜMAYÛN

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

KİTAB-I SAMİN

GASB VE İTLAF HAKKINDA OLUP BİR MUKADDEME İLE İKİ BABA MÜNKASİMDİR

MUKADDEME

Madde 881

Gasb: Bir kimsenin izni olmaksızın, malını ahz ve zabt etmektir ki, ahzeden kimseyegâsıb ve ol malamagsûb ve sahibinemagsûbun minh denilir.

Madde 882

Kaaimen kıymet: Ebniye ve eşcârın bulundukları yerde durmak üzre kıymetleridir ki arz, bir kere ebniye ve eşcâr ile beraber ve bir kere ebniye ya eşcârdan halî olarak takdîm olunup, iki kıymet beynindeki tefâzül ve tefâvüt ne ise, ebniye ya eşcârın kaaimen kıymeti demek olur.

Madde 883

Mebniyyen kıymet : Ebniyenin, kaaimen kıymeti demektir.

Madde 884

Maklûan kıymet : Ba’de’l-kal’ ebniye enkâzının ve eşcâr-ı maklûanın kıymetleridir.

Madde 885

Müstahakku’l-kal’ olarak kıymet : Maklûan kıymetten, ücret-i kal’,  lede’t-tenzil, bâki olan kıymettir.

Madde 886

Noksan-ı arz : Bir yerin kable’z-zirâa değeri olan ücretle, bağde’z-zirâa değeri olan ücret beynindeki fark ve tefâvüttür.

Madde 887

Mübâşereten itlâf : Bir şeyi bizzat telef etmektir ki, eden kimseyefâil-i mübâşir denilir.

Madde 888

Tesebbüben itlâf: Bir şeyin telefine sebep olmaktır. Yani bir şeyde diğer şeye alâ-ceryi’l-âde telefine müfzî olan bir iş ihdâs etmektir ki, eden  kimseye mütesebbib denilir.

Nitekim bir muallak kandilin ipini kesmek, kandilin yere düşüp de kırılmasına sebeb-i müfzî olmakla, ipini kesen kimse mübâşereten ipini telef etmiş ve tesebbüben kandili kırmış olur.

Kezâlik, bir kimse bir tulumu şakk edip de, içindeki yağ akıp telef olsa, ol kimse mübâşereten tulumu ve tesebbüben yağı itlâf etmiş olur.

Madde 889

Takaddüm: Mazarrat-ı melhûzenin def’ ve izâlesi için, evvelce tenbîh ve tavsiye etmektir.

BAB-I EVVEL

GASB HAKKINDA OLUP ÜÇ FASLI ŞAMİLDİR

FASL-I EVVEL

GASBIN AHKAMI BEYANINDADIR

Madde 890

Mal-i magsûb, eynen mevcud ise mekân-ı gasbta sahibine red ve teslimi lâzımdır. Ve sahibi, başka beldede gâsıba tesadüf edip de, mal-i magsûb dahi yanında olduğu halde, sahibi dilerse malını orada istirdad eyler. Eğer, mekân-ı gasbda teslimini ister ise, meûnet-i reddi ve masârıf-ı nakliyyesi gâsıb üzerinedir.

Madde 891

Mal-i magsûbu, gâsıb istihlâk ettikde, zâmin olması lâzım geldiği gibi, gerek anın taaddîsiyle ve gerek bilâ-taad telef ya zâyi’ olduğu takdirde dahi zâmin olur.

Şöyle ki, kıyemiyyâtan ise zaman ve mekân-ı gasbdaki kıymetini ve misliyyâttan ise, mislini vermesi lâzım gelir.

Madde 892

Gâsıb, mekân-ı gasbda ayn-ı magsûbu sahibine red ve teslim ettikde zamândan berî olur.

Madde 893

Gâsıb, ayn-ı magsûbu sahibi ahz edebilecek sûrette önüne vaz’ ettikde, hakikaten kabz bulunmasa bile, magsûbu reddetmiş olur.

Amma, telef olan magsûbun kıymetini, sahibinin önüne vaz’ eylese, hakikaten kabz bulunmadıkça zamândan berî olmaz.

Madde 894

Ayn-ı magsûbu, gâsıb bir mahall-i mahûfda, sahibine teslim etse, kabul etmemeye hakkı vardır. Ve gâsıb bu sûrette zamândan berî olmaz.

Madde 895

Gâsıb, telef olan mal-i magsûbun kıymetini sahibine getirip de kabul etmese, hâkime müracaat ile kabulünü emr ettirir.

Madde 896

Magsûbun minh, sabî olduğu halde, gâsıb ana magsûbu reddettikte, sabî mümeyyiz olup da malı hıfza ehil ise, reddi sahih olur, değil ise sahih olmaz.

Madde 897

Magsûbun, meyve olup da gâsıb indinde kurumak gibi hali tagayyür eyler ise, sahibi muhayyerdir. Dilerse magsûbu aynen istirdad eyler ve dilerse tazmin ettirir.

Madde 898

Gâsıb, eğer kendi malından bir şey ziyadesiyle magsûbun bazı evsâfını tagyîr eder ise, magsûbun minh muhayyerdir. Dilerse ol magsûbu tazmin ettiri. Ve dilerse ol ziyadenin kıymetini verip aynen istirdad eyler.

Meselâ, magsûb olan bezi gâsıb boyamış olsa, sahibi muhayyerdir. Dilerse bezini tazmin ettirir ve dilerse boyanın bahasını verip aynen bezi istirdad eyler.

Madde 899

Gâsıb, eğer mal-i magsûbu ismi değişecek sûrette tagyîr ederse zâmin olur. Ve ol mal kendüye kalır.

Meselâ, magsûb buğday olup da gâsıb anı un eder ise, zâmin olup, un anın malı olur. Nitekim bir kimse, diğerin buğdayını gasb ile kendi tarlasına zer’ etse, buğdayı zâmin olup, mahsûl kendisinin olur.

Madde 900

Be’de’l-gasb magsûbun si’r ü kıymetini tenakus etse, sahibi anı almayıp da zaman-ı gasbdaki kıymetini mutâlebe edemez.

Amma gâsıbın isti’mali ile magsûbun kıymetine noksan gelse zamân lâzım gelir.

Meselâ, bir kimsenin gasb eylediği hayvan zebûn olsa, anı sahibine reddettikde, noksan kıymetini dahi zâmin olur.

Kezâlik, bir kimse gasb eylediği elbiseyi yırtmakla kıymetine noksan geldikde, eğer noksan yesîr ise, yani magsûbun rubu’ kıymetine bâli’ değil ise, gâsıb anın noksan kıymetini zâmin olur.  Ve eğer noksan fâhiş ise, yani magsûbun rubu’ kıymetine müsâvî veyahut ezyed ise, magsûbun minh muhayyedir. Dilerse noksan kıymetini tazmin ettirir. Ve dilerse ol malı gâsıba terk ile tamamen kıymetini alır.

Madde  901

İzâle-i tasarrufta, gasba musavî olan hal ve keyfiyyet, hükmen gasb kaabilinden addolunur. Nitekim müstevda’ vedîayı inkâr etse, gâsıb hükmünde olur. Ve andan sonra yedinde vedîa bilâ-taad telef olsa zâmin olur.

Madde 902

Bir dağ, üzerindeki bahçe ile, alt tarafındaki diğer bahçe üzerine yıkılıp düşmek gibi bir vechile, min gayr-i kast bir kimsenin mülkü yedinden çıksa, kıymetçe ekalli, eksere tâbi’ olur. Yani kıymeti ekser olanın sahibi, kıymeti ekal olanı zâmin olarak, ol yeri temellük eyler.

Meselâ, dağ yıkılmazdan mukaddem üst tarafındaki bahçenin kıymeti, beş yüz ve alt tarafındaki bahçenin kıymeti, bin kuruş ise, ikincisinin sahibi, beş yüz kuruş, evvelkinin sahibine i’tâ ile oransı zapt eyler.

Nitekim bir kimsenin elindeki, elli kuruşluk incisi düşüp de, diğerin beş kuruş kıymetli tavuğu anı yutsa, inci sahibi beş kuruş verip, tavuğu alır. (27. 28. ve 29. maddelere bak)

Madde 903

Magsûbun zevâidi sahibinindir. Ve gâsıb anı istihlâk ederse zâmin olur.

Meselâ, magsûb olan hayvanın, gâsıb yedinde hâsıl ola südü ve yavrusu ve bir bahçenin yed-i gâsıbda iken husûle gelen meyvesi, magsûbun minhin malı olmakla, gâsıb bunları istihlâk eylerse zâmin olur.

Kezâlik bir kimse, birinin kovanını içindeki arısıyla beraber gasb etse, sahibi, arısıyla beraber kovanı istirdad ettikde, gâsıb yanında iken hâsıl olan balını dahi alır.

Madde 904

Bir bahçede mekân ittihâz eden arıların balı, bahçe sahibini olup, diğer kimse ol balı ahz ve istihlâk etse zâmin olur.

FASL-I SANÎ

GASB-I AKARA MÜTEALLİK MESAİL BEYANINDADIR

Madde 905

Magsûb eğer akar kaabilinden ise, gâsıb anı tagyîr ve tenkîs etmeyerek, sahibine reddetmesi lâzımdır.

Ve gâsıbın sun’ ve fi’li ile, ol akarın kıymetine noksan gelse, noksan kıymetini zâmin olur.

Meselâ, bir kimse gasb eylediği bir hanenin bir yerini hedm edip, yahut süknâsı sebebiyle harab olup da kıymetine noksan gelse, mikdar-ı noksanı zâmin olur. Kezâlik, gâsıbın hane-i magsûbda yaktığı ateşden hane muhterik olsa, mebniyyen kıymetini zâmin olur.

Madde 906

Magsûb arz olup da, gâsıb anın üzerine ebniye inşâ yahut eşcâr gars etse, bunları kal’ ile arzı reddetmek üzre gâsıba emr olunur.

Ve eğer, abniye ya escârın kal’ı arza muzır ise, magsûbun minh anların müstahakku’l-kal’ olarak kıymetlerini i’tâ ile, anları dahi zapt edebilir.

Fakat ebniye ya eşcârın kıymetleri, arzın kıymetinden ziyade olup da sebeb-i şer’î zu’miyle inşâ yahut gars olunmuş ise, ol halde ebniye yahut eşcârın sahibi, arzın kıymetini i’tâ ile arzı temellük eder.

Meselâ, bir kimse pederinden mevrûs olan arsa üzerine, ol arsanın kıymetinden ziyade akçe sarfıyla ebniye inşâ ettikten sonra, biri arsaya müstahak çıksa, ol kimse arsanın kıymetini verip arsayı zapt eyler.

Madde 907

Bir kimse, âharın arsasını gasb ve zirâat eylese, sahibi, arsasını istirdad ettikde, ol kimsenin zirâatıyla terettüb eden noksan-ı arzı dahi tazmin ettirir.

Kezâlik bir kimse, diğeriyle müştereken mutasarrıf olduğu arsayı, bilâ-izn müstakillen zirâat eylese, şeriki arsadan hissesini aldıkda, ol kimsenin zirâatıyla terettüb eden nokas-ı arzdan hissesini tazmin ettirir.

Madde 908

Bir kimse, diğerin tarlasını gasben nadas ettikten sonra sahibi, tarlayı aldıkda, ol kimse nadas ameli mukaabilinde, ücret mutâlebe edemez.

Madde 909

Bir kimse, süprüntü yahut diğer nesne vaz’ ile birinin arsasını işgâl etse, koyduğu şeyi ref’ ile, arsayı tahliye etmek üzre kendüye cebr olunur.

FASL-I SALİS

GASIBÜ’L-GASIBIN HÜKMÜ BEYANINDADIR

Madde 910

Gâsıbü’l- gâsıb, ayn-ı gâsıb hükmündedir.

Binaenaleyh, mal-i magsûbu gâsıbtan şahsı âhar gasb ile, itlâf eylediği yahut yedinde telef olduğu taktirde, magsûbun minh, dilerse gâsıb-ı evvele ve dilerse gâsıb-ı sânîye tazmin ettirir ve dilerse kıymet-i magsûbun bir mikdarını evvele ve diğer mikdarını sânîye tazmin ettirebilir.

Ve gâsıb-ı evvele tazmin ettirdiği takdirde, o dahi gâsıb-ı sânîye rücû’ eder. Amma sânîye tazmin ettirdiği taktirde, sânî evvele rücû’ edemez.

Madde 911

Gâsıbü’l-gâsıb, mal-i magsûbu, gâsıb-ı evvele reddettikte, yalnız kendisi ve magsûbun minh reddettikte, ikisi dahi berî olur.

BAB-I SANÎ

İTLAF BEYANINDA OLUP DÖRT FASLI HAVÎDİR

FASL-I EVVEL

MÜBAŞERETEN İTLAF HAKKINDADIR

Madde 912

Bir kimse, diğerin gerek kendisinde ve gerek emîni yedinde olan malını, gerek kasden ve gerek min gayr-i kast itlâf etse zâmin olur.

Amma gâsıb yedindeki mal-i magsûbu, âhar kimse itlâf etse, magsûbun minh muhayyerdir. Dilerse gâsıba tazmin ettirip o dahi mütlife rücû’ eder. Ve dilerse mütlife tazmin ettirip, mütlif bu sûrette gâsıba rücû’ edemez.

Madde 913

Birinin ayağı kayıp da düşerek, âharın malını itlâf etse zâmin olur.

Madde 914

Bir kimse, kendi malı zannıyla diğerin malını itlâf etse, zâmin olur.

Madde 915

Bir kimse, diğerin elbisesini çekip de yırtsa, tamam kıymetini zâmin our. Amma elbiseye teşebbüs edip de sahibi çekmekle yırtsa nısıf kıymetini zâmin olur.

Kezâlik bir kimse, diğerin eteği üzerine oturup da, sahibi bilmeyerek kalkmakla elbisesi yırtılsa, o kimse elbisenin nısıf kıymetini zâmin olur.

Madde 916

Bir sabî, diğerin malını itlâf etse, kendi malından zamân lâzım gelir. Malı yok ise hal-i yesîrine intizâr olunur ve velîsine tazmin ettirilir.

Madde 917

Bir kimse, diğerin malına kıymetçe bir gûne noksan getirse, noksan kıymetini zâmin olur.

Madde 918

Bir kimse, diğerin hane ve dükkân misüllü akarını, bigayr-i hak hedm etse sahibi muhayyerdir. Dilerse, enkâzını hedm eden kimseye terk ederek, mebniyyen kıymetini tazmin ettirir ve dilerse, ol akarın mebniyyen kıymetinden, enkâzın kıymetini tenzil ve kıymet-ı bâkiyyeyi tazmin ile beraber enkâzı dahi alıkor.

Fakat gâsıb anı, ke’l-evvel bina ediverse, zamândan berî olur.

Madde 919

Bir mahalde harîk vukû bulmakla, bir kimse bir haneyi sahibinin izni olmaksızın yıkıp da, orada harîk münkatı’ oldukda, eğer emr-i velliyyü’l-emr ile yıkmış ise, zamân lâzım gelmez. Ve eğer hodbehod yıkmış ise zâmin olur.

Madde 920

Bir kimse, âharın bahçesindeki eşçârı bigayr-i hak kat’ ettikte sahibi muhayyerdir. Dilerse ol eçşcârın kaaimen kıymetlerini ahz ile, eşcâr-ı maktû’ayı gaatı’a terk eder.

Ve dilerse, kaaimen kıymetlerinden, maktû’an kıymetlerini bi’t-tenzil, bâki meblağ ile beraber eşcâr-ı maktû’ayı dahi alıkor.

Meselâ, eşcâr kaaim olarak bahçenin kıymeti, on bin ve bilâ eşcâr kıymeti, beş bin ve eşcâr-ı maktû’anın kıymeti, iki bin kuruşa olsa, sahibi muhayyerdir. Dilerse eşcâr-ı maktû’ayı gaatı’a terk ile beş bin kuruş alır. Ve dilerse üç bin kuruşla beraber eşcâr-ı maktû’ayı alıkor.

Madde 921

Bir kimse mazlûm olmakla, âhara zulm etmeye sâlahiyyeti olamaz.

Meselâ, biri diğerin malını itlâf etmekle, o dahi bi’l-mukabele anın malını itlâf etse, ikisi dahi zâmin olduğu gibi, bir kaabileden biri, diğer kaabileden bir şahsın malını itlâf etmekle, o dahi evvelki kaabileden diğer birinin malını itlâf eylese, her biri telef ettiği malı zâmin olur. Nitekim bir kimse aldanıp da âhardan bir kalb akça alsa, anı başkasına sürmeye salâhiyeti olamaz.

FASL-I SANÎ

TESEBBÜBEN İTLAF BEYANINDADIR

Madde 922

Bir kimse, tesebbüben birinin malını itlâf yahut kıymetini tenkîs etse, yani kendisinin fi’li bir malın telefine yahut noksan kıymetine sebeb-i müfzî olsa zâmin olur.

Meselâ biri, diğer kimsenin esvâbına sarılıp da, mücadele ederken ol kimsenin üzerinden bir şey düşüp telef olsa, yahut sakatlansa sarılan kimse zâmin olur.

Ve kezâ bir kimse, diğerin tarla ve bahçesinin suyunu bigayr-i hak seddedip de mezrû’ât ve magrûsâtı kuruyup telef olsa, yahut suyu taşırıp da diğerin tarlasını su basarak mezrû’âtı telef olsa, ol kimse zâmin olur.

Kezâlik bir kimse, diğerin ahırının kapısını açıp da, içindeki hayvan firâr ile zâyi’ olsa, yahut kafesin kapısını açıp da içindeki kuş uçsa zâmin olur.

Madde 923

Birinin hayvanı, bir kimseden ürküp de firâr ile zâyi’ olsa, zamân lâzım gelmez. Amma ol kimse, hayvanı kasten ürkütmüş ise, zâmin olur. Ve kezâ bir sayyad, ava tüfenk atıp da sesinden diğerin hayvanı ürkerek firâr ederken düşüp telef, yahut ayağı sakat olsa, zâmin olmaz. Amma hayvanı ürkütmek kastıyla tüfenk atmış ise, zâmin olur. (93. maddeye bak)

Madde 924

Tesebbübün, berveçh-i bâlâ mûcib-i zamân olmasında, taaddî şarttır.

Yani mütesebbibin, bir zararı zâmin olması, ol zarara müfzî olan fi’li, haksız olarak işlemiş olmasıyla meşrûttur.

Meselâ bir kimse, bilâ-izn-i velîyyü’l-emr, tarîk-ı âmmda bir kuyu kazıp da, oraya diğerin hayvanı düşerek telef olsa, zâmin olur. Amma kendi mülkünde kazmış olduğu kuyuya, diğerin hayvanı düşerek telef olsa zâmin olmaz.

Madde 925

Biri, bir şeyin telefine sebep olan bir iş işlemiş olduğu halde, araya bir fi’l-i ihtiyarî haylûlet eylese, yani başka bir kimse ol şeyi mübâşereten itlâf etse, ol fi’l-i ihtiyarî sahibi olan fâil-i mübâşir, zâmin olur. (9. maddeye bak)

FASL-I SALÎS

TARÎK-I AMMDA İHDAS OLUNAN ŞEYLERE DAİRDİR

Madde 926

Herkesin tarîk-i âmmda hakk-ı mürûru vardır. Fakat bi-şartı’s-selâmedir.

Yani mümkünü’t-taharrüz olan hâlâtta, başkasına zarar vermemek şartıyla mukayyeddir. Binaenaleyh tarîk-i âmmda, bir hammalın arkasındaki yükü düşüp de, birinin malını telef etse, hammal zâmin olur. Nitekim demirci dükkânında demir döverken kıvılcım sıçrayıp da, tarîk-i âmmda mürûr eden bir kimsenin elbisesini ihrâk eylese, demirci zâmin olur.

Madde 927

İzn-i velîyyü’l-emr olmadıkça, tarîk-i âmmda bey’ ve şirâ için oturamaz. Ve bilâ-izn, bir şey vaz’ ve ihdâs edemez. Ve ederse, andan tevellüd eden zarar ve ziyânı zâmin olur.

Binaenaleyh bir kimse, tarîk-i âmm üzre kereste, yahut taş yığıp da, üzerine diğerin hayvanı basıp sürçerek telef olsa, ol kimse zâmin olur. Kezâlik bir kimse, tarîk-i âmma yağ gibi bir kaygın nesne döküp de, diğerin hayvanı kayıp telef olsa, zâmin olur.

Madde 928

Birinin duvarı yıkılıp da, diğere bir zarar îrâs etse, zamân lâzım gelmez. Fakat evvelce ol duvar mâil-i inhidâm olup da, ana diğer bir kimse,duvarını hedm et diye takaddüm ve tenbih edip de, duvarı hedm edecek kadar vakit geçmiş ise, ol halde zamân lâzım gelir.

Şu kadar ki, ol kimse hakk-ı takaddüm ve tenbîh eshâbından olmak şarttır.

Şöyle ki, ol duvar komşunun hanesi üzerine yıkılmış ise, takaddüm eden kimse, ol hanenin sükkânından olmalıdır. Hariçten birinin takaddüm ve tenbihi müfîd olmaz.

Ve eğer tarîk-i hâss üzre yıkılmış ise, takaddüm eden kimse, ol tarîkta hakk-ı mürûru olan kesândan olmak lâzımdır. Ve eğer tarîk-i âmm üzerine yıkılmış ise, her kim olur ise olsun, takaddüme hakkı vardır.

FASL-I RABİ’

CİNAYET-İ HAYVAN HAKKINDADIR

Madde 929

Bir hayvanın, kendiliğinden olarak ettiği zararı, sahibi zâmin olmaz. (94. maddeye bak)

Fakat bir hayvan, bir kimsenin malını istihlâk ederken, ol hayvanın sahibi görüp de men’ etmez ise, zâmin olur.

Ve bir de sevr-i nutûh, yani süskün öküz ve kelb-i akûr, yani dalayıcı kelb gibi zararı müteayyin bir hayvan olup da, sahibine mahallesi ya karyesi ahalisinden biri,hayvanını zapt et diye takaddüm etmişken, sahibi salıverip de, bir kimsenin hayvanını ya diğer malını telef etse, sahibi zâmin olur.

Madde 930

Bir kimse, gerek râkib olsun ve gerek olmasın, kendi mülkünde iken hayvanı, ön ayağı yahut başı veya kuyruğu ile çarparak, veyahut arka ayağıyla teperek, âhar kimseye zarar etse, sahibi zâmin olmaz.

Madde 931

Bir kimse, diğerin mülküne hayvanını idhal ettikde, sahibinin izniyle idhal etmiş ise, kendi mülkünde bulunmuş gibi addolunarak, madde-i ânifede beyan olunan sûretlerde hayvanının cinâyetini zâmin olmaz.

Ve eğer, sahibinin izni olmaksızın idhal etmiş ise, gerek râkib olsun ve gerek kaaid, yani yedici ya sâik yani sürücü olsun ve gerek hayvanın yanında bulunmasın, her halde ol hayvanın ettiği zarar ve ziyânı zâmin olur.

Amma hayvan boşanıp da, kendiliğinden olarak birinin mülküne duhûl ile bir zarar etse, sahibi zâmin olmaz.

Madde 932

Herkesin, tarîk-i âmmda hayvanıyla dahi mürûra hakkı vardır.

Binaenaleyh bir kimse, tarîk-i âmmda hayvanına râkib olup giderken, mümkünü’t-taharrüz olmayan zarar ve ziyânı, zâmin olmaz.

Meselâ, hayvanın ayağından toz ve çamur sıçrayıp da, diğerinin elbisesini lekedâr eylese, yahut arka ayağıyla veya kuyruğuyla çarpıp da, bir zarar etse zamân lâzım gelmez. Amma müsademesinden ya ön ayağıyla, yahut başıyla çarpmasından vukû’a gelen zarar ve ziyânı râkib olan kimse zâmin olur.

Madde 933

Tarîk-i âmmda, kaaid ve sâik dahi râkib gibidir.

Yani anlar dahi, ancak râkibin zâmin olduğu zararı zâmin olurlar.

Madde 934

Bir kimsenin, tarîk-i âmmda hayvanını durdurmaya, yahut bağlamaya hakkı yoktur.

Binaenaleyh bir kimse, tarîk-i âmmda hayvanını durdursa, yahut bağlasa, gerek ön veya arka ayağıyla tepsin ve gerek sair sûretle zarar etsin, ol kimse her halde ol hayvanın cinâyetini zâmin olur. Amma, at pazarı ve gerek beygirlerin durduğu mahaller gibi hayvan durmaya i’dâd ve ta’yin olunmuş olan yerler müstesnâdır.

Madde 935

Bir kimse, hayvanını başı boş tarîk-i âmma salıverse, ol hayvanın ettiği zararı zâmin olur.

Madde 936

Bir kimsenin râkib olduğu hayvan, ön yahut arka ayağıyla, kendi mülkünde ve gerek sair mahalde, bir şeyin üzerine basıp da telef etse, râkib olan kimse, ol şeyi mübâşereten itlâf etmiş addolunarak, her halde zâmin olur.

Madde 937

At gem almayıp da, râkibi başını zapt edemeyerek bir zarar etse, zamân lâzım gelmez.

Madde 938

Bir kimse, kendi mülkünde hayvanını bağlamış olduğu halde, diğer biri gelip de, bilâ-izn oraya hayvanını bağladığı sûrette, sahib-i mülkün hayvanı, anı tepip telef etse, zamân lâzım gelmez. Ve eğer ol hayvan, sahib-i mülkün hayvanını telef etse, sahibi zâmin olur.

Madde 939

Bir mahalde, hayvan bağlamaya hakkı olan iki kimse, hayvanlarını bağladıklarında, hayvanlardan biri diğerlerini telef etse, zamân lâzım gelmez.

Meselâ, bir hanede müşterek olan iki kişi, hayvanlarını bir mahalle bağlayıp da, birinin hayvanı diğerinin hayvanını telef etse, zamân lâzım gelmez.

Madde 940

İki kişi, hayvan bağlamaya hakkı olmayan yerde, hayvanlarını bağlayıp da, evvel bağlayanın hayvanı, diğerinin hayvanını telef etse, zamân lâzım gelmez. Ve sonra bağlayanın hayvanı, evvelkinin hayvanını telef etse, zamân lâzım gelir.

KİTABÜ’L HACR VE’L-İKRAH VE’Ş-ŞÜF’A

SÛRET-İ HATT-I HÜMAYÛN MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

KİTAB-I TASİ’

HACR VE İKRAH VE ŞÜF’A

BEYANINDA OLUP BİR MUKADDEME İLE ÜÇ BABI HAVÎDİR

MUKADDEME

HACR VE İKRAH VE ŞÜF’AYA MÜTALLİK ISTILAHAT BEYANINDADIR

Madde 941

Hacr: Bir şahs-ı mahsusu, tasarruf-ı kavliyyesinden men’dir ki, ba’de’l-hacr, ol şahsa mahcûr denilir.

Madde 942

İzin: Hacrı fekketmek ve hakk-ı men’i, ıskat eylemektir ki, izin verilen şahsa me’zûn denilir.

Madde 943

Sagîr-i gayr-i mümeyyiz: Bey’ ve şirâyı fehm etmeyen, yani mülkiyyet-i bey’in sâlib ve şirânın câlib olduğunu bilmeyen ve onda beş aldanmak gibi, gabn-i fâhiş olduğu zâhir olan bir gabni, gabn-i yesîrden temyiz ve tefrik eylemeyen çocuk olup, bunları temyiz eden çocuğa, sâgir-i mümeyyiz denilir.

Madde 944

Mecnûn iki kısımdır: Biri, mecnûn-ı mutbikdir ki, cünûnu, cemi’ evkatı müstev’ib olan kimsedir. Diğeri mecnûn-ı gayri mutbikdir  ki, kâh mecnûn olup, kâh ifâkat bulan kimsedir.

Madde 945

Ma’tûh : Ol muhtellü’ş-şuûr olan kimsedir ki, fehmi kalîl ve sözü müşevveş ve tedbiri fâsid olur.

Madde 946

Sefih : Malını beyûde yere sarf ile, masârıfında tebzîr ve isrâf ile izâ’a ve itlâf eden kimsedir.

Ebleh ve sade dil olmak hasebiyle, kâr ve temettu’ yolunu bilemeyip de, ahz ve i’tâsında aldanagelen kimseler dahi sefîh addolunur.

Madde 947

Reşîd : Malını muhafaza hususunda takayyüd ederek, sefih ve tebzîrden tevakkî eden kimsedir.

Madde 948

İkrâh : Bir kimseyi ihâfe ile, rızâsı olmaksızın bir şey işlemek üzre, bigayr-i hak icbar etmektir ki, ol kimseye rânın fethiylemükreh ve icbar eden kimseyemücbir ve ol işemükrehün aleyh ve havfı mûcib olan şeyemükrehün bih denir.

Madde 949

İkrâh iki kısımdır: Kısm-ı evvel, ikrâh-ı mülcîdir ki, itlâf-ı nefs, ya kât’-ı uzuv yahut bunlardan birine müeddî olur. Darb-ı şedîd ile olan ikrâhtır. Kısm-ı sânî: İkrâh-ı gayr-i mülcîdir ki, yalnız gam ve elemi mûcib olur, darb ve habs gibi şeylerle olan ikrâhtır.

Madde 950

Şüf’a: Bir mülk-i müşterâyı, müşteriye, her kaça mal olduysa, ol mikdar ile temellük etmektir.

Madde 951

Şefi’ : Hakk-ı şüf’ası olan kimsedir.

Madde 952

Meşfû’ : Hakk-ı şüf’anın taalluk eylediği akardır.

Madde 953

Meşfûun bih: Şefî’in, mâbîhi’ş-şüf’a olan mülküdür.

Madde 954

Halît: Su hissesi ve yol hissesi gibi, hukuk-ı mülkde müşârik demektir.

Madde 955

Şirb-i hâss: Eşhâs-ı ma’dûdeye mahsus olan mâ-i cârîdeki hakk-ı şirbdir. Amma umûmun müntefi’ olduğu nehirlerden su almak, şirb-i hâss kaabilinden değildir.

Madde 956

Tarîk-i hâss: Çıkmaz sokak demektir.

BAB-I EVVEL

HACRA MÜTEALLİK MESAİL BEYANINDA OLUP DÖRT FASLA MÜNKASİMDİR

FASL-I EVVEL

SUNÛF VE AHKAM-I MAHCÛRÎN BEYANINDADIR

Madde 957

Sagîr ve mecnûn ve ma’tûh, zâten mahcûrlardır.

Madde:958

Sefîh olan kimse, hâkim tarafından hacr olunabilir.

Madde 959

Medyûn dahi guramânın talebiyle, hâkim tarafından hacr olunabilir.

Madde 960

Mevâdd-ı ânifede zikr olunan mahcûrînin bey’ ve şirâ gibi tasarrufât-ı kavliyyeleri muteber olmaz ise de, kendi fi’illerinden neş’et eden zarar ve ziyânı zâmin olurlar.

Meselâ, bir çocuk gayr-i mümeyyiz olsa bile, birinin malını itlâf ettikde zamân lâzım gelir.

Madde 961

Sefîh ve medyûn, hâkim tarafından hacr olundukda sebebi, nâsa beyan ile işhâd ve i’lân olunur.

Madde 962

Hâkim tarafından hacri murad olunan kimsenin, huzûru şart olmayıp, gıyâben dahi hacri sahih olur.

Fakat haber-i hacrın, ol kimseye vusûlü şarttır. Hacr olunduğu heberi kendisine vâsıl olmadıkça, münhacir olmayıp, ol vakte kadar vâki’ olan ukûd ve ikrârı muteber olur.

Madde 963

Fâsık olan kimse, malını tebzir ve israf etmedikçe, mücerred fıskı sebebiyle hacr olunamaz.

Madde 964

Tabîb-i câhil gibi, umûma mazarratı olan bazı kesân dahi hacr olunur.

Fakat bunda hacrdan murad, icrâ-yı amelden men’ demektir. Yoksa tasarrufât-ı kavliyyeden men’ ma’nasına değildir.

Madde 965

Bir kimse, bir çarşıda sanat ya ticaret icrâ edip de, ol sanat ya ticaret erbâbıbizim kâr ve kesbimize halel gelir diye, ol kimseyi sanat ve ticaretini icrâdan hacr ve men’ ettiremezler.

FASL-I SANÎ

SAGÎR VE MECNÛN VE MA’TÛHE MÜTEALLİK MESAİL BEYANINDADIR

Madde 966

Sagîr-i gayri mümeyyizin velîsi izn verse bile, anın tasarrufât-ı kavliyyesi asla sahih olmaz.

Madde 967

Sagîr-i mümeyyizin kabul-i hibe ve hediye gibi, hakkında nef’-i mahz olan tasarrufu, velîsinin izn ve icâzeti olmasa bile, muteberdir. Ve âhara bir şey hibe etmek gibi, hakkında zarar-ı mahz olan tasarrufu, velîsinin izn ve icâzeti olsa bile muteber olmaz.

Amma, zaten nef’ ile zarar beyninde dair olan ukûdu, velîsinin icâzetine mevkûfen mün’akid olur. Velîsi dahi icâzet verip vermemekde muhayyerdir. Şöyle ki, sagîr hakkında fâideli görürse mücîz olur, görmez ise mücîz olmaz.

Meselâ, bir sagîr-i mümeyyiz bilâ-izn bir mal satsa, velev ki değerinden ziyade semen ile satmış olsa bile, bey’in nefâzı velîsinin icâzetine mevkûftur. Zira akd-i bey’, zâten nef’ ile zarar beyninde mütereddid olan ukûddandır.

Madde 968

Sagîr-i mümeyyizi tecrübe için, malının bir mikdarını velîsi kendisine teslim ile, ahz ve i’tâya izn verebilir. Ve rüştü tahakkuk eder ise, bâki emvâlini dahi kendisine def’ ve teslim eyler.

Madde 969

Ribh kast olunduğuna delâlet eden akd-i mükerrerler, ahz ve i’tâya izndir.

Meselâ, bir sagîre velîsinin,alış-veriş et yahutfilan cins malı al sat demesi, ahz ve i’tâya izin demektir. Ammavar çarşıdanfilan şeyi al yahutfilan şeyi satıver demesi gibi, yalnız bir akdin icrâsını emr etmesi, ahz ve i’tâya izin demek olmayıp, belki, örf ve âdet üzre ol sagîri, tevkîlen istihdam kaabilinden addolunur.

Madde 970

Velînin izni, zaman ve mekân ve bir nev’ ahz ve i’tâ ile takayyüd ve tahassus etmez.

Meselâ, bir gün yahut bir ay için izin verse, sagîr-i mümeyyiz alelıtlak me’zûn olup, velî anı hacr etmedikçe, müebbeden me’zûn kalır.

Ve kezâfilan çarşıda alış-veriş et dese, her yerde ahz ve i’tâya mehzûn olur. Kezâlikfilan cins malı al sat dese, her cins emvâli alıp satabilir.

Madde 971

İzin, sarâhaten olduğu gibi, delâleten dahi olur.

Meselâ, bir sagîr-i mümeyyizi, velîsi alış-veriş ederken gördükde sükût edip de men’ etmese, delâleten izindir.

Madde 972

Bir sagîre velîsi tarafından izn verildikde, taht-ı izinde dahil olan hususatda bâliğ menzilesinde olur. Ve bey’ ve icâre gibi ukûdu muteber olur.

Madde 973

Bir sagîre izin vermiş olan velîsi, ba’dehu anı hacr ile ol izni ibtâl edebilir. Fakat ne vechile izin vermiş ise, ol vechile hacr etmesi şarttır.

Meselâ, bir sagîre velîsi ahz ve i’tâ için izn-i âmm verip de, çarşısı halkının ma’lûmu olduktan sonra, anı hacr edecek oldukda, hacri dahi ol vechile, âmm olup da ol çarşı halkının ekserisinin ma’lûmu olmak şarttır. Yoksa, kendi hanesinde iki üç kişinin mahzarında hacr etmesi sahih olmaz.

Madde 974

Sagîrin bu bâbda, velîsi evvelâ babası, sânîyen babası fevt olmuş ise, vasî-i muhtârı, yani babasının hal-i hayatında ihtiyar ve nasb etmiş olduğu vasî, sâlisen vasî-i muhtâr dahi vefat ederse anın hal-i hayatında nasb eylediği vasî, râbi’an cedd-i sahihi yani sagîrin babasının babası, yahut babasının babasının babası, hâmisen işbu ceddin hal-i hayatında ihtiyar ve nasb eylemiş olduğu vasî, sâdisen ol vasînin nasb eylediği vasî, sâbi’an hâkim yahut vasî-i mensûbu, yani hâkimin nasb eylediği vasîdir.

Amma, karındaş ve amuca vesair akrabanın, vasî olmadıkları halde izin vermeleri câiz olmaz.

Madde 975

Hâkim, bir sagîr-i mümeyyizin tasarrufunda menfaat gördüğü halde, andan mukaddem olan velî, izinden imtina’ etse, hâkim bu hususta ol sagîre izin verebilir. Ve diğer velîsi artık izni hacredemez.

Madde 976

Bir sagîri, me’zûn eden velî fevt oldukda, vermiş olduğu izin bâtıl olur. Fakat hâkimin izni, vefatıyla yahut azliyle bâtıl olmaz.

Madde 977

Bir hâkimin me’zûn ettiği sagîri, yine ol hâkim yahut halefi hacr edebilir. Yoksa, babası yahut diğer velîsi, hâkimin vefatı yahut azli üzerine anı hacr edemez.

Madde 978

Ma’tûh olan kimse, sagîr-i mümeyyiz hükmündedir.

Madde 979

Mecnûn-ı mutbik, sagîr-i gayr-i mümeyyiz hükmündedir.

Madde 980

Mecnûn-ı gayr-i mutbikın, hal-i ifâkatinde olan tasarrufâtı, âkilin tasarrufu gibidir.

Madde 981

Bir çocuk bâliğ oldukda, malının kendisine i’tâsı hususunda isti’câl olunmayıp, te’enni ile tecrübe olunmalıdır.

Reşid olduğu tahakkuk eder ise, ol vakit emvâli kendisine verilir.

Madde 982

Bir çocuk, gayr-i reşid olarak bâliğ olur ise, rüştü tahakkuk etmedikçe malı kendisine verilmeyip, kemâ fi’s-sâbık tasarruftan men’ olunur.

Madde 983

Bir sagîrin rüştü sâbit olmadan, emvali vasîsi tarafından kendisine verilip de, ol sagîrin yedinde zâyi’ olsa, yahut sagîr itlâf etse, vasî zâmin olur.

Madde 984

Bir sagîrin bülûğu üzerine malı kendinse verilip de, ba’dehu sefih olduğu tahakkuk etse, hâkim tarafından hacr olunur.

Madde 985

Hadd-i bülûğ, ihtilâm ve ihbâlyani gebe eylemek ve hayz ve hablyani gebe olmak ile sâbit olunur.

Madde 986

Sinn-i bülûğun mebdei, erkekte tam on iki, ve kızda dokuz ve müntehâsı, ikisinde dahi tam on beş yaştır.

Ve bir erkek, on iki ve bir kız, dokuz yaşını tekmil edip de baliğ olmasa, baliğ oluncaya dek mürâhik ve mürâhika denilir.

Madde 987

Müntehâ-yı sinn-i bülûğa varmışken, kendisinde  âsâr-ı bülûğ zâhir olmayan kimse, hükmen bâliğ addolunur.

Madde 988

Mebde-i sinn-i bülûğa varmayan bir çocuk, bâliğim diye dâva eylese kabul olunmaz.

Madde 989

Bir mürâhik, yahut mürâhika, huzûr-ı hâkimde  bâliğ olduğunu ikrâr ettikde, cüssesinin bülûğa tahammülü olmamak hasebiyle, zahir-i hal kendisini mükezzib olur ise, bu ikrârı tasdik olunmaz. Ve eğer cüssesinin bülûğa tahammülü olup da, zâhir-i hal kendisini tekzib etmez ise, tasdik olunurve ukûd ve ikrârı nâfiz ve muteber olur. Ve bir müddet sonra,ben ol vakit yani hîn-i ikrârda bâliğ değil idim diye ba’de’l-ikrâr vâki’ olan tasarrufât-ı kavliyyesini fesh etmek istese, ana iltifât ve itibar olunmaz.

FASL-I SALİS

SEFÎH-İ MAHCÛR HAKKINDADIR

Madde 990

Sefîh-i mahcûr muâmelâtta sagîr-i mümeyyiz gibidir. Fakat sefîhin velîsi ancak hâkimdir. Anın üzerinde eb ve ceddinin ve vasîlerinin hakk-ı velâyeti yoktur.

Madde 991

Sefîhin, ba’de’l-hacr muâmelâtca tasarrufât-ı kavliyyesi sahih olmaz ise de, kable’l-hacr tasarrufâtı, sair nâsın tasarrufâtı gibidir.

Madde 992

Sefîh-i mahcûrun, gerek kendi ve gerek nafakası üzerine lâzım olanlar, kendisinin malından infâk olunurlar.

Madde 993

Sefîh-i mahcûr, bir malını satsa nâfiz olmaz ise de, hâkim menfaat görürse icâzet verir.

Madde 994

Sefîh-i mahcûrun, âhara deyn ikrârı mutlaka sahih olmaz. Yani gerek vakt-i hacrda mevcud ve gerek ba’de’l-hacr hâdis olan emvâli hakkında ikrârının te’siri olmaz.

Madde 995

Sefîh-i mahcûr üzerinde olan hukuk-ı nâs, kendisinin malından te’diye olunur.

Madde 996

Sefîh-i mahcûr akça istikrâz edip de, kendi nafakasına sarf ettikde, eğer kadr-i ma’rûf olarak sarf etmiş ise, hâkim ol akçeyi anın malından te’diye eyler.

Ve eğer fazla sarf etmiş ise, hâkim nafakası mikdarını mahsûb edip fazlasını ibtâl eyler.

Madde 997

Sefîh-i mahcûr kesb-i salâh ettikde, hâkim tarafından fekk-i hacr olunur.

FASL-I RABİ’

MEDYÛN-I MAHCÛR HAKKINDADIR

Madde 998

Medyûnun kudreti var iken, deyninin edâsında mümâtele eylediği, nezd-i hâkimde zâhir olup da, dâinleri dahi malı satılarak deyninin te’diyesinin hâkimden taleb ettiklerinde, hâkim anı hacr eder. ve kendisi malını satıp da deynini îfâdan imtina’ ettiği takdirde, hâkim anın malını satıp deynini te’diye eyler.

Şöyle ki, medyûn hakkında, bey’i ehven olandan bede’ ile, sonra da bu tertîb üzre, ehveni takdîm ederek ibtida’ nukûdundan başlayıp, vefâ etmez ise, urûzunu ve urûzu dahi vefâ etmez ise, akarını satar.

Madde 999

Medyûn-i müflis, yani düyûnu malına müsâvi yahut ezyed olup da guramâsı ticaretle malının zâyi’ olmasından yahut malını kaçırmasından veya âharın üzerine geçirmesinden havf ile, hâkime müracaat ederek, malında tasarruftan yahut âhara borç ikrârından hacr olunmasını taleb ettiklerinde, hâkim ol kimseyi hacr eder. Ve emvâlini satıp, esmânını beyne’l- guramâ taksim eyler. Fakat kendisine bir ya iki kat elbise terk olunur.

Şu kadar ki, ol medyûnun kıymetli elbisesi olup da, mâdûnu ile iktifâ kaabil olur ise, ol elbise dahi satılıp, semeninden kendisine bir kat ucuz elbise alınarak, bâkisi guramâya verilir. Kezâlik bir konağı olup da mâdûnu ana kifayet eder ise, ol konak satılıp semeninden haline münâsib bir mesken alınıp ve bâkisi guramâya i’tâ olunur.

Madde 1000

Medyûn-ı müflisin müddet-i mahcûriyetinde, gerek kendi ve gerek üzerine nafakası lâzım olan kimseler, kendisinin malından infâk olunur.

Madde 1001

Deyn için hacr, ancak medyûnun vakt-i hacrda mevcud olan malına te’sîr eder. Amma ba’de’l-hacr eline geçen mala te’sîri olmaz.

Madde 1002

Hibe ve sadaka ve semen mislinden noksanına mal satmak gibi, her ne ki guramânın hakkını ibtâle müeddî ola,  hacr anda müessir olur.

Binaenaleyh, medyûn-ı müflisin, hukuk-ı guramâya muzır olan ukûdu, vesair tasarrufât ve teberruâtı ve vakt-i hacrda mevcud olan emvâli hakkında muteber olmaz. Amma, ba’de’l-hacr iktisâb eylediği emvâli hakkında muteber olur. Başkasına borç ikrâr ettikde, vakt-i hacrda mevcud olan emvâli hakkında muteber olmaz. Amma, ba’de zevâli’l- hacr muteber our. Ve ol vakit edâ eylemek üzre medyûn kalır. Ve bir de ba’de’l-hacr mal kazanır ise, andan verilmek üzre ikrârı nâfiz olur.

BAB-I SANÎ

İKRAHA MÜTEALLİK MESAİL BEYANINDADIR

Madde 1003

Mücbirin, tehdîdini îka’a muktedir olması şarttır.

Binaen aleyh, tehdîdini îka ve icrâya muktedir olmayan kimsenin, ikrâhı muteber olmaz.

Madde 1004

Mükrehün bihin vukûunda mükrehin korkması, yani mükrehün aleyhi işlemediği takdirde mücbirin, mükrehün bihi icrâ edeceğine, kendisince zann-ı galib hâsıl olması şarttır.

Madde 1005

Mükreh, eğer mükrehün aleyhi, mücbirin yahut adamının huzûrunda işler ise, ikrâh muteber olur. Amma, mücbirin yahut adamının gıyâbında işler ise, ikrâhın zevâlinden sonra tav’an işlemiş olacağı cihette, bu ikrâh muteber olmaz.

Meselâ, bir kimse diğere malını satmak üzre ikrâh edip de, mükreh anın gıyâbında, tarafından bir adamı dahi olmadığı halde varıp malını satsa, ikrâh muteber olmayıp, bey’i sahih ve muteber olur.

Madde 1006

İkrâh-ı muteber ile vukû’ bulan, bey’ ve şirâ ve îcâr ve hibe ve ferâğ ve an malin sulh ve ikrâr ve ibrâ ve te’cîl-i deyn ve ıskat-ı şüf’a muteber olmaz. Gerek ikrâh-ı mülcî olsun ve gerek ikrâh-ı gayri mülcî olsun. Fakat mükreh, ba’de zevâli’l-ikrâh mücîz olur ise, ol halde muteber olur.

Madde 1007

İkrâh-ı mülcî, berveçh-i bâlâ tasarruf-ı kavliyyede muteber olduğu gibi, tafarrufât-ı fi’liyyede dahi muteber olur. Amma, ikrâh-ı gayr-i mülcî, yalnız tasarrufât-ı kavliyyede muteber olup, tasarrufât-ı fi’liyyede muteber olmaz. Binaenaleyh bir kimse, diğerefalanın malını itlâf et, yoksa seni katl ederim yahut biruzvunu keserim deyip de, mükreh dahi itlâf etse, ikrâh muteber olup zamân ancak mücbire lâzım gelir. Amma,falanın malını itlâf et yoksa seni darb ya habs ederim deyip de, o dahi itlâf etse, ikrâh muteber olmayıp,  zamân ancak mütlife lâzım gelir.

BAB-I SALİS

ŞÜF’A BEYANINDA OLUP DÖRT FASLA MÜNKASİMDİR

FASL-I EVVEL

MERATİB-İ ŞÜF’A BEYANINDA

Madde 1008

Esbâb-ı şüf’a üçtür: Evvelkisi, nefs-i mebî’de müşârik olmaktır. Nitekim iki kimsenin, bir akarda şâyian iştirâkleri gibi. İkincisi, hakk-ı mebî’de halît olmaktır. Nitekim hakk-ı şirb-i hâss ve tarîk-i hâssda iştirâk gibi.

Meselâ hakk-ı şirb-i hâssda, iştirâkleri olan bahçelerden birisi satıldıkda, diğer bahçeler eshâbı, hep şefi’ olurlar. Gerek câr-ı mülâsık olsunlar ve gerek olmasınlar.

Kezâlik, kapısı tarîk-i hâssa açılan bir hane satıldıkda, ol tarîk-i hâssda kapısı olan diğer haneler eshâbının kâffesi şefi’ olur. Gerek mülâsık olsunlar ve gerek olmasınlar. Amma umûmun müntefi’ olduğu bir nehirden su alan, yahut kapusu tarîk-i âmma açılan hanelerden biri satıldıkta, ol nehirden su alan, yahut ol tarîk-i âmma kapısı olan diğer haneler eshâbının, hakk-ı şüf’ası yoktur.

Üçüncüsü, mebî’a câr-ı mülâsık olmaktır.

Madde 1009

Hakk-ı şüf’a, evvelen nefs-i mebî’de müşârik olan kimsenin, sânîyen hakk-ı mebî’de halît olanın, sâlisen câr-ı mülâkısındır.

Ve Birinci tâlib iken diğerlerinin ve ikinci tâlib iken üçüncünün, hakk-ı şüf’ası yoktur.

Madde 1010

Nefs-i mebî’de müşârik olduğu yahut olup da hakk-ı şüf’asından vazgeçtiği halde, hakk-ı mebî’de halîti var ise, hakk-ı şüf’a anındır.

Hakk-ı mebî’de halîti dahi yoksa, yahut olup da hakkından vazgeçer ise, ol halde câr-ı mülâsıkı şefi’ olur.

Meselâ, bir kimse müstakillen mülki olan akarını sattıkda, yahut bir müşterek akardaki hisse-i şâyiasını satıp da müşâriki hakk-ı şüf’asından vazgeçtikde, ol akarın hakk-ı şirb-i hâssında, yahut tarîk-i hâssında halîti var ise, hakk-ı şüf’a anındır. Yok ise yahut olup da hakkından geçerse, ol halde hakk-ı şüf’a câr-ı mülâsıkındır.

Madde 1011

Bir binanın fevkânisi, yani üst katı birinin, ve tahtanîsi, yani alt katı diğerinin mülkü olduğu sûrette, yekdiğere câr-ı mülâsık addolunur.

Madde 1012

Bir hanenin duvarında müşârik olan kimse, ol hanede müşârik hükmündedir. Amma, duvarda müşârik olmayıp da, fakat kendi hanesinin kirişleri, komşusunun duvarı üzerine mümted olduğu sûrette, car-ı mülâsık addolunur. Mücerred ol duvar üzerine, kirişlerinin uçlarını koymak hakkı olmakla, şerik ve halît addolunamaz.

Madde 1013

Müteaddid şefi’ler olduğu halde, aded-i rüûse itibar olunur.

Mikdar-ı sihâma, yani hisselerin mikdarına itibar olunmaz.

Meselâ bir hanenin nısıf hissesi, bir kimsenin ve sülüs ile südüs hisseleri diğer iki kişinin olduğu halde, nısıf hisse sahibi, hissesini âhara sattıkda, diğerleri şüf’a ile tâlib olsalar, bi’l-münâsefe beynlerinde taksim olunur. Yoksa sülüs hisse sahibi, hissesine göre ziyade hisse alamaz.

Madde 1014

İki sınıf halîtlar ictimâ’ ettikte ehâssı, eammın üzerine takdîm olunur.

Meselâ, bir nehr-i sagîrden açılan harkta, hakk-ı şirbi olan yeri, mülk bir bahçe hakk-ı şirbiyle bile satıldıkta, ol harkta hakk-ı şirbi olanalar, hakk-ı şüf’ada mukaddem ve müreccahtır. Amma ol nehirde hakk-ı şirbi olan yeri, mülk bir bahçe hakk-ı şirbiyle bile satıldıkda, gerek ol nehirde ve gerek harkında hakk-ı şirbi olanlar hep şefi’ olurlar. Nitekim bir çıkmaz sokaktan münşaib diğer bir çıkmaz sokağa kapısı açılan bir mülk hane satıldıkda, ancak bu şu’beye kapısı olan haneler eshâbı şefi’ olur. Amma ol çıkmaz sokakta kapısı olan bir hane satıldıkda, gerek ol sokakda ve gerek şubesinde hakk-ı murûru olanlar, hep şefi’ olurlar.

Madde 1015

Hakk-ı şirb-i hâssı olan bahçe sahibi, hakk-ı şirbini satmayıp da yalnız ol bahçeyi satsa, hakk-ı şirbinde halît olanlar şefi’ olamaz.

Tarîk-i hâss dahi buna kıyas oluna.

Madde 1016

Hakk-ı şirb, hakk-ı tarîka mukaddemdir.

Binaenaleyh bir bahçe satılıp da, bir kimse anın hakk-ı şirb-i hâssında ve diğer biri tarîk-i hâssında halît olsa, hakk-ı şirb sahibi hakk-ı tarîk sahibi üzerine tercîh ve takdîm olunur.

FASL-I SANÎ

ŞERAİT-İ ŞÜF’A BEYANINDADIR

Madde 1017

Meşfû’un, mülk-i akar olası şarttır.

Binaenaleyh, sefînede ve sair menkulâtta ve vakf-ı akarda ve arazi-i emîriyyede şüf’a cârî olmaz.

Madde 1018

Meşfû’un bihin dahi, mülk olması şarttır.

Binaenaleyh, bir mülk-i akar satıldıkda, ittisâlinde bulunan vakf-ı akarın mütevellisi, yahut mutasarrıfı şefi’ olamaz.

Madde 1019

Vakıf yer, yahut arazi-i emîriyye üzerindeki mülk-i eşçâr ve ebniye, menkul hükmünde olarak, bunlarda şüf’a cârî olmaz.

Madde 1020

Bir mülk arsa, üzerindeki escâr ve ebniye ile beraber satıldıkda, yere tabe’an eşcâr ve embiyede dahi şüf’a cârî olur. Amma yalnız eşcâr ve ebniye satıldığı sûrette şüf’â cârî olmaz.

Madde 1021

Şüf’a, ancak akd-i bey’ ile sâbit olur.

Madde 1022

Hibe, bi-şartı’l-ivaz, bey’ hükmündedir.

Binaenaleyh bir kimse, mülk hanesini bi-şartı’l-ivaz âhara hibe ve teslim etse, câr-ı mülâkısı şefi’ olur.

Madde 1023

Bilâ-ivaz hibe ve miras ve vasiyyet gibi, bilâ-bedel âhara temlîk olunan akarda, şüf’a cârî olmaz.

Madde 1024

Şefîin, vâki’ olan akd-i bey’a, sarâhaten yahut delâleten rızâsı olmamak şarttır.

Meselâ, akd-i bey’i işittikte pekâla dese, hakk-ı şüf’ası sâkıt olup, andan sonra taleb-i şüf’a edemez. Ve kezâ bey’in akd olduğunu işittikten sonra akar-ı meşfû’u müşteriden iştirâ yahut istîcar etmek istese, hakk-ı şüf’ası sâkıt olur. Kezâlik bir kimsenin, bâyi’a vekil olup da sattığı akarda, hakk-ı şüf’ası olamaz.

Madde 1025

Bedelin, ma’lûmü’l-mikdar mal olması şarttır.

Binaen aleyh mal olmayan bedel ile, temlîk olunan akarda, şüf’a cârî olmaz.

Meselâ bir hamam istîcar ile, ücret diye verilen mülk-i hanede şüf’a cereyan etmez. Zira bunda hanenin bedeli mal olmayıp, menâfi’ kaabilinden olan ücrettir. Kezâlik bedel-i mehr olarak verilen mülk-i akarda, şüf’a cârî olmaz.

Madde 1026

Bâyi’in, mebî’den mülkü zâil olmak şarttır.

Binaenaleyh bey’-i fâsidde bâyi’in hakk-ı istirdadı sâkıt olmadıkça şüf’a cârî olmaz. Ve bey’-i bi-şartı’l-hîyarda, eğer muhayyer yalnız müşteri ise, şüf’a cârî olur. Ve eğer bâyi’ muhayyer ise, hakk-ı hıyârı sâkıt olmadıkça şüf’a cârî olmaz. Amma hîyar-ı ayb ile hîyar-ı rü’yet, şüf’anın sübûtüne mâni’ değildir.

Madde 1027

Taksim-i akarda, şüf’a cârî olmaz.

Meselâ bir müşterek hane, müşârikleri beyninde taksim olundukda, câr-ı mülâkısı şefi’ olamaz.

FASL-I SALİS

TALEB-İ ŞÜF’A BEYANINDADIR

Madde 1028

Şüf’ada üç taleb lâzımdır ki; taleb-i muvâsebe ve taleb-i takrîr ve işhâd ve taleb-i husûmet ve temellüktür.

Madde 1029

Şefî’in, akd-i bey’i duyduğu meclise, derhalben mebî’in şefî’iyim yahutbi’ş-şüf’a taleb ederim demek gibi taleb-i şüf’aya delâlet eder bir söz söylemesi lâzımdır. Buna taleb-i müvâsebe denilir.

Madde 1030

Taleb-i müvâsebeden sonra, şefî’in taleb-i takrîr ve işhâd etmesi lâzımdır.

Şöyle ki, iki kişi huzurunda olarak mebî’in yanında,bu akarı falan kimse iştirâ etmiş yahut müşterinin yanında,sen falan akarı iştirâ etmişsin ve yahut mebî’ henüz bâyi’ yedinde ise anın yanında,sen falan akarını falana satmışın ben ise şu cihetle anın şefi’iyim ve taleb-i şüf’a etmiştim, şimdi dahi taleb ederim şahid olunuz demelidir. Ve eğer şefi’ uzak mahalde bulunup da bizzat bu vechile taleb-i takrîr ve işhâd edemezse, birini tevkîl eder. Vekil bulamaz ise mektûb gönderir.

Madde 1031

Taleb-i takrîr ve işhâddan sonra, şef’in huzur-ı hâkimde taleb ve da’vâ etmesi lâzımdır. İşte bunataleb-i husûmet vetemellük denilir.

Madde 1032

Şefi’ eğer taleb-i müvâsebeyi te’hîr eder ise meselâ, akd-i bey’ i duyduğu gibi, ol mecliste taleb-i şüf’a etmeyip de, başka iş ile âhar sadede dair bir bahs ile meşgul olmak gibi, i’râza delâlet eder bir halde bulunur ise, yahut taleb-i şüf’a etmeden ol meclisten kalkar ise, hakk-ı şüf’ası sâkıt olur.

Madde 1033

Şefi’ eğer taleb-i takrîr ve işhâdı, velev ki mektub ile olsun, icrâ edecek kadar vakit geçip de te’hir ederse, hakk-ı şüf’a sâkıt olur.

Madde 1034

Taleb-i takrîr ve işhâddan sonra, şefi’ eğer âhar diyarda bulunmak gibi bir özr-i şer’iyyesi yok iken, taleb-i husûmeti bir ay te’hîr ederse, hakk-ı şüf’ası sâkıt olur.

Madde 1035

Mâhcûrînin hakk-ı şüf’asını velîsi taleb eder. Bir sagîrin hakk-ı şüf’asını velîsi taleb etmez ise, ba’de’l-bülûğ kendinin taleb-i şüf’aya salâhiyeti kalmaz.

FASL-I RABİ’

HÜKM-İ ŞÜF’A BEYANINDADIR

Madde 1036

Müşterinin bi’t-terâzî teslimiyle yahut hâkimin hükmüyle şefi’ olan kimse, meşfû’a mâlik olur.

Madde 1037

Bir mülkü şüf’a ile almak, ibtida iştirâ menzilesindedir.

Binaenaleyh, hıyâr-ı rü’yet ve hıyâr-ı ayb ile reddi gibi, ibtida iştirâ ile sâbit olan hükümler, şüf’a ile sâbit olur.

Madde 1038

Taleb-i müvâsebe ve taleb-i takrîrden sonra, müşterinin bi’t-terâzî teslimi, yahut hâkimin hükmüyle, şefi’ henüz meşfu’a mâlik olmadan fevt olsa, hakk-ı şüf’a veresesine intikal etmez.

Madde 1039

Şefi’, iki talepten sonra, henüz berveçh-i meşrûh meşfû’a mâlik olmadan meşfû’un bih satılsa, hakk-ı şüf’ası sâkıt olur.

Madde 1040

Şefi’ berveçh-i meşrûh henüz meşfû’a mâlik olmadan mülk-i meşfû’un ittisâlinde diğer bir mülk-i akar satılsa, bu ikinci akara şefi’ olamaz.

Madde 1041

Şüf’a, tecezzî kabul etmez.

Binâen âla zalik, akar-ı meşfû’un bir mikdarını terk ile, diğer bir mikdarnı almaya, şefî’in hakkı yoktur.

Madde 1042

Şufeâdan bazısı, hissesini bazısına hibe edemez. Ederse, hak-ı şüf’asını ıskat etmiş olur.

Madde 1043

Şefi’lerden birisi, hâkimin hükmünden mukaddem hakkını ıskat eylese, diğer şefi’ akar-ı meşfû’u tamamen alabilir. Ve eğer hâkimin hükmünden sonra, şefi’lerden birisi hakkını ıskat eylese, şefi’-i diğer, anın hakkını alamaz.

Madde 1044

Müşteri bina-i meşfû’u boyatmak gibi, malından bir şey ziyade eylese, şefi’i muhayyerdir. Dilerse terk eder, dilerse binanın semeniyle beraber ol ziyadenin dahi kıymetini verip meşfû’u alır. Ve akar-ı meşfû’ üzerine ebniye yapmış yahut ağaç gars etmiş ise, şefi’ muhayyer olup, dilerse terk eder ve dilerse akar-ı meşfû’un semeniyle beraber, ebniyenin yahut eşcârın kıymetini verip meşfû’u alır. Yoksa, ebniye yahut eşcârı kal’ etmek üzre, müşteriye cebr edemez.

KİTABÜ’Ş-ŞİRKET

SÛRET-İ HATT-I HÜMAYÛN

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

KİTAB-I AŞİR

ENVA-I ŞÜREKATA DAİR OLUP BİR MUKADDEME İLE SEKİZ BAB-I HAVÎDİR

MUKADDEME

BAZI ISTILAHAT-I FIKHİYE BEYANINDADIR

Madde 1045:

Şirket: Fi’l-asl birden ziyade kimselere bir şeyin ihtisâsı ve anların ol şey ile imtiyâzıdır.

Fakat öyle bir ihtisâsa sebeb olan akd-i şirket manasında dahi, örf ve ıstılâh olarak müsta’meldir.

Binaenaleyh, mutlaka şirket iki kısma taksim olunur. Biri şirket-i mülkdür ki, iştirâ ve ittihâb gibi esbâb-ı temellükten biriyle hâsıl olur. Diğeri şirket-i akddır ki,  şerikleri beyninde icab ve kabul ile hâsıl olur. İkisinin dahi tafsilâtı bâb-ı mahsûslarında gelir.

Bunlardan başka bir de şirket-i ibâha vardır ki, mubah olan yani su gibi, fi’l-asl kimsenin mülkü olmayan şeyleri ahz ve ihrâz ile temellüke salâhiyette âmmenin müteşârik olmasıdır.

Madde 1046

Kısmet: Taksim demektir. Ta’rif ve tafsili bâb-ı mahsûsunda gelir.

Madde 1047

Hâit: Duvar ve tahta perde ve çit demektir. Cem’i hîytân gelir.

Madde 1048

Mârre: Amme vezninde, tarîk-i âmmdan mürûr ve ubûr edenlerdir.

Madde 1049

Kanât: Kafın fethiyle, yerde su icrâ edecek gölek ve kârîzdir. Cem’i kanavât gelir.

Madde 1050

Müsennât: Mîm-i mazmûme ve sîn-i meftûha ve nûn-ı müşeddede ile, sınır ve su bendi ve su harklarının kenarları demektir. Cem’i müsenneyât gelir.

Madde 1051

İhyâ: İ’mâr demektir ki, araziyi zirâate salih kılmaktır.

Madde 1052

Tahcîr: Araziye başka kimse vaz’-ı yed etmemek için, etrafına taş ve sair nesne vaz’ etmektir.

Madde 1053

İnfâk: Malı harc ve sarf etmektir.

Madde 1054

Nafaka: Havâyice ve taîşe sarf olunacak akçe ve zâd ve zahîre makûlesidir.

Madde 1055

Takabbül: Bir işi taahhüd ve iltizâm etmektir.

Madde 1056

Müfâvizayn: Akd-i şirket müfâvaza edenlerdir.

Madde 1057

Ra’sü’l-mal: Sermâye demektir.

Madde 1058

Ribh: Fâide ve kâr demektir.

Madde 1059

Îzâ’: Bir kimsenin kârı tamamen kendisine âid olmak üzere, diğer kimseye sermâye vermesidir ki, sermâyeye bizâ’a ve veren kimseye mubzı ve alan kimseyemüstebzı denilir.

BAB-I EVVEL

ŞİRKET-İ MÜLK BEYANINDA OLUP ÜÇ FASL-I MÜŞTEMİLDİR

FASL-I EVVEL

ŞİRKET-İ MÜLKÜN TA’RİF VE TAKSİMİ BEYANINDADIR

Madde 1060

Şirket-i mülk: Esbâb-ı temellükten olan iştirâ ve ittihâb ve kabul ve vasiyyet ve tevârüs gibi bir sebeple yahut halt ve ihtilât-ı emvâl ile, yani malları yekdiğere kaabil-i temyiz ve tefrik olmayacak sûrette karıştırmak, yahut mallar ol sûrette yekdiğere karışmak ile, bir şeyin birden ziyade kimseler beyninde müşterek, yani ol şeyin anlara mahsûs olmasıdır.

Meselâ, iki kimse bir mal iştirâ, yahut biri anlara hibe ya vasiyyet edip de, anlar dahi kabul etse ve yahut bir mal iki kişiye mevrûs olsa, ol mal anların beyninde müşterek olur ve anlar ol malda hissedar ve müteşârik ve her biri anda diğerine müşârik olurlar.

Kezâlik iki kimse, zahîrelerini birbirine karıştırsa, yahut çuvalları delinmek gibi bir vechile, ikisinin zahîreleri birbirine karışsa, işbu mahlût ya muhtelit zahîre, ikisi beyninde mal-i müşterek olur.

Madde 1061

Bir kimse bir altunu, diğerin ol cinsten olan iki altunuyla karıştırıp da, temyizi kaabil olmadığı halde ikisi zâyi’ olsa, kalan bir altun, ikisi beyninde sülüs ve sülüsân nisbetiyle müşterek olup, sülüsânı iki altun sahibinin ve sülüsü bir altun sahibinin olur.

Madde 1062

Şirket-i mülk: İhtiyârî ve cebrî kısımlarına taksim olunur.

Madde 1063

Şirket-i ihtiyariyye: Müteşâriklerin fiilleri ile hâsıl olan iştirâktir.

Nitekim berveçh-i bâlâ, iştirâ ve ittihâb ve kabul ve vasiyyet ile halt-ı emvâl sûretlerinde hâsıl ola iştirâk gibi.

Madde 1064

Şirket-i cebriyye: Müteşâriklerin fiilleriyle olmayıp, başka sebeb ile hâsıl olan iştirâkdir.

Nitekim tevârüs ve ihtilât-ı mâleyn sûretlerinde hâsıl olan iştirâk gibi.

Madde 1065

Mütaaddid vedîaların, vedîayı hıfzda iştirâkleri şirket-i ihtiyariyye kaabilindendir. Amma, rüzgâr esip de bir kimsenin câmesini bir müşterek haneye atsa, ol hane sahiplerinin ol câmeyi hıfzda iştirâkleri şirket-i cebriyye kaabilinden olur.

Madde 1066

Şirket-i mülk: Şirket-i ayn ve şirket-i deyn kısımlarına dahi taksim olunur.

Madde 1067

Şirket-i ayn: Muayyen ve mevcud olan malda iştirâktir. İki kişinin bir koyunda yahut bir sürü koyunda, şâyian iştirâkleri gibi.

Madde 1068

Şirket-i deyn: Alacakda iştirâktir.

İki kişinin, bir kimse zimmetinde alacakları olan, şu kadar kuruşda iştirâkeri gibi.

FASL-I SANÎ

A’YAN-I MÜŞTEREKENİN KEYFİYYET-İ TASARRUFU BEYANINDADIR

Madde 1069

Bir mülkde, müstakillen sahibi olan kimse nasıl ki, keyfe mâyeşâ tasarruf ederse, mülk-i müşterekde dahi sahipleri, bi’l-ittifak ol vechile tasarruf ederler.

Madde 1070

Bir müşterek hanede, sahipleri birlikte olarak sâkin olabilir. Fakat birisi, ol haneye ecnebî adam idhal edecek olursa, diğeri mâni’ olabilir.

Madde 1071

Bir mülk-i müşterekte hissedarlardan biri, diğerinin izniyle müstakillen tasarruf edebilir. Fakat ol hissedara muzır olacak vechile tasarrufu câiz olmaz.

Madde 1072

Hissedarlardan biri âhara, hisseni bana sat veyahut benim hissemi iştirâ et diye cebr edemez. Fakat beynlerinde müşterek olan mülk, eğer kaabil-i kısmet olup da, müşâriki dahi gâib değil ise, taksim, kaabil-i kısmet değil ise muhâyee ettirebilir. Nitekim tafsilâtı, bâb-ı sânîde gelir.

Madde 1073

Şirket-i mülk olan emvâlin hâsılatı, sahipleri beyninde hisselerine göre taksim olunur.

Binaenaleyh, bir müşterek hayvanın sütünden yahut yavrularından, müşâriklerin birine hissesinden fazla bir şey şart edilse, sahih olmaz.

Madde 1074

Yavrular mülkiyyette analarına tâbi’dirler.

Meselâ, birinin atı diğerin kısrağını aşsa, hâsıl olan yavrusu kısrak sahibinindir. Kezâlik birinin erkek ve diğerinin dişi güvercinleri olsa, bunlardan hâsıl olan yavrular, dişi güvercin sahibinindir.

Madde 1075

Şirket-i mülkde, müteşâriklerden her biri, diğeri hissesinde ecnebîdir. Birisi diğerin vekili değildir.

Binaenaleyh birinin izni olmadıkça, diğeri ânın hissesinde tasarruf edemez. Fakat müşterek hane-i süknâda ve duhûl ve hurûc gibi tevâbi’-i süknâdan olan ahvâlde, sahiplerden her birinin alâ vech’i-l kemâl, mülk-i mahsûsu olmak üzre itibar olunur.

Meselâ bir müşterek beygiri, sahiplerinden biri diğerinin izni olmaksızın iâre veya icâre edip de, beygir müsteîr veya müste’cir yedinde telef olsa, diğeri ana hissesini tazmin ettirebilir. Kezâlik birisi, bilâ-izn müşterek beygire binip, yahut yük yükletip de, giderken beygir telef olsa, diğerin hissesini zâmin olur. Ve kezâ bir müddet isti’mal ile beygir zebûn olup da, kıymetine noksan gelse, diğerin noksan kıymetten hissesini zâmin olur. Amma müşterek hanede sahiplerinden biri, diğerinden izin almaksızın bir müddet sâkin olsa, kendi mülkünde sâkin olmuş demek olur. Bu cihetle müşârikinin hissesi için ücret vermesi lâzım olmaz. Ve kazârâ hane muhrerik olsa, zamân dahi lâzım gelmez.

Madde 1076

Müşterek arazi sahiplerinden biri, zirâat etmekle diğerinin âdet-i belde üzre, hâsılâttan sülüs ya rubu’ gibi bir hisse almaya salâhiyeti yoktur.

Fakat zirâatıyla arza noksan gelmiş ise, noksan kıymetinden hissesini zirâat eden müşârikine tazmin ettirebilir.

Madde 1077

Mal-i müştereki, sahiplerinden biri âhara îcâr ile ücretini ahz ettikde, diğerinin hissesini ana red ve i’tâ eder.

Madde 1078

Hissedarlardan biri gâib olduğu sûrette, eğer mevâdd-ı âtiyede beyan olunacağı vechile, delâleten rızâsı bulunur ise, hazır olan, kendi hissesi kadar, mülk-i müşterekten intifa’ edebilir.

Madde 1079

Hazırın, gâibe muzır olmayacak vechile, mülk-i müşterekten intifa’ına, gâibin rızâsı var addolunur.

Madde 1080

Müsta’milînin isti’maliyle, muhelif olan mülk-i müşterekden intifa’a, gâibin delâleten rızâsı bulunamaz.

Binaenaleyh müşterek elbiseyi, sahiplerinden biri, diğerin gıyâbında telebbüs edemez.

Ve kezâ birisi, diğerinin gıyâbında, beynlerinde müşterek olan beygire binemez.

Amma yük taşımak ve çift sürmek gibi, müsta’milînin ihtilâfıyla muhtelif olmayan işlerde, hissesi kadar isti’mal edebilir. Nitekim müteşâriklerden biri gâib oldukda, diğeri beynlerinde bi’l-iştirâk ecîr olan hizmetkârı gün aşırı istihdam edebilir.

Madde 1081

Hanede süknâ, müsta’milînin ihtilâfıyla muhtelif değildir. Binaenaleyh, münâsafeten müşterek olan hane sahiplerinden birisi gâib olsa, diğeri altı ay terk etmek gibi bir vechile intifa’ edebilir.

Şu kadar ki, dairesi halkı kalabalık ise, müsta’milînin isti’maliyle muhtelif kaabilinden olur. Ve bunda gâibin, delâleten rızâsı bulunmaz.

Madde 1082

Hâzır ve gâibin, hane-i müşterekte hisseleri yekdiğerden müfrez ise, hâzır olan kimse, gâibin hissesinde sâkin olamaz. Lâkin boş durmakla harab olmasından havf olunur ise, hâkim ol hisse-i müfrezeyi îcâr ile ücretini gâib için hıfz ve tevkif eyler.

Madde 1083

Muhâyee ancak ba’de’l-husûme cârî ve muteber olur.

Binaenaleyh, bir müşterek hanede sahiplerinden birisi, diğerin hissesi için ücret vermeksizin, bir müddet müstakillen sâkin oldukda, diğeriya ol müddet için, benim hissemin ücretini ver, veyahut ben ol kadar müddet sâkin olurum diyemeyip ancak dilerse, hane kaabil-i kısmet olduğu takdirde taksim ve dilerse, andan sonra muteber olmak üzre muhâyee ettirir.

Fakat, müşterek hane sahiplerinden biri gâib olup da, diğeri madde-i ânifede beyan olunduğu üzre, bir müddet anda sâkin olsa, gâib dahi geldikde, o kadar müddet anda sâkin olabilir.

Madde 1084

Hane-i müştereki, sahiplerinden hâzır olan kimse îcâr ve ücretinden kendi hissesini alıp, gâibin hissesini hıfz ve tevkif etse câiz olur. Ve gâib geldikde hissesini andan alır.

Madde 1085

Müşterek arazi sahiplerinden biri gâib oldukda, zirâatin noksan-ı arzı mûcib olmayıp, arza nâfi’ olacağı ma’lûm olur ise, hazır olan müşâriki, ol arazinin tamamını zirâat edebilir. Ve ne kadar müddet zirâat ederse, gâib dahi geldikde ol kadar araziyi zirâat eyler. Ve eğer zirâatın noksan-ı arzı mûcib ve terki nâfi’ ve arzın kuvvetleşmesini müeddi olacağı ma’lûm olursa, ol arazinin zirâatına gâibin delâleten izni bulunmaz. Binaenaleyh, hazır olan müşâriki ol araziden yalnız keni hissesi mikdarını, meselâ, münâsefeten müşterek ise nısfını zirâat eyler. Ve sene-i âtiyede tekrar zirâat edecek olursa, yine ol nısfı zirâat edip, yoksa bir sene bir tarafını ve diğer sene diğer tarafını zirâat edemez. Ve eğer ol arazinin tamamını zirâat ederse, gâib geldikde ana noksan-ı arzdan hissesini tazmin ettirebilir.

Tafsilât-ı sâbıka, hâzırın hâkime müracaat etmediği taktirdedir. Amma, hâkime müracaat ettikde, her halde uşr ya harac-ı arazi zâyi’ olmamak için ol arazinin tamamını zirâat etmek üzre, hâkim ana izin verir.

Ve bu takdirce gâib geldikde, noksan-ı arz da’vâsı edemez.

Madde 1086

Müşterek bağ sahiplerinden biri gâib oldukda, diğeri bağın üzerinde kaim olup, meyve husûle geldikde, kendi hssesini ahz ve istihlâk eder.

Gâibin hissesini dahi satıp, semenini tevkif edebilir. Fakat gâib geldikde muhayyerdir, dilerse ol bey’i mücîz olur, ve mevkûf olan semeni alır ve dilerse mücîz olmayıp, hissesini ana tazmin ettirir.

Madde 1087

Müşâriklerden birinin hissesi, diğerinin yedinde vedîa hükmündedir.

Binaenaleyh birisi, hodbehod mal-i müştereki âhara îdâ’ edip de, ol mal telef olsa, müşârikinin hissesini zâmin olur. (790. maddeye bak)

Madde 1088

Hissedarlardan biri hissesini, dilerse müşârikine satar. Ve dilerse müşârikinden izin almaksızın, âhar kimseye dahi satabilir. (215. maddeye bak)

Fakat fasl-ı evvelde beyan olunan, halt ve ihtilât-ı emvâl sûretinde, biri müşârikinin izni olmadıkça mahlût ya muhtelit olan mal-i müşterekdeki hissesini, başka kimseye satamaz.

Madde 1089

Mevrûs olan arazide, vereseden bazısı müşterek olan tohumu, diğerlerinin yahut sagîr iseler, vasîlerinin izniyle ekse, hâsılâtı cümlesinin beynlerinde müşterek olur.

Ve eğer içlerinden birisi, kendi tohumunu ekse, hâsılâtı anındır. Fakat zirâatıyla terettüb eden noksan-ı arzdan sair veresenin hissesini zâmin olur. (907. maddeye bak)

Madde 1090

Vereseden biri diğerinin izni olmaksızın kable’l-kısme terekeden bir mikdar para ahz ve i’mal etse zararı kendisine âid olduğu gibi, kâr ettiği sûrette dahi verese andan hisse alamaz.

FASL-I SALİS

DÜYÛN-I MÜŞTEREKE BEYANINDADIR

Madde 1091

İki ya ziyade kimselerin, bir kimse zimmetinde olan alacakları sebeb-i vâhidden nâşî ise, ikisi beyninde şirket-i mülk ile müşterek bir deyn olur. Ve eğer sebeb müttahid olmaz ise, deyn dahi müşterek olmaz. Nitekim mevâdd-ı âtiyeden müttezah ve müstibân olur.

Madde 1092

Müteveffânın a’yân-ı metrûkesi, vârisleri beyninde hisselerine göre müşterek olduğu gibi, âharın zimmetinde olan alacağı dahi, kezâlik vârisleri beyninde hisselerine göre müşterek olur.

Madde 1093

Mal-i müştereki itlâf eden kimsenin, zamânen deyni olan meblağ, ol malın sahipleri beyninde müşterek olur.

Madde 1094

İki kişi beyninde müşterek olan, şu kadar kuruşu bir kimseye ikrâz etseler, müstakrızın işbu deyni, ol iki kişi beyninde müşterek olur.

Amma iki kişi, bir kimseye başka başka akçe ikrâz etseler, her biri başka başka alacaklı olup, müstakrızın bu deynleri ikisi beyninde müşterek olmaz.

Madde 1095

Safka-i vâhide ile bir mal-i müşterek satılıp da, sahiplerinden hiç birinin hissesi hîn-i bey’de zikr ve tesmiye olunmasa, bundan dolayı müşteri zimmetinde olan alacakları deyn-i müşterek olur. Ve eğer hîn-i bey’de her birinin semen-i mebî’de olan hissesinin mikdarı yahut nev’i tesmiye ve ta’yin kılınsa, meselâ, birinin hissesi şu kadar ve diğerinin hissesi bu kadar kuruş, yahut birinin hissesi meskûkât-i hâlisa ve diğerinin hissesi meskûkât-ı mağşûşe, diye hisseleri tefrik ve temyiz olunsa, bâyi’ler semen-i mebî’de müteşârik olmayıp, her biri başka başka alacaklı olur.

Kezâlik birisi, hisse-i şâyiasını bir kimseye sattıktan sonra, diğeri dahi hisse-i şâyiasını ayrıca olarak yine ol kimseye satsa, semen-i mebî’de müteşârik olmayıp, her biri başka başka alacaklı olur.

Madde 1096

İki kişi birer malını safka-i vâhide ile bir kimseye satsalar. Meselâ birinin, bir atı ve diğerinin bir kısrağı olup da, ikisi birlikte olarak şu kadar kuruşa bey’ etseler, meblağ-ı mezbûr, bâyi’ler beyninde müşterek bir alacak olur.

Ve eğer her biri, kendi hayvanınaşu kadar kuruş diye, tesmiye-i semen eylese, her biri başka başka alacaklı olup, hayvanların mecmû’-ı esmânı, deyn ile müşterek olmaz. Kezâlik iki kişi, bir kimseye başka başka birer mal satsalar, mebî’lerin esmânı, deyn-i müşterek olmayıp, her biri başka başka alacaklı olur.

Madde 1099

İki kişi, kefâletleri hasebiyle bir kimsenin borcunu te’diye ettiklerinde, eğer beynlerinde müşterek olan maldan vermişler ise, mekfûlün anhde olan alacakları, deyn-i müşterek olur.

Madde 1098

Bir kimse, şu kadar kuruş deynini edâ etmek, üzre iki kişiye emredip de, anlar dahi te’diye ettiklerinde, beynlerindeki mal-i müşterekten vermişler ise, ol kimsede olan alacakları, bir deyn-i müşterek olur.

Ve eğer verdikleri akçe beynlerinde müşterek olmayıp da, her birinin hissesi hakikaten mütemeyyiz ise, mücerred birlikte edâ etmiş olmalarıyla, ol kimsede olan alacakları deyn-i müşterek olmaz.

Madde 1099

Deyn, müşterek değil ise dâinlerinden her biri, alacağını medyûndan başka başka taleb ve istîfâ eyler. Ve her birisi her ne kabz ederse, kendi alacağına mahsûb eder. Dâin-i diğer andan hisse alamaz.

Madde 1100

Deyn, müşterek ise dâinlerden her biri kendi hissesini medyûndan taleb edebilir. Ve birinin gıyâbında dâin-i diğer, hâkime müracaat ile hissesini medyûndan taleb ettikde, vermesi için hâkim tarafından emrolunur.

Madde 1101

Deyn-i müşterekden, dâinlerin biri her ne kabz ederse, diğeriyle beynlerinde müşterek olur ve müşâriki, andan hissesini alır. Kaabız, anı yalnız kendi hissesine mahsûb edemez.

Madde 1102

Dâinlerden biri, deyn-i müşterekten hissesini alıp da, sarf ve istihlâk etse, müşâriki ana hissesini tazmin ettirebilir.

Meselâ, iki kişi beyninde münâsefeten müşterek olan bin kuruş alacakdan, birisi hissesi olan beş yüz kuruşu, medyûndan ahz ve kabz ile sarf ve ishiklâk eylese, müşâriki olan dâin-i diğer ana iki yüz elli kuruşunu tazmin ettirebilir. Ve bu halde medyûnun zimmetinde kalan beş yüz kuruş, yine ikisi beyninde müşterek olur.

Madde 1103

Dâin-i müşâriklerden biri, deyn-i müşterekden bir şey kabz etmeyip, fakat hissesine bedel-i medyûndan bir meta’ iştirâ eylese, dâin-i diğer ol metâ’da müşârik olmaz. Fakat metâ’ın semeninden, kendi hissesini ana tazmin ettirebilir. Ve eğer iştirâk üzre ittifak ederlerse, o metâ’ beynlerinde müşterek olur.

Madde 1104

Dâin-i müşâriklerden biri, deyn-i müşterekdeki hakkından meselâ, şu kadar top bez üzerine, medyûn ile sulh olarak, o kadar top bezi kabz etse, muhayyer olur, dilerse aldığı bezlerden müşârikinin hissesine isâbet eden mikdarı, ana teslim eder ve dilerse vazgeçmiş olduğu hakkından, müşârikinin hissesine isâbet eden miktar meblağı ana verir.

Madde 1105

Dâinlerden biri, berveçh-i bâlâ gerek deyn-i müşterekten bir mikdarını, ya tamamını kabz etsin ve gerek kendi hissesine bedel mal iştirâ eylesin ve gerek alacağı mukaabilinde bir mal üzerine medyûn ile sulh olsun, dâni-i diğer her sûrette muhayyer olur. Dilerse, müşârikinin bu muâmelesini mücîz olur ve mevâdd-ı ânifede beyan olunduğu üzre, hissesini andan alır ve dilerse, mücîz olmayıp hissesini medyûndan ister. Ve eğer medyûnda alacağı batarsa, dâin-i kaabıza rücû’ eder. Mukaddema mücîz olmaması, mâni’-i rücû’ olmaz.

Madde 1106

Dâinlerden biri, deyn-i müşterekte olan hissesini medyûndan alıp da, yedinde kazara telef olsa, müşârikinin bu makbuzda olan hissesini zâmin olmaz. Fakat kendisi, hissesini istîfâ etmiş olur. Medyûnda kalan alacak dahi müşârikine âid olur.

Madde 1107

Dâinlerden biri, deyn-i müşterekteki hissesine bedel, medyûnu ücret ile istihdam eylese, diğeri ücretten kendi hissesine isâbet eden mikdarı, ana tazmin ettirebilir.

Madde 1108

Dâin-i müteşâriklerden biri, kendi hissesi için medyûndan rehin alıp da, yedinde rehin telef olsa, müşâriki andan hissesine düşen mikdarı tazmin ettirebilir.

Meselâ, münâsefeten müşterek olan deynin mikdarı bin kuruş olup da, dâinlerden biri kendi hissesi için beş yüz kuruşluk bir rehin alsa ve bu rehin telef olsa, deyn-i müşterekin nısfı sâkıt olacağından, dâin-i diğer, kendi hissesine âid olan iki yüz elli kuruşu, ana tazmin ettirebilir.

Madde 1109

Dâinlerden biri, deyn-i müşterekteki hissesi için medyûndan kefil aldığı ve yahut hissesini bir kimse üzerine hâvale ettirdiği sûrette, kefilden yahut muhâlün aleyhten, ahz ve kabz eylediği meblâğda, dâin-i diğer ana müşârik olur.

Madde 1110

Dâinlerden biri, deyn-i müşterekteki hissesini medyûna hibe, yahut medyûnun zimmetini andan ibrâ eylese, hibesi ya ibrâsı sahih olur. Ve bundan dolayı müşârikinin hissesini zâmin olmaz.

Madde 1111

Bir deyn-i müşterekte, müteşârik olan dâinlerden biri, medyûnun malını itlâf edip de, zımnen anın alacağına takas olsa, müşâriki andan hissesini alabilir.

Fakat deyn-i müşterekin, sübûtündan mukaddem olan bir sebeple, dâinlerden birinin medyûna deyni olup da, deyn-i müşterekteki hissesiyle takas olsa, müşâriki ana hissesini tazmin ettiremez.

Madde 1112

Dâinlerden biri, diğerinin izni olmaksızın deyn-i müştereki, te’cîl ve te’hîr edemez.

LAHİKA

Madde 1113

Bir kimse, iki kişiye bir mal satsa, her birinden hissesini başka başka mutâlebe eder. Müşteriler, yekdiğere kefil olmadıkça birinin borcu, diğerinden mutâlebe olunamaz.

BAB-I SANİ

KISMET BEYANINDA OLUP DOKUZ FASLI MÜŞTEMİLDİR

FASL-I EVVEL

KISMETİN TA’RİF VE TAKSİMİ HAKKINNDADIR

Madde 1114

Kısmet: Hisse-i şâyiayı ta’yin etmektir.

Yani, keyl ve vezn ve zirâ’ gibi bir mikyâs ile, hisseleri yekdiğerden temyiz ve ifrâz eylemektir.

Madde 1115

Kısmet iki vechile olur. Şöyle ki, ya â’yân-ı müştereke yani, mütaddid ve müşterek şeyler kısımlara bölünerek, her ferdinde şâyi’ olan hisseler, birer kısmında cem’ edilmiş olur. Üç kişi beyninde müşterek olan otuz koyunu, onar onar üçe taksim gibi. Bunakısmet-i cem’ denilir. Yahut bir ayn-ı müşterek taksim olunup, her cüz’ünde şâyi’ olan hisseler birer kısmında taayyün eder. Bir arsanın ikiye taksimi gibi. Bunakısmet-i tefrik vekısmet-i ferd denilir.

Madde 1116

Kısmet, bir cihetle ifrâz ve bir cihetle mübâdeledir.

Meselâ, iki kimse beyninde münâsefeten müşterek olan bir kile buğdayın her habbesinde, her birinin nısf hissesi olduğu halde, mecmû’ kısmet-i cem’ kaabilinden olarak iki kısma taksim ile; bir kısmı birine ve diğer kısmı diğerine verildikde, her biri kendisinin nısf hissesini ifrâz ve nısf-ı diğerini, âharın nısf hissesiyle mübâdele etmiş olur.

Kezâlik, iki kişi beyninde münâsefeten müşterek olan bir arsanın her cüz’ünde, her birinin nısf hissesi olduğu halde, kısmet-i tefrik ile ikiye taksim olunarak, her birine birer kısmı verildikde, her biri kendi nısf hissesini ifrâz ve nısf-ı diğerini, âharın nısf hissesiyle mübâdele eylemiş olur.

Madde 1117

Misliyyâtta, ifrâz ciheti râcihdir.

Binaenaleyh misliyyât-ı müşterekede, müteşârik olanlardan her biri, diğerinin gıyâbında ve anın izni olmaksızın, kendi hissesini ahz edebilir. Fakat gâibin hissesi, kendisine teslim olunmadıkça, kısmet tamam olmaz. Ve kable’t-teslim gâibin hissesi telef olsa, müşârikin kabz eylemiş olduğu hisse, beynlerinde müşterek olur.

Madde 1118

Kıyemiyyâtta, mübâdele ciheti râcihdir. Mübâdele ise terâzî yahut hükm-i kaadî ile olabilir.

Binaenaleyh, misliyyâttan olmayan a’yân-ı müşterekede, müteşârik olanlardan birisi, âharın gıyâbında ve anın izni olmaksızın, kendi hissesini ahz edemez.

Madde 1119

Mekîlât ve mevzûnât ile ceviz ve yumurta gibi adediyyât-ı mutekaribe hep misliyyâttır. Fakat el işi olan evânî gibi, ihtilâf-ı sanat hasebiyle muhtelif ve mütefâvit olan mevzûnât kıyemîdir.

Ve bir de, arpa ile karışık buğday gibi, hilâf-ı cinsiyle yekdiğerden temyiz ve tefrik olunamayacak sûrette mahlût olan mislî, kıyemiyyâttandır.

Zer’iyyât dahi kıyemîdir. Fakat bir cins çuha ve fabrika ma’mûlâtı olan bezler gibi, efrâdı beyninde tefâvüt olmayıp da, zirâ’ı şu kadar kuruşa diye, satılan zer’iyyât mislîdir.

Hayvanat ile, kavun ve karpuz gibi, efrâdı beyninde kıymetçe tefâvüt bulunan adediyyât-ı mütefâvite, kıyemiyyâttandır.

Yazma kitaplar kıyemî ve basma kitaplar mislîdir.

Madde 1120

Kısmet-i cem’ ile, kısmet-i tefrikden her biri, iki nev’a taksim olunur. Nev’-i evvelkısmet-i rızâ ve nev’-i sânîkısmet-i kazâdır.

Madde 1121

Kısmet-i rızâ: Mütekasimînin yani, mülk-i müşterek sahiplerinin rızâsıyla icrâ olunan kısmetdir ki, bi’t-terâzî beynlerinde taksim ederler. Yahut cümlesinin rızâlarıyla hâkim taksim eyler.

Madde 1122

Kısmet-i kazâ: Maksûmün leh olanlardan yani, mülk-i müşterek sahiplerinden bazısının talebi üzerine, kaadînin cebren ve hükmen taksimidir.

FASL-I SANÎ

ŞERAİT-İ KISMET BEYANINDADIR

Madde 1123

Maksûmün, ayn olması şarttır. Binaenaleyh, deyn-i müşterekin kable’l-kabz taksimi sahih olmaz.

Meselâ müteveffânın, müteaddid kimseler zimmetinde alacağı olup da, falanda olan alacağı falan vârisin ve falanda olan alacağı falan vârisin olmak üzre taksim olunsa, sahih olmaz. Ve bu sûrette vârislerden biri ne tahsîl ederse, vâris-i diğer ana müşârik olur. (bâb-ı evvelîn fasl-ı sânînise bak)

Madde 1124

Hisseler, temyiz ve ifrâz olunmadıkça kısmet sahih olmaz.

Meselâ, müşterek bir yığın buğday sahiplerinden biri, diğerinesen yığının şu tarafını al, bu tarafı benim olsun dese, taksim olunmuş olmaz.

Madde 1125

Maksûm, hîn-ı kısmette, müşâriklerin mülkü olmak şarttır.

Binaenaleyh, ba’de’l-kısme maksûmun mecmû’una biri müstahak çıksa, kısmet bâtıl olur.

Ve kezâ maksûmun, nısf ve sülüs gibi bir cüz-i şâyiına müstahak çıksa, kısmet bâtıl olup, maksûmun tekrar taksimi lâzım gelir.

Kezâlik bir hissenin, mecmûına müstahak çıksa, kısmet bâtıl olup, hisse-i bâkiyye hissedarlar beyninde müşterek olur.

Ve eğer, yalnız bir hissenin bir miktâr-ı muayyenine, yahut bir cüz-i şâyiine müstahak çıksa, ol hisse sahibi muhayyerdir. Dilerse kısmeti fesh eder ve dilerse fesh etmeyip, miktâr-ı noksanıyla diğer hissedara rücû’ eder.

Meselâ, yüz altmış arşun bir arsa, münâsefeten ikiye taksim olunduktan sonra, bir hissenin nısfına biri müstahak çıksa, ol hisse sahibi, dilerse kısmeti fesh eder ve dilerse, hissenin rub’uyla müşârikine rücû’ eder. Yani, anın hissesinin yirmi arşun mahalli olur. Ve her hissenin birer miktâr-ı muayyenine müstahak çıktığı takdirde, eğer müsâvât üzre ise, kısmet fesh olunmaz. Ve eğer birininki az ve birininki çok ise, ancak miktâr-ı ziyadeye itibar olunur. Ve yalnız birinin hissesinden, miktâr-ı muayyene müstahak çıkmış gibi olur. Ve ziyade, kimin hissesine isâbet etmiş ise, berveçh-i bâlâ muhayyer olup, dilerse kısmeti fesh eder. Ve dilerse miktâr-ı noksanıyla müşterekine rücû’ eder.

Madde 1126

Kısmet-i fuzûli, kavlen yahut fi’len, icâzete mevkûf olur.

Meselâ biri, mal-i müştereki hodbehod taksim etse, câiz ve nâfiz olmaz. Fakat sahipleri,pekâlâ diye kavlen icâzet verse yahut, hisse-i müfrezelerinde tasarruf-ı emlâk ile, yani bey’ ve îcâr gibi temellükün levâzımından olan bir vechile tasarruf etseler, kısmet nâfiz olur.

Madde 1127

Kısmetin âdilâne olması yani, hisseler istihkaklarına göre ta’dîl olunarak, birisinde noksan-ı fâhiş olmaması lâzımdır.  Binaen- aleyh, kısmette gâbn-i fâhiş da’vâsı istimâ’ olunur. Fakat maksûmun leh olanlar, istîfâyı hak eylediklerini ikrâr ettikten sonra, gabn-i fâhiş da’vâsı ederlerse, istimâ’ olunmaz.

Madde 1128

Kısmet-ı rızâda mütekaasimînden her birinin rızâsı şarttır.

Binaenaleyh, birisi gâib olsa, kısmet-i rızâ sahih olmaz. Ve içlerinde sagîr var ise, velîsi yahut vasîsi anın makamına kaaim olur. Ve eğer velîsi yahut vasîsi yok ise, hâkimin emrine mevkûf olur. Ve hâkim tarafından bir vasî nasb olunarak, anın ma’rifetiyle taksim olunur.

Madde 1129

Kısmet-ı kazâda, taleb şarttır. Hissedarların birisi tarafından olsun, taleb vâki’ olmadıkça, hâkim tarafından cebren kısmet sahih olmaz.

Madde 1130

Hissedarlardan bazısı kısmet isteyip de, bazısı imtina’ ettiği taktirde, fasl-ı sâlis ve fasl-ı râbi’de beyan olunacağı vechile, mal-i müşterek eğer kaabil-i kısmet ise, hâkim anı cebren taksim eyler. Değil ise taksim eylemez.

Madde 1131

Kaabil-i kısmet: Taksime salih olan mal-i müşterektir.

Şöyle ki, ol malda maksûd olan menfaat, kısmet ile fevt olmaya.

FASL-I SALİS

KISMET-İ CEM’ BEYANINDADIR

Madde 1132

Müttehdü’l-cins olan a’yân-ı müşterekede, kısmet-ı kâza cârî olur.

Yani, müşâriklerden yalnız bazısının talebi üzerine, hâkim anları hükmen taksim eyler. Gerek misliyyâttan olsun ve gerek kıyemiyyâttan olsun.

Madde 1133

Müttehidü’l-cins olan misliyyâtın efrâdı beyninde, fark ve tefâvüt olmadığından kısmeti, müşâriklerden hiç birine muzır olmadıktan başka, her biri hakkını almış ve her birinin tamamiyyet-i mülkü husûle gelmiş olur.

Nitekim, iki kişi beyninde müşterek olan bir mikdar buğday, hisselerine göre taksim olundukda, her biri hakkını istîfâ ederek, hissesine isâbet eden buğdaya müstakillen mâlik olur. Şu kadar dirhem altun külçe ve bu kadar kıyye gümüş ya bakır veya demir külçe ve bir cinsten olan şu kadar pastal çuha ve bu kadar top bez ve şu kadar aded yumurta dahi bu kaabildendir.

Madde 1134

Müttehidü’l-cins olan kıyemiyyâtın efrâdı beyninde, fark ve tefâvüt var ise de, pek cüz’î olmak hasebiyle, yok hükmünde olduğundan, bunlar dahi berveçh-i bâlâ kaabil-i kısmet addolunmuştur.

Meselâ, iki kişi beyninde müşterek olan beş yüz koyun, hisselerine göre ikiye taksim olundukda, her biri hakkını aynıyla almış gibi olur. Şu kadar yüz deve ve bu kadar yüz inek dahi bu kaabildendir.

Madde 1135

Ecnâs-ı muhtelifede yani, muhtefü’l-cins olan a’yân-ı müşterekede kısmet-i kazâ cârî olmaz. Gerek misliyyâttan olusun ve gerek kıyemiyyâttan olusun yani, müşâriklerden yalnız birinin talebi üzerine, hâkim anları cebren kısmet-i cem’ ile taksim edemez.

Meselâ, hissedarlardan birine şu kadar kile buğday ve ana mukaabil diğerine bu kadar kile arpa, yahut birine şu kadar koyun ve ana mukaabil diğerine bu kadar deve ya inek ve birine bir kılıç ve diğerine bir eğer takımı ve birine bir konak ve birine dükkân ya bir çiftlik i’tâsıyla, kısmet-ı kazâ câiz olmaz. Amma kendileri râzı oldukları halde, vech-i meşrûh üzerine kısmet-i rızâ câiz olur.

Madde 1136

İhtilâf-ı sanat hasebiyle muhtelif olan evânî, velev ki bir cins madenden masnu’ olsa bile, muhtelifü’l-cins addolunur.

Madde 1137

Huliyyât ve büyük inci ve cevâhir dahi, muhtelifü’l-cins olan a’yândandır.

Amma, efrâdı beyninde kıymetçe tefâvüt olmayan ufak inciler ve sâyî taş denilen hurda elmaslar gibi, cevâhir-i sagîre müttehidü’l-cins addolunur.

Madde 1138

Müteaddid konaklar ve dükkânlar ve çiftlikler dahi, mutelifü’l-cins olup, kısmet-i cem’ ile taksim olunmazlar.

Meselâ, müteaddid konakalardan biri, müşâriklerden birine ve diğeri, diğerine i’tâ ile kısmet-i kazâ câiz olmayıp, bunların her biri berveçh-i âtî kısmet-i tefrik ile taksim olunabilir.

FASL-I RABİ’

KISMET-İ TEFRİK BEYANINDADIR

Madde 1139

Bir ayn-ı müşterekin tefrik ve teb’îzi, sahiplerinden hiç birine muzır değil ise, kaabil-i kısmettir.

Meselâ, bir arsa taksim olundukda, her kısımda ebniye yapılır ve ağaç dikilir ve kuyu kazılır. Bu cihetle, arsadan maksûd olan menfaat bâki olur.

Kezâlik, bir konağın selâmlık ve harem daireleri, başka başka birer menzil olmak üzre tefrik ve taksim olundukda, konakdan maksûd olan süknâ menfaati fevt olmaz. Ve müşâriklerden her biri, müstakillen birer menzil sahibi olur.

Binaenaleyh, gerek arsada ve gerek konakda, kısmet-i kazâ cârî olur. Yani sahiplerinden biri kısmet isteyip de, diğeri imtina’ eylese, hâkim anları cebren taksim eyler.

Madde 1140

Bir ayn-ı müşterekin tefrik ve teb’îzi, sahiplerinden birine nâfi’ ve diğerine muzır, yani menfaat-ı maksûdesini müfevvit olup da, nef’i olan kimse kısmet ister ise, kezâlik hâkim anı hükmen taksim eyler.

Meselâ, müşterek bir hanede müteşârik olanlardan birinin hissesi az olup da, ba’de’t-taksim anda, süknâ ile intifa’ olunamayacak olduğu halde, hissesi çok olan müşâriki kısmet ister ise, hâkim anı kazâen taksim eyler.

Madde 1141

Tefrik ve teb’îzi, sahiplerinden her birine muzır olan ayn-ı müşterekde, kısmet-ı kazâ cârî olmaz.

Meselâ, bir değirmen taksim olunsa, artık değirmen olarak isti’mal olunamaz. Bu cihetle menfaat-ı maksûde fevt olur. Binaen- aleyh, müşâriklerinden yalnız birinin talebi üzerine, hâkim anı taksim edemez. Amma bi’t-terâzî taksim olunur. Hamam ve kuyu ve kanât ve küçük oda ve iki hane arasındaki hâit dahi böyledir. Bir hayvan ile bir araba ve bir eğer ve bir cübbe ve bir yüzük taşı gibi, yarmaya ve kırmaya muhtaç olan urûz dahi bu kaabildendir ki, hiç birinde kısmet-i kazâ cârî olmaz.

Madde 1142

Bir müşterek kitabın, taksim-i evrâkı câiz olmadığı gibi, müteaddid ciltlere münkasim olan bir kitabın cild be cild taksimi dahi câiz olmaz.

Madde 1143

İki yahut ziyade kimseler beyninde müşterek olup da, başkasının aslâ duhûle hakkı olmayan tarîkın, biri kısmetini isteyip de diğeri imtina’ ettiği takdirde nazar olunur;  eğer ba’de’l-kısme her birine birer tarîk kalacak olur ise, taksim olunur ve illâ kısmete cebr olunmaz. Meğer ki her birinin, başka başka tarîk ve menfezi ola. Ol halde yine taksim olunur.

Madde 1144

Mesîl-i müşterek dahi tarîk-i müşterek gibidir ki, biri kısmet isteyip de, diğeri imtina’ ettiği takdirde, eğer ba’de’l-kısme her birine suyunu akıtacak kadar yer kalırsa, yahut mesîl ittihâz edecek başka yeri var ise, taksim olunur ve illâ taksim olunmaz.

Madde 1145

Bir kimse, hakk-ı mürûru bâki olmak üzre, mülkü olan tarîkı satabildiği gibi, iki kişi beyninde müşterek olan bir akarın taksiminde, tarîk-i müşterekin rakabesi, yani mülkiyyeti birinde kalmak ve diğerinin yalnız hakk-ı mürûru olmak üzre kısmet dahi câiz olur.

Madde 1146

Bir hanenin taksiminde, iki hisse arasındaki hâit hissedarlar beyninde, müşterek olarak bırakılmak câiz olduğu gibi, yalnız birinin mülkü olmak üzre kısmet dahi câiz olur.

FASL-I HAMİS

KEYFİYYET-İ KISMET BEYANINDADIR

Madde 1147

Mal-i müşterek, eğer mekîlâttan ise keyl ile ve mevzûnâttan ise vezn ile ve adediyyâttan ise aded ile ve zer’iyyâttan ise zirâ’ ile taksim olunur.

Madde 1148

Arsa ve arazi, zer’iyyâttan olduklarına mebnî, zirâ’ ile taksim olunur.

Amma üzerlerindeki eşcâr ve ebniye, takdir-i kıymet ile taksim kılınır.

Madde 1149

Bir konağın taksiminde, bir hissenin ebniyesi, diğer hissenin ebniyesine nispetle daha kıymetli olduğu takdirde, mümkün ise diğer hisseye, arsadan kıymetçe ana muâdil olacak kadar fazla yer verilir. Değil ise, ana mukaabil nukud ilâve edilir.

Madde 1150

İki kişi beyninde müşterek bir hanenin, fevkânîsi birine ve tahtânîsi  diğerine i’tâ olunmak üzre, kısmeti murad olundukda, gerek fevkânî ve gerek tahtânî, takvîm olunarak kıymet itibarıyla taksim olunur.

Madde 1151

Bir konak taksim olunacak oldukda, kassam olan kimse ibtida anı, kağıt üzerinde tasvîr ve arsasını zirâ’ ile mesâha ve ebniyesini takvîm ve sahiplerinin hisselerine göre tesfiye ve ta’dîl ve mümkün ise, her hisseyi yekdiğere taalluku kalmamak üzre, hakk-ı tarîk ve şirb ve mesîli ile ifrâz ve birinci ve ikinci ve üçüncü diye talkîb etmeli. Ve ba’dehu kur’a çekmelidir. Birinci, ibtida ismi çıkanın ve ikinci, sânîyen ismi çıkanın ve üçüncü, sâlisen ismi çıkanın olur. Ziyade hisse var ise, yine bu tertîb üzre yürür.

Madde 1152

Tekâlif-i emîriyye, eğer muhâfaza-i nüfûs için ise aded-i ruûs üzerine taksim olunup, nisvân ve sıbyân, defter-i tevzî’a idhal olunmaz. Ve eğer muhâfaza-i emlâk için ise mikdar-ı mülk üzerine taksim olunur.

Zira (87. maddede) mezkûr olduğu üzre garâmet ganîmete göredir.

FASL-I SADİS

HIYARAT BEYANINDADIR

Madde 1153

Bey’de olduğu gibi, ecnâs-ı muhtelifenin taksiminde dahi, hıyâr-ı şart ve hıyâr-ı rü’yet ve hıyâr-ı ayb vardır.

Meselâ, hissedarlardan biri şu kadar kıyye buğday ve ana mukaabil diğeri, bu kadar kıyye arpa, yahut biri şu kadar koyun ve ana mukaabil diğeri, bu kadar inek almak üzre mal-i müştereki bi’t-terâzî beynlerinde taksim ettiklerinde, eğer birisi şu kadar gün muhayyer olmak üzre şart eylemiş olsa, ol müddet zarfında dilerse kısmeti kabul ve dilerse fesh eder. Ve eğer birisi henüz mal-i maksûmu görmemiş ise gördükde, kezâlik muhayyer olur ve eğer birisinin hissesi ayblı çıksa, dilerse kabul ve dilerse reddeder.

Madde 1154

Müttehidü’l-cins olan kıyemiyyâtın taksiminde dahi, hıyâr-ı şart ve rü’yet ve ayb vardır.

Meselâ, müşterek olan yüz koyun, sahipleri beyninde hisselerine göre taksim olundukda, eğer birisi şu kadar gün muhayyer olmak üzre şart eylemiş olsa, ol müddet zarfında kısmeti kabul edip etmemekde muhayyer olur. Ve eğer henüz koyunları görmemiş ise, gördükde kezâlik muhayyer olur. Ve eğer birinin hissesine isâbet eden koyunuların ayb-ı kadîmi zuhur etse, kezâlik muhayyer olup, dilerse kabul ve dilerse reddeyler.

Madde 1155

Müttehidü’l-cins olan misliyyâtın taksiminde, hıyâr-ı şart ve rü’yet olmayıp, fakat hıyâr-ı ayb vardır.

Meselâ, iki kişi beyninde müşterek olan bir yığın buğday taksim olundukda, şu kadar gün muhayyer olmak şartı muteber olmaz. Ve biri buğdayı görmemiş ise, gördükde muhayyer olmaz. Amma birine yığının üst tarafından ve diğerine alt tarafından verilip de, alt tarafı çürük çıksa, sahibi muhayyer olup, dilerse kabul ve dilerse reddeyler.

FASL-I SABİ’

KISMETİN FESH VE İKAALESİ BEYANINDADIR

Madde 1156

Kur’alar kâmilen çekldikde, kısmet tamam olur.

Madde 1157

Kısmet tamam oldukda, artık andan rücû’ olunamaz.

Madde 1158

Esnâ-yı kısmette, meselâ kur’aların çoğu çıkıp da yalnız biri kalmış olduğu halde, hissedarlardan biri rücû’ edecek olsa bakılır: Eğer kısmet-i rızâ ise rücû’ edebilir. Ve eğer kısmet-i kazâ ise rücû’ edemez.

Madde 1159

Ba’de’l-kısme hissedarlar, kendi rızâlarıyla kısmeti fesh ve ikaale ederek maksûmu, kemâ fi’s-sâbık beynlerinde müşterek edebilirler.

Madde 1160

Kısmette, gabn-i fâhiş olduğu temeyyün eder ise, fesh olunarak tekrar kısmet-i âdile ile taksim olunur.

Madde 1161

Terekenin taksiminden sonra meyyitin deyni zuhur etse, kısmet fesh olunur.

Meğer ki verese, deyni îfâ yahut dâinler alacaklarından anları ibrâ ederler. Veyahut meyyitin maksûmundan başka malı olup da, borç anınla îfâ olunur ise, ol halde kısmet fesh olunmaz.

FASL-I SAMİN

AHKAM-I KISMET BEYANINDADIR

Madde 1162

Hissedarlardan her biri, ba’de’l-kısme kendi hissesine müstakillen mâlik olur. Birinin hissesinde artık diğerinin alâkası kalmaz. Ve bâb-ı sâlisde beyan olunacağı vechile, her birisi kendi hissesinden keyfe mâ yeşâ tasarruf eder. Hatta iki kişi beyninde müşterek bir hane taksim olunup da, birinin hissesine ebniye ve diğerinin hissesine arsa-i haliye isâbet ettiği sûrette, arsa sahibi ol arsada kuyu kazar, ve kârîz yapar ve ebniye inşâ edip, dilediği kadar yüksek çıkar. Ebniye sahibinin havasını yahut güneşini seddetse bile, mâni’ olamaz.

Madde 1163

Arazi taksiminde, eşcâr ve çiftlik taksiminde eşcâr ile ebniye, mingayr-i zikr dahil olur. Yani eşcâr ve ebniye, kimin hissesinde bulunur ise anın olur. Hîn-i taksimde zikr ve tasrihe yahutcemi’ hukukuyla veyacemi’ mürâfıkıyla denilmek gibi, bir ta’bir-i umûmî ile idhale hâcet yoktur.

Madde 1164

Gerek arazi ve gerek çiftlik taksiminde, ekin ve meyve zikr ve tasrîf olunmadıkça dahil olmayıp, anlar kemâkân müşterek olarak kalır. Hîn-i taksimde gerek,cemi’ hukukuyla gibi bir ta’bir-i umûmî îrâd olunsun ve gerek olunmasın.

Madde 1165

Maksûmun, arazi-i mücâvirede olan hakk-ı tarîk ve mesîli, her halde dahil-i kısmet olur. Yani kimin hissesinde vâki’ olursa, anın hukukundan olur. Hîn-i kısmette gerekcemi’ hukukuyla denilsin ve gerek denilmesin.

Madde 1166

Hîn-i kısmette, bir hissenin diğer hissede, tarîki yahut mesîli olması şart edilirse, ol şarta riayet olunur.

Madde 1167

Bir hissenin diğer hissede tarîki olup da, hîn-i kısmette ibkası şart edilmemiş ise, başka tarafa sarf ve tahvîli kaabil olduğu takdirde, sarf ve tahvîl olunur. Hîn-i kısmette, gerekcemi’ hukukuyla denilsin ve gerek denilmesin. Amma tarîkin başka tarafa sarf ve tahvîli kaabil olmadığı takdirde bakılır; eğer hîn-i kısmettecemi’ hukukuyla denilmiş ise tarîk, dâhil-i kısmet olarak hali üzre ibka olunur. Ve eğercemi’ hukukuyla gibi bir ta’bir-i umûmî ilâve olunmamış ise, kısmet fesh olunur.

Bu hususta, mesîl dahi aynıyla tarîk gibidir.

Madde 1168

İki kişi beyninde müşterek bir hanede, diğer kimsenin tarîki olup da hane sahipleri ol haneyi taksim edecek olduklarında, tarîk sahibi mân’i olamaz. Fakat anlar dahi haneyi taksim ettiklerinde, tarîki hali üzre terk ederler. Ve üçü bi’l-ittifak, hane ile beraber tarîki dahi sattıkları takdirde, eğer tarîk üçünün beyninde müşterek ise, semen üçünün beyninde taksim olunur.

Ve eğer tarîkin kapısı konak sahiplerinin olup da, ol kimsenin yalnız hakk-ı mürûru var ise, her biri hakkını alır.

Şöyle ki, arsa bir kere hakk-ı mürûr ile ve bir kere hakk-ı mürûrsüz takvîm olunup, iki kısmet beynindeki fazla, hakk-ı mürûr sahibinin olur. Ve bâkisi hane sahiplerine âid olur.

Mesîl dahi tarîk gibidir. Yani bir müşterek hanede, diğer kimsenin hakk-ı mesîli olsa, ol hane sahipleri haneyi taksim edip, mesîli hali üzre terk ederler.

Madde 1169

Bir konağın avlusunda, diğer kimsenin menzili olup da, menzil sahibi ol avludan mürûr eder olduğu halde, konak sahipleri konağı taksim edecek olduklarında, menzil sahibi mâni’ olamaz.

Fakat, anlar konağı taksim ettiklerinde, menzilin kapısı arzında, ana bir yol terk ederler.

Madde 1170

İkiye taksim olunan bir konağın, iki kısmı arasında bir hâit olup da, bir kısmın, diğer hâitinin üzerindeki kirişlerin uçları, ol hâit-i müşterek üzerinde bulunduğu sûrette, eğer hîn-i kısmette ol kirişlerin ref’i şart edilmiş ise, ref’ olunur ve illâ ref’ olunmaz.

İki kısım arasındaki hâit bir hissedarın, ve uçları ol hâit üzerine bindirilmiş olan kirişler, diğer hissedarın mülkü olmak üzre taksim olunduğu sûrette dahi, hükm yine bu vechiledir.

Madde 1171

Bir kısımda vâki’ olan ağaçların dalları, diğer kısmın üzerine sarkmış olduğu sûrette dahi, eğer hîn-i kısmette kat’ı şart edilmemiş ise, ol dalları kestirilemez.

Madde 1172

Bir tarîk-i hâsda, hakk-ı mürûru olan bir müşterek hane taksim olundukda, hissedarlardan her biri, ol tarîka kapı ve pencere açabilir. Sair eshâb-ı tarîk ana mâni’ olamaz.

Madde 1173

Kaabil-i kısmet olan bir mülk-i müşterekde, hissedarlardan biri kendisi için, diğer hissedarın izni olmaksızın bir bina yaptıktan sonra, diğer hissedar kısmet talep ettikde taksim olunur.

Ol bina, bânisinin hissesine isâbet ederse, febihâ. Ve eğer diğer hissedarın hissesine isâbet ederse, bu hissedar ol binayı hedm ve ref’ ettirebilir.

FASL-I TASİ’

MUHAYEE BEYANINDADIR

Madde 1174

Muhâyee: Kısmet-i menâfi’den ibarettir.

Madde 1175

Misliyyâtta muhâyee cârî olmaz.

Muhâyee, ol kıyemiyyâtta cârî olur ki, aynları bâki olarak anlarla intifa’ mümkün ola.

Madde 1176

Muhâyee, iki nevi’dir: Nev’-i evvel, zamânen muhâyeedir. Nitekim iki kişi beyninde müşterek araziyi, birisine biri ve diğerisine diğeri zirâat etmek ve bir müşterek konak sahiplerinden her biri, bi’l-münâvebe ol konakta, birer sene oturmak üzre muhâyeeleri gibi.

Nev’-i sânî, mekânen muhâyeedir.

Nitekim iki kişi beyninde müşterek olan arazinin, yarısını biri ve diğer yarısını, diğeri zirâat etmek ve müşterek konağın bir tarafında biri ve diğer tarafında diğeri, yahut üst katında biri ve alt katında diğeri ve müşterek iki hanenin, birisinde biri ve diğerinde diğeri oturmak üzre muhâyeeleri gibi.

Madde 1177

Bir müşterek hayvanı, sahipleri bi’l-münâvebe kullanmak üzre, muhâyee câiz olduğu gibi, iki müşterek hayvandan birini, biri ve diğerini diğeri kullanmak üzre muhâyee dahi câiz olur.

Madde 1178

Zamânen muhâyee bir nev’ mübâdeledir.

Şöyle ki, bir hissedarın kendi nöbetindeki hisse-i menfaati, diğer hissedarın nöbetindeki hisse-i menfaatiyle mübâdele edilmiş olur. Bu cihetle zamânen muhâyee icâre hükmündedir.

Binaen-alâ-zâlik zamânen muhâyeede, şu kadar gün yahut şu kadar ay gibi, bir müddet zikr ve ta’yin olunmak lâzımdır.

Madde 1179

Mekânen muhâyee, bir nev’ ifrazdır.

Şöyle ki, iki hissedarın meselâ bir müşterek konakta olan menfaatleri şâyi’, yani ol konağın her cüz’üne şâmil iken, muhâyee ile birinin menfaati, ol konağın bir kıt’asında ve diğerinin menfaati, diğer kıt’asında cem’ edilmiş olur.

Binaen alâ zâlik, mekânen muhâyeede zikr ve ta’yin-i müddet lâzım değildir.

Madde 1180

Zamânen muhâyeede bidâyet için, yani hissedarlardan hangisi evvel intifa’ etmek için, kur’a çekildiği gibi, mekânen mühâyeede dahi, kur’a ile ta’yin-i mahal olunmalıdır.

Madde 1181

Müşterek ve müteaddid şeylerin sahiplerinden biri, muhâyee isteyip de, diğeri imtina’ ettikde, eğer ol ayn-i müşterekler müttefikü’l-menfaa iseler, muhâyeeye cebr olunur. Ve eğer muhtelifü’l-menfaa iseler, cebr olunmaz.

Meselâ iki müşterek haneden birinde, biri ve diğerinde diğeri sâkin olmak ve iki müşterek hayvandan birini, biri diğerini diğeri kullanmak üzre, biri muhâyee isteyip de diğeri imtina’ eylese, muhâyeeye cebr olunur. Amma biri hanede sâkin olup da, diğeri hamamı îcâr eylemek, yahut biri hanede sâkin olunp da, diğeri araziyi zirâat etmek üzre, bi’t-terâzî muhâyeee câiz ise de, biri imtina’ etse, muhâyeeye cebr olunmaz.

Madde 1182

Kaabil-i kısmet olan mal-i müşterek sahiplerinden biri, kısmet ve diğeri muhâyee istese, kısmet iddiası kabul olunur. Ve hiç birisi kısmet talebinde olmadığı halde, biri muhâyee isteyip de diğeri imtina’ eylese, muhâyeeye cebr olunur.

Madde 1183

Kaabil-i kısmet olmayan bir ayn-i müşterek sahiplerinden biri, muhâyee isteyip de diğeri imtina’ eylese, muhâyeeye cebr olunur.

Madde 1184

Sefîne ve değirmen ve kahvehane ve han ve hamam gibi, umûmun ücretle müntefi’ olduğu akarât-ı müştereke, ehline îcâr ile ücreti, hissedarlar beyninde hisselerine göre taksim olunur. Ve eğer hissedarlardan biri hissesini îcârdan imtina’ ederse, muhâyeeye cebr olunur. Fakat birinin nöbetinde gallesi, yani kirası ziyade olursa, ol ziyade hissedarlar beyninde taksim olunur.

Madde 1185

Hissedarlardan her biri, zamânen muhâyeeden sonra, kendi nöbetinde akar-ı müştereki ve mekânen muhâyeeden sonra, kendi hissesine isâbet eden kıt’ayı, bizzat isti’mal edebildiği gibi, îcâr ile kendisi için ücretini ahz edebilir.

Madde 1186

İbtidâ, menâfi’ üzerine muhâyee olunduktan sonra, hissedarlar kendi nöbetlerini îcâr edip de, birinin nöbetinde galle ziyade olsa, diğer hissedar, ol ziyadede müşârik olmaz.

Amma ibtida, istiğlâl etmek üzre, meselâ bir müşterek hanenin kirasını bir ay  biri ve bir ay diğeri almak üzre muhâyee etseler, fazlası müşterek olur.

Fakat iki haneden birinin gallesini, biri ve diğerinin gallesini diğeri almak üzre muhâyee ettiklerinde, bir hanenin gallesi ziyade olsa, diğer hissedar ana müşârik olmaz.

Madde 1187

A’yân üzerine muhâyee câiz olmaz.

Meselâ, müşterek eşcârın meyveleri ve müşterek hayvanların sütü ve yünü a’yânadan olmakla, eşcâr-ı müşterekeden bir mikdarının meyvesini, müşâriklerden biri ve diğer mikdarının meyvesini, diğeri deşirmek ve müşterek koyunların, bir sürüsünün sütünü ve yününü biri ve diğer bir sürüsünün, sütünü ve yününü diğeri almak üzre, muhâyee sahih olmaz.

Madde 1188

Hissedarlar, bi’t-terâzî beynlerinde muhâyee ettiklerinde, ba’dehu yalnız birisi anı fesh edebilir ise de, biri kendi nöbetini âhara îcâr etmiş ise, müddet-i icâre münkazî olmadıkça, diğeri muhâyeeyi fesh edemez.

Madde 1189

Hükm-i hâkim ile icrâ olunan muhâyeeyi hissedarlardan yalnız biri fesh edemez ise de, hepsi bi’t-terâzî fesh edebilir.

Madde 1190

Hissedarlardan biri, hissesini satmak yahut taksim eylemek murad ettikde muhâyeeyi fesh edebilir.

Amma mücerred mal-i müştereki, eski haline iâde etmek üzre bilâ-sebeb muhâyeeyi fehs edecek olsa, hâkim ana müsaade etmez.

Madde 1191

Hissedarlardan birinin, yahut hepsinin vefatıyla muhâyee bâtıl olmaz.

BAB-I SALİS

HÎYTAN VE CÎRANA MÜTEALLİK MESAİL BEYANINDA OLUP DÖRT FASLI HAVÎDİR

FASL-I EVVEL

AHKAM-I EMLAKE DAİR BAZI KAVAİD BEYANINDADIR

Madde 1192

Herkes mülkünde keyfe mâyeşâ tasarruf eder. Fakat başkasının hakkı taalluk ederse mâliki, mülkünde istiklâl üzre tasarruftan men’eder.

Meselâ, fevkânîsi birinin ve tahtânîsi diğerinin mülkü olan ebniyede, fevkânî sahibinin tahtânîde, hakk-ı kararı ve tahtânî sahibinin fevkânîde hakk-ı sakfı, yani güneşten ve yağmurdan tesettür ve tahaffuz hakkı olmakla, birisi diğerin izni olmadıkça, ana muzır olabilecek bir şey yapamaz ve kendi binasını yıkamaz.

Madde 1193

Fevkânî ile tahtânînin sokak kapısı bir olduğu halde, ikisinin sahipleri ol kapıyı müştereken isti’mal ederler. Ehad-ı hüma âharı duhûl ve hurûcdan men’ edemez.

Madde 1194

Kim ki, bir yere mâlik olursa, mâfevkine ve mâtahtına dahi mâlik olur.

Yani, mülkü olan arsada istediği ebniyeyi yapmak ve dilediği kadar çıkmak ve zemini hafr ile mahzen yapmak ve dilediği kadar derin kuyu kazmak, gibi tasarrufâta muktedir olur.

Madde 1195

Kimse, hanesinde ihdâs eylediği odasının saçağını, komşusunun hanesi üzerine uzatamaz. Uzatırsa, ol hane üzerine gelen mikdarı kat’ olunur.

Madde 1196

Bir kimsenin bahçesindeki ağacın dalları, komşusunun hanesi yahut bahçesi üzerine uzamış olsa, ol dalları bağlayıp da geri çektirmek, yahut kestirmek ile kendi havasını tefrîğ ettirmeye komşusunun salâhiyeti vardır.

Amma ağacın gölgesi, komşusunun bahçesindeki mezrûâta muzırdır diye, ağaç kesilemez.

Madde 1197

Hiç kimse mülkünde tasarruftan men’ olunamaz. Meğer ki, âhara zarar-ı fâhişi ola. Ol halde men’ olunabilir. Nitekim fasl-ı sânîde tafsil olunur.

FASL-I SANÎ

MUAMELAT-I CİVARİYYE HAKKINDADIR

Madde 1198

Herkes, kendi mülkü olan hâit üzerine, dilediği kadar çıkar ve istediği şeyi yapar. Zarar-ı fâhiş olmadıkça komşusu mân’i olamaz.

Madde 1199

Binaya zarar veren, yani binaya vehn getiren ve inhidâmına sebep olan, yahut havâyic-i asliyyeyi, yani süknâ gibi binadan maksud olan menfaat-ı asliyyeyi men’ eden şeyler zarar-ı fâhiştir.

Madde 1200

Zarar-ı fâhiş, bi-eyyi vechi kân def’ ettirilir.

Meselâ bir hanenin ittisâlinde demirci dükkânı yahut değirmen yapılıp da, demir darbından ya değirmenin devrânından, ol hanenin binasına vehn gelmek, yahut fırın ihdâs ile tütünün kesretinden veya bezirhane ihdâs ile râyiha-i kerîhesinden, ol hanede oturulamayacak mertebe sahibi müteezzî olmak, zarar-ı fâhiş olmakla bu zararlar bi-eyyi vechi kân def’ ve izâle ettirilir.

Ve kezâ bir kimse, diğerin hanesine muttasıl arsasında hark ihdâs ederek, değirmene su icrâ etmekle, hanenin duvarına vehn gelse, yahut bir kimse, komşusunun duvarının dibini mezbele ittihâz ve süprüntü ilka etmekle duvar çürüse, duvarın sahibi zararını def’ ettirir.

Kezâlik birinin hanesi kurbunda, diğerin ihdâs eylediği harmanın tozu gelmekle, ol hanede durulamayacak mertebe sahibi müteezî olsa, zararı def’ ettirilir.

Nitekim birinin harman yeri kurbunda, diğeri bir mürtefi’ bina ihdâs ile, harmanın rüzgârını seddeylese, zarar-ı fâhiş olmakla ref’ ettirilir. Kezâlik bir kimse, bezzazlar çarşısında aşçı dükkânı ihdâs edip de, tütünü komşusunun emti’asına isâbet ile zarar-ı fâhiş olsa def’ ettirilir. Ve kezâlik bir kimsenin hanesindeki kârîz  yarılıp da, komşusunun hanesine cereyan etmekle, zarar-ı fâhiş olsa, komşusunun da’vâsı üzerine ol kârîzin ta’mir ve ıslâhı lâzım gelir.

Madde 1201

Bir hanenin havasını, yahut nezâretini kesmek, veyahut güneşin duhûlünü men’ etmek gibi, havâyic-i asliyyeden olmayan menâfi’a mâni’ olmak, zarar-ı fâhiş değildir.

Fakat, zıyâyı bi’l-külliye seddetmek, zarar-ı fâhiştir.

Binaenaleyh bir kimse, bir bina ihdâs ile, komşusunun pencereli olan odasının penceresini seddeyleyip de, yazı okunamayacak mertebede karanlık olsa, zarar-ı fâhiş olmakla def’ ettirilir,kapısından zıya alsın denilemez. Zira odasının kapısı, soğuktan ve esbâb-ı saireden nâşî kapanmaya muhtac olur.

Ve eğer odanın iki penceresi olup da, birisi bervech-i bâlâ, bina ihdâsıyla seddedilmiş olsa, zarar-ı fâhiş addolunmaz.

Madde 1202

Mutfak ve kuyu başı ve hanenin havlısı gibi makarr-ı nisvân olan mahallin görünmesi, zarar-ı fâhiş addolunur.

Binaen-alâ-zâlik, bir kimsenin hanesinde ihdâs eylediği penceresinden yahut müceddeden inşâ eylediği binanın penceresinden, câr-ı mülâsıkının,  yahut sokak aşırı hanesi olan bir kimsenin, makarr-ı nisvân olan mahalli görünür olsa, bu zararın ref’iyle emr olunur. Ol kimse dahi, nisvân görülmeyecek sûrette duvar, yahut tahta perde yapıp ol zararı def’ etmeye mecbur olur. Amma beher hal, penceresini seddetmek üzre cebr olunamaz.

Nitekim, çitten ma’mûl bir hâitin aralığından, komşunun makarr-ı nisvân olan mahalli görünür olsa, ol aralıkları seddetmek üzre, hâitin sahibine emr olunur. Amma yıkıp da, duvar yapmak üzre cebr olunamaz. (22. maddeye bak)

Madde 1203

Birinin, insan boyundan yüksek yerde penceresi olup da, ihtimal ki, merdiven vaz’ıyla komşusunun makarr-ı nisvân olan mahalline nazar eyler diye, komşusu ol pencereyi serdettiremez.

Madde 1204

Bahçe, makarr-ı nisvân addolunmaz.

Binaenaleyh, bir kimsenin hanesinden, komşusunun makarr-ı nisvân olan mahalli görünmeyip fakat bahçesi görünmekle, komşusumücerred aralıkda, nisvân bahçeye çıktıkda hanenden görülmekle bahçeme olan nezaretini kes diyemez.

Madde 1205

Bir kimse, bahçesindeki meyve ağacına çıktıkda, komşusunun makarr-ı nisvân olan mahali görünür ise, ol kimse ağacın üzerine çıkacak oldukda, nisvân tesettür etmek için ihbar etmek lâzımdır. İhbâr etmediği takdirde, hâkim anı bilâ-ihbar ol ağaca çıkmaktan men’ eder.

Madde 1206

İki kişi, beynlerinde müşterek olan konağı taksim ettiklerinde, birinin hissesine isâbet eden mahalden, diğerinin makarr-ı nisvân olan mahalli görünür ise, müştereken beynlerinde bir sütre ittihâz etmeleri için emr olunur.

Madde 1207

Bir kimse, meşru’ olarak mülkünde tasarruf etmekte iken, başkası anın yanında bina ihdâsıyla, kendisi mutazarrır olsa, zararını ancak kendi def’ etmek lâzım gelir.

Meselâ bir hanenin kadîmî pencerelerinden, diğer kimsenin muhdes hanesinin makarr-ı nisvân olan mahalli görünür olsa, muhdes hane sahibi, mazarratını kendi def’ etmek lâzım gelir. Atîk hane sahibinden iddiâya salâhiyeti yoktur. Nitekim bir kimse, demirci dükkânına muttasıl arsasında, bir hane ihdâs eylese,demir darbından haneme zarar-ı fahiş terettüb eder diye, dükkânı ta’til ettiremez. Ve kezâ, eskiden harman yeri olan bir mahallin kurbunda, biri hane ihdâs ettikde,harmanın tozu hanem üzerine gelir diye, harman sahibineburada harman dökme diyemez.

Madde 1208

Bir menzilin kadîmî, yani atîk pencerelerinden, komşusunun arsa-i haliyesi görünürken, menzil muhterik oldukda, evvelâ komşusu ol arsada hane ihdâs ettikten sonra, ol menzili dahi sahibi, vaz’-ı kadîmi üzre bina ederek açtığı pencerelerden, ol muhdes hanenin makarr-ı nisvân olan mahalli görünür ise, bu mazarratı hane sahibi kendi def’ etmek lâzım gelir. Sahib-i menzilenezâretini kes diye cebr edemez.

Madde 1209

Bir kimsenin, hanesinde ihdâs eylediği pencereler ile, komşusunun makarr-ı nisvân olan mevâzı’ı beyninde, komşusunun bir yüksek odası olmakla, makarr-ı nisvân olan mahalli ol pencerelerden görülmez iken, komşusu ol odayı hedm etmekle, ol pencerelerden komşusunun makarr-ı nisvân olan mahalli görünür olsa, komşusumücerred pencereler muhdes idi anınçün nezâretini kes yahutpencereleri seddet diyemeyip mazarratını kendi def’ etmek lâzım gelir.

Madde 1210

Hâit-i müştereki, sahiplerinden biri, diğerinin izni olmadıkça terfî’ edemez. Ve üzerine köşk vesaire yapamaz. Gerek, âhara muzır olsun ve gerek olmasın.

Fakat birisi, arsası üzerine oda bina etmek üzre kiriş vaz’ edecek, yani kirişlerinin uçlarını ol hâit üzerine bindirecek olsa, müşâriki ana mân’i olamaz. Lâkin, on kadar kiriş vaz’ edecek ise, müşârikin dahi, ol kadar kiriş vaz’ına hakkı olacağından, hâit ne kadar kiriş vaz’ına mütehammil ise, ancak nısfı kadar kiriş vaz’ edebilip, ziyadeye tecâvüz edemez.

Ve eğer, ol hâit üzerinde fi’l-asl, ikisinin dahi müsâvât üzre kirişleri olduğu halde, biri kendi kirişlerini tezyid edecek olsa, âharı men’ edebilir.

Madde 1211

Hâit-i müşterek sahiplerinden biri, ol hâit üzerindeki kirişlerin mahallerini sâğa, sola ve aşağıdan yukarıya değiştiremez. Amma kirişlerin uçları yüksekte iken indirip de, hâitin daha aşağısına vaz’ edebilir.

Madde 1212

Bir kimsenin su kuyusu kurbunda, komşusu bir kenîf ya kârîz yapıp da, ol kuyunun suyunu ifsâd eylese, zararı def’ ettirebilir. Ve bir vechile def’-i zararı kaabil olmaz ise, o kenîf ya kârîz kapattırılır.

Kezâlik, bir su yolunun yanında, birinin yaptığı kârîzin çirkâbı, suya vâsıl olarak zarar-ı fahîş olup da, kapatmaktan gayri sûretle def’-i zararı kaabil olmasa, ol kârîz kapattırılır.

FASL-I SALİS

TARÎKLAR HAKKINDADIR

Madde 1213

Bir tarîkin iki tarafında hanesi olan kimse, birinden diğerine köprü inşâ edecek olsa, men’ olunur. Amma inşâ ettikten sonra, eğer mârreye zararı yok ise hedm olunmaz.

Fakat böyle tarîk-i âmm üzre yapılmış olan köprülerde ve şehnişinlerde hakk-ı karâr olmaz. Binaen-alâ-zâlik berveçh-i bâlâ tarîk-i âmm üzre inşâ olunan köprü münhedim olduktan sonra, sahibi bina edecek olsa, yine  men’ olunabilir.

Madde 1214

Tarîk-i âmm üzerinde alçak çıkıntılar ve şehnişinler gibi mârreye zarar-i fâhişi olan şeyler, kadîm olsa bile ref’ ettirilir.

Madde 1215

Bir kimse, hanesini ta’mir edecek oldukda, mârreye zarar vermemek şartıyla, tarîkin bir tarafında serîan çamur yapıp binasına sarf edebilir.

Madde 1216

Lede’l-hâce, emr-i sultânî ile bir kimsenin mülkü, kıymetiyle alınıp, tarîka ilhâk olunabilir. Fakat te’diye-i semen olunmadıkça mülkü yedinden alınamaz.

Madde 1217

Mârreye mazarratı olmadığı halde, bir kimse tarîkin fazla olan yerini, semen-i misliyle cânib-i mîrîden alıp hanesine ilhâk edebilir.

Madde 1218

Tarîk-i âmma, kim olur ise olsun mücedded kapı açabilir.

Madde 1219

Tarîk-i hâssda hakk-ı mürûru olmayan kimse, müceddeden kapı açamaz.

Madde 1220

Tarîk-i hâss, anda hakk-ı mürûru olanların mülk-i müşterekleri gibidir.

Binaenleyh tarîk-i hâss esahâbından birisi, sahibinin izni olmadıkça, gerek muzır olsun ve gerek olmasın, ol tarîkda bir şey ihdâs edemez.

Madde 1221

Tarîk-i hâss eshâbından biri, sair eshâb-ı tarîkin izni olmadıkça, müceddeden bina eylediği hanesinin damlasını, ol tarîka akıtamaz.

Madde 1222

Bir kimse, tarîk-i hâssda olan kapısını seddetmekle, hakk-ı mürûru sâkıt olmaz.

Binaenaleyh kendisi hanesini satsa, müşterisi tekrar kapısını açabilir.

Madde 1223

Tarîk-i âmmdan mürûr edenlerin kesret-i izdihamdan nâşî tarîk-i hâssa duhûl etme hakları vardır.

Binaenaleyh tarîk-i hâss eshâbı, beynlerinde bi’l-ittifak ol tarîk-i hâssı satamazlar ve beynlerinde taksim edemezler ve ağzını seddeyleyemezler.

FASL-I RABİ’

HAKK-I MÜRÛR VE MECRA VE MESÎL

Madde 1224

Hakk-ı mürûrda ve hakk-ı mecrâda ve hakk-ı mesîlde kadîme itibar olunur.

Yani bunlar, kadîmden olageldiği vech üzre terk ve ibka olunurlar.

Zira (6. madde) hükmünce, kadîm olan şey hali üzre ibka olunur ve hilâfına delil olmadıkça, tagyîr olunmaz.

Amma, şer’a muhalif olan kadîme i’tibar yoktur. Yani fi’l-asl nâmeşru’ olarak yapılmış olan şey kadîm olsa da, ana itibar olunmayıp, zarar-ı fâhişi var ise izâle olunur. (27. maddeye bak)

Meselâ, bir hanenin çirkâbı, ezkadîm tarîk-ı âmma cârî olagelse ve mârreye zararı olsa, kadîmine i’tibar olunayıp, zararı def’ ettirilir.

Madde 1225

Birinin arsasından, diğer kimsenin hakk-ı mürûru olduğu halde, arsa sahibi anı mürûr ve ubûrdan men’ edemez.

Madde 1226

Mübîhin, ibâhasından rücû’a salâhiyeti vardır. Ve bir zarar, izin ve rızâ ile lâzım olmaz.

Binaen-alâ-zâlik bir kimse, diğerin arsasından hakk-ı mürûru olmadığı halde, mücerred sahibinin izniyle bir müddet mürûr ettikten sonra, sahibi dilerse anı mürûrdan men’ edebilir.

Madde 1227

Birinin arsasından, bir mümerr-i muayyende, hakk-ı mürûru olan kimsenin izniyle, sahib-i arsa ol mümerr üzerine bina ihdâs eylese, ol kimsenin hakk-ı mürûru sâkıt olup, arsa ile artık muhâssamaya hakkı kalmaz. (51. maddeye bak)

Madde 1228

Birinin arsasından, diğer kimsenin harkı yahut su yolu bi-hak cârî olagelirken, arsa sahibifimâ ba’d icrâ ettirmem diye men’ edemez.

Ve bunlar, ıslah ve ta’mire muhtac oldukda, mümkün ise sahibi, mecrâya duhûl ile bunları ıslah ve t’amîr eder.

Amma ol arsaya girmedikçe, ta’mirleri mümkün olmadığı halde, sahibi arsasına girmeye izin veremez ise, hâkim tarafından kendisineya arsana girmek üzre izin ver, yahut sen ta’mir et diye cebr olunur.

Madde 1229

Bir hanenin yağmur suları, ezkadîm komşusunun hanesine akmakta olduğu halde, komşusubundan sonra akıtmam diye men’ edemez.

Madde 1230

Bir tarîkda olan hanelerin odaları, ezkadîm ol tarîka mensub ve oradan alt tarafında vâki’ bir arsa içinden cârî olagelirken, arsa sahibi, arsasındaki mesîl-i kadîmi seddedemez. Seddederse, hâkim tarafından seddi ref’ ile vaz’-ı kadîmine ircâ’ olunur.

Madde 1231

Bir kimse, muhdes odasının damlasını, âharın hanesine akıtamaz.

Madde 1232

Bir hanede, hakk-ı mesîli olan kârîzi, hane sahibi yahut satar ise müşterisi, kemâ fi’s-sâbık akmaktan men’ edemez.

Madde 1233

Bir haneden, bi-hak cârî olan kârîz, dolup yahut yarılıp da, hane sahibine zarar-ı fâhiş olsa, kârîzin sahibi bu zararı def’a mecbur olur.

BAB-I RABİ’

ŞİRKET-İ İBAHA BEYANINDA OLUP YEDİ FASLI HAVÎDİR

FASL-I EVVEL

MUBAH OLUP OLMAYAN ŞEYLER BEYANINDADIR

Madde 1234

Su ve ot ve ateş mubahtır. Nâs bu üç şeyde şürekâdır.

Madde 1235

Yer altında cereyan eden sular, kimsenin malı değildir.

Madde 1236

Bir şahs-ı mahsusun, sa’y ü ameli ile istinbât olunmuş olmayıp da, nâsın intifa’ edegeldiği kuyular, beynennâs müşterek ve mubah olan şeylerdendir.

Madde 1237

Denizler ve büyük göller, mubahtır.

Madde 1238

Memlûk olmayan enhâr-ı âmme ki, mukasseme yani bir cemaatın mülkü olan mecrâlara dahil olmayan nehirlerdir. Bunlar dahi mubahtır. Nil ve Fırat ve Tuna ve Tunca gibi

Madde 1239

Enhâr-ı memlûke ki, yani berveçh-i meşrûh mukasseme dahil olan nehirler iki nev’dir:

Nev’-i evvel : Ol nehirlerdir ki, suyu beyne’ş-şürekâ müteferrik ve münkaksim olur. Fakat anların arazisinde tamamen mahvolmayıp, bakıyyesi âmmeye mubah olan mefâzelere yani kırlara cereyan eyler. Bu kaabilden olan nehirler, min vechi âmm olduğundan, bunlara dahi nehr-i âmm  denilir. Bunlarda dahi şüf’a cârî olmaz.

Nev’i sânî : Nehr-i hâssdır ki, suyu eşhâs-ı ma’dûdenin arazisine müteferrik ve münkasim olur ve arazilerinin nihayetine varınca mahvolup, bir mefâzeye menfezî olmaz. İşte şüf’a ancak bu nev’de cârî olur.

Madde 1240

Bir kimsenin, arazisine nehrin getirdiği çamur, anın mülküdür. Diğer kimse ana taarruz edemez.

Madde 1241

Sahipsiz yerlerde, hüdâ-yı nâbit olan otlar, mubah olduğu gibi, bir kimsenin mülkünde sebebiyyeti olmaksızın, hüdâ-yı nâbit olan otlar dahi mubahtır.

Amma bu hususta, ol kimsenin tesebbübü olsa, şöyle ki, arazisini saky etse, yahut etrafına hendek çevirmek gibi bir vechile, enbât için i’dâd ve tehîe eylese, ol arazide hâsıl olan nibâtât kendi malı olur. Ahar kimse anlardan bir şey alamaz. Alıp da, istihlâk ederse zâmin olur.

Madde 1242

Ot : Sâkı olmayan nibâtât olup, eşcâra şâmil olmaz.

Mantar dahi ot hükmündedir.

Madde 1243

Cibâl-i mubahede, yani kimsenin yed-i temellüküne geçmemiş olan, dağlardaki hüdâ-yı nâbit ağaçlar mubahtır.

Madde 1244

Bir kimsenin mülkünde, hüdâ-yı nâbit olan ağaçlar kendisinin mülküdür. Anın izni olmadıkça, başkası anları ihtitâb edemez, ederse zâmin olur.

Madde 1245

Bir kimse bir ağacı aşılasa, aşı kaleminden süren filizler kendisinin mülkü olduğu gibi, meyveleri dahi anın olur.

Madde 1246

Bir kimsenin, nefsi için ektiği tohumun her türlü hâsılâtı, kendi malıdır. Kimse tarafından taarruz olunamaz.

Madde 1247

Av mubahtır.

FASL-I SANÎ

MUBAH OLAN ŞEYLERİN KEYFİYYET-İ İSTİMLAKİ BEYANINDADIR

Madde 1248

Esbâb-ı temellük üçtür: Birincisi; bey’ ve hibe gibi, mülkü bir mâlikden diğer mâlike nakildir. İkincisi; irs gibi, bir kimsenin diğere halef olmasıdır. Üçüncüsü; mâliki olmayan bir mubah şeyi, ele geçirmektir. Bu dahi ya hakikîdir ki, ol şeye hakikaten vaz’-ı yed eylemektir. Yahut hükmîdir ki, yağmur suyu biriktirmek için bir kap koymak ve av için tuzak kurmak gibi, sebebini tehîe ile olur.

Madde 1249

Her kim ki, mubah olan şeyi ihrâz eylerse, ana müstakillen mâlik olur.

Meselâ, bir kimsenin testi, yahut fıçısı gibi bir kab ile, bir nehirden aldığı su, ol kab içinde muhrez ve mahfûz olmakla, ol kimsenin malı olur. Başkasının andan intifa’a salâhiyeti yoktur. Ve sahibin izni olmaksızın, başkası ahz ve istihlâk ederse zâmin olur.

Madde 1250

İhrâzın, kasda makrûn olması lâzımdır.

Binaenaleyh bir kimse, yağmur suyu almak kastıyla bir mahalle bir kab koydukda, ol kab içinde toplanan yağmur suyu, ol kimsenin malı olur.

Kezâlik, su biriktirmek için inşâ olunan havuz ve sarnıçdaki su, sahibinin malıdır. Amma, bir kimsenin bigayr-i kasd, bir mahalle vaz’ ettiği kab derûnunda biriken yağmur suyu, kendisinin malı olmaz. Başka bir kimse, anı ahz ile istimlâk edebilir. (2. maddeye bak)

Madde 1251

Suyu ihrâzda, arkası münkatı’ olmak şarttır.

Binaenaleyh, içinden su sızan kuyudaki su muhrez olmaz. Sahibi ibâha etmeksizin, diğer kimse öyle bir kuyuda, sızıp da müctemî’ olan suyu, ahz ve istihlâk eylese, zamân lâzım gelmez.

Ve kezâ, suyu mütetâbiu’l-vürûd olan, yani bir tarafından ne kadar su çıkarsa, diğer tarafından o kadar su giren havuzlardaki su, muhrez değildir.

Madde 1252

Hüdâ-yı nabît otlar, toplamakla ve biçip demet etmekle ihrâz olunmuş olur.

Madde 1253

Cibâl-i mubahada hüdâ-yı nabît olan ağaçları, kim olursa olsun, ihtitâb edebilir. Ve mücerred ihtitâb ile, yani toplamakla anlara mâlik olur, bağlamak şart değildir.

FASL-I SALİS

MUBAH OLAN ŞEYLERİN AHKAM-I UMÛMİYYESİ BEYANINDADIR

Madde 1254

Mubah ile herkes intifa’ edebilir. Fakat saire zarar vermemek ile meşrûttur.

Madde 1255

Mubah olan şeyi, ahz ve ihrâz etmekten, bir kimse âhar kimseyi men’ edemez.

Madde 1256

Sahipsiz yerlerde, hüdâ-yı nâbit olan otları, herkes hayvanına yedirebilir ve anlardan istediği kadar ahz ve ihrâz edebilir.

Madde 1257

Bir kimsenin mülkünde, kendisinin tesebbübü olmaksızın, hüdâ-yı nabît olan otlar dahi mubah ise de sahibi, kendi mülküne âharı duhûlden men’ edebilir.

Madde 1258

Bir kimsenin, cibâl-i mubahadan toplayıp da orada bıraktığı odunları, başkası ahz eylese, ol kimse istirdad edebilir.

Madde 1259

Cibâl-i mubahada ve sahipsiz vâdilerde ve meralardaki sahipsiz ağaçların meyvelerini, kim olursa olusun, devşirebilir.

Madde 1260

Bir kimse, birini kırdan odun toplama, yahut av tutmak için istîcar etse, ol ecîrin topladığı odun veya tuttuğu av müste’cirin olur.

Madde 1261

Bir kimse, kendi mülkünde ateş yaksa, sairini mülküne duhûl ile intifa’dan men’ edebilir.

Amma, kimsenin mülkü olayan sahrada biri ateş yaksa, sair nâs anınla intifa’ edebilir. Şöyle ki, anınla ısınabilir ve ziyâsında bir şey dikebilir. Ve andan kandilini yakabilir. Ateşin sahibi mân’i olamaz. Fakat sahibinin izni olmadıkça, kimse ol ateşten bir kor alamaz.

FASL-I RABİ’

HAKK-I ŞİRB VE ŞEFE BEYANINDADIR

Madde 1262

Şirb: Ekin ve hayvan sulamak için su ile intifa’ etmek nöbetidir.

Madde 1263

Hakk-ı şefe: Su içmek hakkı demektir.

Madde 1264

Herkes, hava ve ziyâ ile intifa’ eylediği gibi, denizler ve büyük göller ile dahi intifa’ eyler.

Madde 1265

Memlûk olmayan nehirlerden, herkes arazisini saky edebilir. Ve arazisini saky etmek ve değirmen inşâ eylemek üzre, cedvel ve hark açabilir. Fakat saire mazarratı olmamak şarttır.

Binaenaleyh, suyu taşırıp da halka zarar verse, yahut nehrin suyu bütün bütün kesilse, veyahut kayıkların seyrine mâni’ olsa men’ olunur.

Madde 1266

Muhrez olmayan suda, cümle insan ve hayvanların hakk-ı şefesi vardır.

Madde 1267

Enhâr-ı memlûkenin, yani mecârî-i memlûkeye dahil olan suların hakk-ı şirbi, eshâbınındır. Sairinin anlarda hakk-ı şefesi vardır.

Binaen-alâ-zâlik, bir cemâata mahsus olan nehirden, yahut birinin harkından ya kanâtından yahut kuyusundan bilâ-izn başkası arazisini saky edemez. Fakat, hakk-ı şefesi olmak hasebiyle su içebilir. Ve hayvanlarının kesreti hasebiyle nehrin ya harkın veyahut kanâtın tahrîbinden havf olunmaz ise, hayvanlarını dahi getirip sulayabilir. Ve bir de desdi ve fıçı ile su alıp hanesine ve bahçesine götürebilir.

Madde 1268

Bir kimsenin mülkü derûnunda, suyu mütetâbiu’l-vürûd olan bir havuz, yahut bir kuyu veyahut bir nehir olduğu halde su içmek isteyen kimse, mülküne duhûlden men’ edebilir.

Lâkin, kırbında başka içecek mubah su bulunmaz ise, mülk sahibi, ya ol kimseye su çıkarmaya ve yahut girip de su alması için ruhsat vermeye mecburdur. Ve su çıkarmadığı taktirde, ol kimsenin girip de su almaya hakkı vardır. Fakat bi-şartı’s-selâmmedir. Yani havuzun ya kuyunun veyahut nehrin kenarını bozmak gibi, bir zarar etmemesi şarttır.

Madde 1269

Bir nehr-i müşterekte hissedar olan kimse, diğerlerinin izni olmadıkça, andan diğer bir nehir yani cedvel veya hark açamaz. Ve kadîm nöbetini tebdil eyleyemez. Ve kendi nöbetini, ol nehirden hakk-ı şirbi olmayan diğer arazisine sevk edemez. Ve bu şeylere diğer hissedarân rızâ verseler, ba’dehu kendileri, yahut vârisleri rucû’ edebilirler.

FASL-I HAMİS

İHYA-İ MEVAT HAKKINDADIR

Madde 1270

Arazi-i mevât: Ol yerlerdir ki, kimsenin mülkü ve bir kasaba ve karyenin merası ya muhtetabı, yani baltalığı olmadığı halde, aksâ-yı umrândan baîd ola.

Yani, kasaba ya karyenin en kenarındaki hanelerden, cehîrü’s-savt olan kimsenin, sadâsı istimâ’ olunmaya.

Madde 1271

Umrâna karîb olan yerler, ahaliye mera ve harman yeri ve muhtetab olmak üzre terk olunur. Ve bu yerlere arazi-i metrûke denilir.

Madde 1272

Bir kimse, izn-i sultânî ile arazi-i mevâddan bir yeri, ihyâ ve i’mâr eylese, ana mâlik olur.

Ve eğer, sultan yahut vekili bir kimseye, bir yerden mücerred intifa’ edip de, temellük etmemek üzre ihyâsına izin verse, ol kimse me’zûn olduğu vechile, ol yerde tasarruf eder.  Amma ol yere mâlik olmaz.

Madde 1273

Bir kimse, bir kıt’a arazinin bir mikdarını ihyâ edip de, bâkisini terk etse, ihyâ ettiği mahallere mâlik olup, bâkisi anın olmaz.

Fakat ihyâ eylediği arazinin ortasında, bir mikdar mahalli hâlî kalsa, ol mahal dahi anın olur.

Madde 1274

Bir kimse, arazi-i mevâttan bir yeri ihyâ ettikten sonra, diğer kimseler dahi gelip dört tarafındaki yerleri ihyâ etseler, ol kimsenin yolu, en sonra ihyâ edenin arazisinde taayyün eder. Yani, anın yolu oradan olur.

Madde 1275

Tohum ekmek ve fidan dikmek, arzı ihyâ olduğu gibi, nadas eylemek, ya saky etmek yahut saky için hark ve cedvel açmak ihyâdır.

Madde 1276

Bir kimse, arazi-i mevâttan bir yerin etrafına duvar çekse, yahut sel suyundan muhâfaza edecek kadar, etrafını yükseltip de, müsennât yapsa, ol yeri ihyâ etmiş olur.

Madde 1277

Taş, yahut diken veya kuru ağaç dalları vaz’ ederek, arazinin cevânib-i erba’asını ihâta etmek, yahut arazinin otlarını ayıklamak, veyahut içindeki dikenleri yakmak, veyahut kuyu kazmak, ol araziyi ihyâ demek olmayıp, ancak tahcîrdir.

Madde 1278

Bir kimse, arazi-i mevâtta olan otları, ya dikenleri biçip ve arazinin etrafına vaz’ ile, üzerlerine toprak dahi vaz’ edip, ancak sel suyuna mâni’ olacak vechile müsennâtını itmâm eylese, ol araziyi ihyâ etmiş olmayıp, fakat tahcîr eymiş olur.

Madde 1279

Bir kimse, arazi-i mevâttan bir mahalli tahcîr etse, üç sene müddet ol yere sairinden ehak olur. Üç seneye kadar ihyâ etmez ise hakkı kalmaz. Ve ihyâ etmek üzre başkasına verilebilir.

Madde 1280

Bir kimsenin, izn-i sultânî ile arazi-i mevâtta kazdığı kuyu, kendinsin malıdır.

FASL-I SADİS

ARAZİ-İ MEVATTA İZN-İ SULTANÎ İLE HAFR OLUNAN KUYULARIN VE İCRA OLUNAN SULARIN VE GARS OLUNAN AĞAÇLARIN HARÎMİ BEYANINDADIR

Madde 1281

Kuyunun harîmi, yani havlısının hukuku, her taraftan kırk arşundur.

Madde 1282

Gözlerin, yani bir yerden çıkarılıp da, suyu yer yüzünde cârî olan menba’ların harîmi, her taraftan beşer yüz arşundur.

Madde 1283

Her vakit ayıklanmaya muhtaç olmayan, nehr-i kebîrin iki taraftan harîmi, nehrin nısfı kadardır ki, iki taraftaki harîmlerinin mikdarı nehrin arzına müsâvî olur.

Madde 1284

Her vakit ayıklanmaya muhtaç olan, nehr-i sagîrin, yani harkların ve cedvellerin ve bir de yer altındaki kanâtın harîmleri, ayıklanacakları vakit, taşlarını ve çamurlarını tarh ve ilkaa için lüzumu kadar yerdir.

Madde 1285

Suyu, yer yüzünde cârî olan kanâtın harîmi, gözler gibi her taraftan beşer yüz arşundur.

Madde 1286

Kuyuların harîmi, sahiplerinin mülküdür. Başkası anda bir vechile tasarruf edemez. Ve bir kimse, diğerinin harîminde kuyu kazsa kapattırılır.

Menbaların ve nehirlerin ve kanavâtın harîmleri dahi, bu vech üzredir.

Madde 1287

Bir kuyunun harîmi kurbunda, diğeri, izn-i sultânî ile bir kuyu hafr etse, sair cihetlerde bu kuyunun dahi kırk arşun harîmi olur. Amma evvelki kuyunun cihetinde, anın harîmine tecâvüz edemez.

Madde 1288

Bir kuyunun harîmi haricinde, bir kimse kuyu kazıp da, evvelki kuyunun suyu, bu kuyuya gitse, bir şey lâzım gelmez.

Nitekim bir kimse, diğerin dükkânı yanında dükkân açıp da, evvelki dükkânın ahz ve i’tâsı kâsid olsa, ikinci dükkân seddolunamaz.

Madde 1289

Arazi-i mevâtta, izn-i sultânî ile gars olunan ağacın harîmi, her taraftan beşer arşundur. Bu mesâfe derûnunda, başkası ağaç gars edemez.

Madde 1290

Diğerin arsası içinde, cereyan eden harkın iki tarafından, suyu tutacak kadar kenarları, hark sahibinindir. Ve iki tarafından kenarları mürtefi’ ise, bu mürtefi’ yerler dahi kezâlik hark sahibinindir.

Ve eğer, kenarları mürtefi’ olmayıp da, üzerlerinde gerek arsa sahibinin ve gerek hark sahibinin, magrûs ağaçları olmak gibi, birinin zi’l-yed olduğuna dair, bir delil dahi bulunmaz ise, ol halde bu yerler arsa sahibinindir. Fakat hark sahibi dahi, harkını ayıklayacağı vakit çamurunu, iki tarafa tarh ve ilkaa etmeye hakkı vardır.

Madde 1291

Bir kimsenin, kendi mülkünde hafr eylediği kuyunun harîmi yoktur. Komşusu dahi anın yanında ve kendi mülkünde, diğer bir kuyu hafr edebilir. Ve ol kimsebenim kuyumun suyunu cezb eder diye, komşunun kuyu hafr etmesine mâni olamaz.

FASL-I SABİ’

AHKAM-I SAYDA DAİR OLAN MESAİL BEYANINDADIR

Madde 1292

Gerek mızrak ve tüfenk gibi, âlât-ı câriha ile ve gerek ağ ve mızrak gibi şeylerle ve gerek muallem kelb gibi azılı hayvanlar ve muallem doğan gibi yırtıcı kuşlarla av tutmak câizdir.

Madde 1293

Sayd yani av, insandan mütevahhiş olan yabânî hayvandır.

Madde 1294

Hayvanât-ı ehliyye sayd olunmadığı gibi, insan ile me’nûs olan yabânî hayvanlar dahi sayd olunmaz.

Binaen-alâ-zâlik, emsâli delâletiyle yabânî olmadığı ma’lûm olan güvercin, yahut ayağında zil olan doğan ve boynunda tasma bulunan geyik tutulsa, lukata kaabilinden olup, sahibi zuhurunda vermek üzre tutan kimsenin anı i‘lân etmesi lâzım gelir.

Madde 1295

Saydın insandan mümteni’ olması, yani ayaklarıyla yahut kanatlarıyla savuşup kurtulabilecek halde bulunması lâzımdır.

Kaçıp kurtulamayacak hale dûçâr olsa, meselâ, bir geyik bir kuyuya düşse hal-i saydiyyetten çıkmış olur.

Madde 1296

Kim ki, bir avı hal-i saydiyyetten çıkarırsa, anı tutmuş olur.

Madde 1297

Av tutanındır.

Meselâ, bir kimse bir ava atıp da, anı kaçıp kurtulamayacak sûrette cerh eylese, ana mâlik olur. Amma hafifçe, yani kaçıp kurtulabilecek sûrette cerh etmekle ana mâlik olmayıp, diğer kimse anı vurmakla yahut, diğer sûretle tutsa ana mâlik olur.

Ve kezâ, bir kimse bir avı vurup düşürdükten sonra, ol av kalkıp da kaçarken, diğer kimse anı ahz ile istimlâk edebilir.

Madde 1298

İki sayyâdın kurşunları, birden bir ava isâbet eylese, ol av ikisi beyninde münâsefeten müşterek olur.

Madde 1299

İki kimse, kelb-i muallemlerini  salıverip de, ikisi bir ava isâbet etse ol av, sahipleri beyninde kezâlik müşterek olur. Ve eğer her biri bir av tutsa, her birinin tuttuğu av sahibinin olur.

Kezâlik iki kimse, kelb-i muallemlerini salıverip de, biri avı düşürmüş ve diğeri öldürmüş olduğu sûrette, eğer evvelkisinin kelbi anı kaçıp kurtulamayacak hale getirmiş ise, ol av anındır.

Madde 1300

Bir kimsenin harkında ya cedvelinde, avlamaksızın tutulamaz olan balıkları, diğer kimse sayd ile istimlâk edebilir.

Madde 1301

Bir kimse, su kenarında sayd-ı mâhî için bir yer tehîe ederek, oraya bir çok balık gelip de, su azalarak ol balıklar avlamaya muhtaç olmaksızın tutulabilir olsa, ol balıklar ol kimsenin olur.

Amma ol mahalde, suyun kesretinden nâşî balıkların tutulması avlamaya muhtac olsa, bu balıklar ol kimsenin olmayıp, diğer kimse anları sayd ile istimlâk edebilir.

Madde 1302

Bir kimsenin hanesine bir av girip de, anı tutmak için kapısını seddeylese, ana mâlik olur.

Amma kapısını seddile ihrâz etmeden, ana mâlik olmayıp, diğer bir kimse, ol avı tutuverse ana mâlik olur.

Madde 1303

Bir kimse, sayd için bir mahalle, ağ ve tuzak gibi bir şey vaz’ edip de, bir av tutulsa, ol kimsenin malı olur.

Fakat bir kimsenin, ağını kurumak için bir mahalle serip de, ana bir av tutuluverse, anın malı olmaz.

Nitekim arazisindeki çukura düşen avı, diğer kimse ahz ile istimlâk edebilir. Amma ol arazi sahibi ol çukuru sayd için hafr etmiş ise, ol ava sairinden ehâk olur.

Madde 1304

Bir yabânî hayvan, bir kimsenin bahçesinde yuva yapmakla, yumurtlamakla anın malı olmaz. Diğer bir kimse, anın yumurtalarını yahut yavrularını ahz ediverse, bahçe sahibi istirdad edemez.

Fakat ol kimse, bahçesini yabânî hayvan gelip de yumurtlamak ve yavrulamak için tehîe etmiş ise, gelip yumurtlayan ve yavrulayan hayvanların, yumurtaları ve yavruları kendisinin olur.

Madde 1305

Bir kimsenin bahçesinde, mekân ittihâz eden arıların yaptığı bal, ol bahçenin menâfi’inden ma’dûd olarak, ol kimsenin malıdır. Bir kimse ana taarruz edemez. Yalnız beytü’l-male öşrünü vermesi lâzım gelir.

Madde 1306

Bir kimsenin kovanında müctemi’ bulunan arılar, mal-i muhrez addolunur. Bunların balı dahi ol kimsenin malıdır.

Madde 1307

Birinin kovanından çıkan oğul arısı, diğerin hanesine konup da, hane sahibi ahz eylese, kovan sahib anı istirdad edebilir.

BAB-I HAMİS

NAFAKAT-I MÜŞTEREKE BEYANINDA OLUP İKİ FASLI HAVÎDİR

FASL-I EVVEL

EMVAL-İ MÜŞTEREKENİN TA’MİRATI VE DİĞER BAZI

MASARIFATI BEYANINDADIR

Madde 1308

Bir mülk-i müşterek, ta’mir ve termîme muhtaç oldukda, sahipleri hisselerine göre bi’l-iştirâk ta’mir ederler.

Madde 1309

Hissedarlardan biri, diğerinin izniyle kendi malından kadr-i ma’rûf para sarf ederek, mülk-i müştereki ta’mir etse müşârikine hissesiyle rücû’ eder.

Yani masraftan, müşârikinin hissesine her ne isâbet ederse, anı ondan alır.

Madde 1310

Muhtac-ı ta’mir olan, mülk-i müşterekin sahiplerinden biri gâib olup da, diğeri anı ta’mir etmek istedikde, hâkimden izin alır.

Ve hâkimin izni, gâib olan hissedarın izni makamına kaaim olur.

Yani, hazır olan hissedar, izn-i hâkimle ol mülk-i müştereki ta’mir ettikde, gâib olan müşârikinden izin almış hükmünde olarak, masraftan hissesiyle ana rücû’ eder.

Madde 1311

Bir kimse, müşârikinden ve hâkimden istîzân etmeksizin, mülk-i müştereki hodbehod ta’mir eylese, müteberri’ olur.

Yani masraftan, müşârikinin hissesine isâbet eden mikdarı, andan alamaz. Ol mülk-i müşterek, gerek kaabil-i kısmet olsun ve gerek olmasın.

Madde 1312

Bir kimse, kaabil-i kısmet olan mülk-i müşterekini ta’mir etmek isteyip de, müşâriki imtina’ etmişken, hodbehod ta’mir eylese müteberri’ olur.

Yani, müşârikine hissesiyle rücû’ edemez.

Ve eğer ol kimse, müşârikinin bu vechile imtina’ı üzerine hâkime müracaat etse, mebnî, ta’mir cebr olunamaz. Fakat cebren taksim olunabilir. Ve ba’de’l-kısme, ol kimse kendi hissesinde istediğini yapar.

Madde 1313

Değirmen ve hamam gibi, kaabil-i kısmet olmayan bir mülk-i müşterek ta’mire muhtaç olmakla, sahiplerinden biri ta’mir etmek isteyip de, müşâriki imtina’ etse, hâkimin izniyle kendi tarafından, kadr-i ma’rûf para sarf ederek ta’mir eyler. Ve masârıf-ı ta’miriyeden, müşârikinin hissesine isâbet eden miktâr para, kendisinin alacağı olur. Ve ol mülk-i müştereki îcâr ile ücretinden işbu alacağı istîfâ edebilir.

Ve eğer, hâkimden istîzân etmeksizin ta’mir etmiş ise, ne kadar sarf ettiğine bakılmayıp, ancak binanın vakt-i ta’mirdeki kıymetinden, müşârikinin hissesine isâbet eden mikdarı, berveçh-i meşrûh istîfâ edebilir.

Madde 1314

Böyle değirmen ve hamam gibi, kaabil-i kısmet olmayan mülk-i müşterek, bi’l-külliyye münhedim olup da, arsa-i sırfe kaldığı halde sahiplerinden biri, bina etmek isteyip de diğeri imtina’ eylese, binaya cebr olunmayıp arsası taksim olunur.

Madde 1315

Fevkaanîsi birinin, tahtânîsi diğerin mülkü olan ebniye, münhedim ya muhterik olsa, her biri kemâ fi’s-sâbık ebniyesini yapar. Ehadü hüma âhara mâni’ olmaz.

Ve fevkaanî sahibi, tahtânî sahibinesen ebniyeni yap ki, üzerine ben de ebniyemi yapayım deyip de, tahtânî sahibi imtina’ etmekle, fevkaanî sahibi, hâkimden izin alarak, tahtânî ve fevkaanî ebniyeyi inşâ ettikde, tahtânî sahibi, hisse-i masrafını verinceye dek, anı tahtânîde tasarruftan men’ eder.

Madde 1316

İki komşu beynindeki hâit-i müşterek üzerinde, tarafeynin köşk ve kiriş uçları gibi, hamûleleri olduğu halde hâit münhedim olup da, birinin imtina’ı üzerine diğeri bina eylese,  müşâriki, masrafının nısfını te’diye edinceye dek, anı ol hâit üzerine hamûle vaz’ından men’ eder.

Madde 1317

İki hane beynindeki duvar, münhedim olup da, birinden diğerinin makarr-ı nisvân olan mahalli görünür olduğu cihetle, birinin sahibi, müştereken duvarı bina etmek istediği halde, diğerinin sahibi imtina’ eylese, binaya cebr olunmaz. Fakat tahtadan yahut sair nesneden, bi’l-iştirâk beynlerinde bir sütre ittihâz etmeleri için, hâkim tarafından cebr olunur.

Madde 1318

İki komşu beyninde müşterek olan duvara vehn gelip de, sükûtundan havf olunmakla, biri nakzını istediği halde diğeri imtina’ etse, bi’l-iştirâk nakz ve hedm etmek üzre cebr olunur.

Madde 1319

İki sagîr, yahut iki vakıf beyninde müşterek olan bir akar, ta’mire muhtac olup da, hâli üzre ibkaası muzır olduğu halde, iki vasîden yahut iki mütevelîden biri, ta’mir etmek isteyip de, diğeri imtina’ eylese, ta’mire cebr olunur.

Meselâ, iki sagîrin haneleri beyninde, bir müşterek duvar olup da, sükûtundan havf olunarak, birinin vasîsi ta’mir etmek istediği halde, diğerinin vasîsi ibâ eylese, cânib-i hâkimden bir emîn adam irsâl ile nazar olunur. Fi’l-vâki’ duvarın hâli üzre terki takdirinde, sagîrler hakkında zarar olacağı ma’lûm olursa, ibâ eden vasî diğer vasî ile müştereken, mal-i sagîrden evvel, duvarı ta’mir etmek üzre cebr olunur.

Kezâlik, iki vakıf beyninde müşterek olan bir hane, ta’mire muhtac olup da, mütevellilerden biri ta’mir etmek istediği halde, diğeri imtina’ eylese, mal-i vakıftan ta’mir etmek üzre hâkim tarafından cebr olunur.

Madde 1320

İki kişi beyninde müşterek bir hayvan olup da, birisi anı beslemekten ibâ etmekle, diğeri hâkime müracaat etse hâkim, ibâ eden hissedaraya hisseni sat ve yahut müştereken hayvanı besle diye emreder.

FASL-I SANÎ

NEHİR VE MECRALARIN KERİ VE ISLAHI HAKKINDADIR

Madde 1321

Memlûk olmayan nehrin keri ve ıslâhı, yani ayıklanması beytü’l-mal üzerinedir. Ve eğer beytü’l-malin vüs’ati yok ise, anı ayıklamak üzre nâsa cebr olunur.

Madde 1322

Memlûk olan nehr-i müşterekin ayıklanması, eshâbı yani hakk-ı şirbi olanlar üzerinedir. Hakk-ı şefe eshâbı meûnet-i keri ve ıslahta teşrîk olunamaz.

Madde 1323

Hakk-ı şirb eshâbından bazıları, nehr-i müştereki tathîr etmek isteyip de, bazıları ibâ ettiği sûrette nazar olunur. Eğer nehr-i âmm ise ibâ eden kimse sairleriyle bi’l-iştirâk ayıklamak üzre cebr olunur. (26. maddeye bak) Ve eğer nehr-i hâss ise, ayıklamak isteyenler hâkimin izniyle ol nehri ayıklayıp imtina’ eden kimse masraftan hissesine isâbet eden mikdarı îfâ edinceye dek, anı ol nehr ile intifa’dan men’ eder.

Madde 1324

Hakk-ı şirb eshâbından kâffesi, nehr-i müştereki ayıklamaktan imtina’ ettikleri sûrette kezâlik, nehr-i âmm ise ayıklamak üzre kendilerine cebr olunur ve eğer nehr-i hâss ise cebr olunmaz.

Madde 1325

Gerek memlûk olmayan ve gerek memlûk olan nehr-i âmmın kenarında, bir kimsenin yeri olup da, su içmek ve nehri ıslâh etmek gibi, ihtiyâcât için başka yol olmadığı halde, âmme ol yerden mürûr edebilir. Sahibi mân’i olamaz.

Madde 1326

Nehr-i müşterekin, meûnet-i keri ve ıslâhı yukarıdan başlar. Ve ibtida cümle hissedarlar bunda müteşârik olurlar. Ve en üst taraftaki hissedarın arazisinden geçildikde, o halâs olur. Ve hâkezâ aşağısına kadar iner. Zira garâmet ganîmete göredir.

Meselâ, on kişi beyninde müşterek olan bir nehir ayıklanack oldukda, en üst tarafındaki hisedârın nihayet-i arazisine kadar olan kıta’sının masârıfı, cümlesinin üzerine ve andan sonra dokuzu üzerine ve ikincisinin arazisi dahi geçildikde, sekizi üzerine taksim edilir. Sonra da bu siyâk üzre gidilir. Ve en aşağıdaki hissedar, cümlesinin masrafında müşârik olarak, en sonra kendi hissesini yalnız yapar. Bu cihetle, en yukarıdaki hissedarın masrafı cümlesinden az ve en aşağıdaki hissedarın masrafı, cümlesinden ziyâde olur.

Madde 1327

Kârîz-i müştereki ayıklamak meûneti, aşağıdan başlar.

Şöyle ki, en aşağıdaki hissedarın arsasındaki hisse-i kârîzin masrafında, cümlesi hissedar olurlar. Ve andan yukarı çıkıldıkda, ol hissedar halâs olur.  Ve hâkezâ birer birer halâs olarak, en yukarıdaki hissedar, kendi hissesini yalnızca yapar. Bu cihetle en aşağıdaki hissedarın masrafı, cümlesinden az ve en yukarıdaki hissedarın masrafı, cümlesinden ziyâde olur.

Madde 1328

Tarîk-i hâssın ta’miri dahi, kârîz gibi aşağıdan başlar. Ve ağzı yani medhali aşağı, müntehâsı yukarı add ve i’tîbar olunur. Ve ağzında bulunan hissedar, yalnız kendi hissesine âid olan masârıf-ı ta’miriyede müşârik olur. Ve müntehâsında olan hissedar, her birinin hisse-i masârıfında müşârik olduktan başka, kendi hissesini yalnız kendi yapar.

BAB-I SADİS

ŞİRKET-İ AKD BEYANINDA OLUP ALTI FASLI HAVÎDİR

FASL-I EVVEL

ŞİRKET-İ AKDİN TA’RİF VE TAKSİMİ BEYANINDADIR

Madde 1329

Şirket-i akd: İki ya ziyade kimseler beyninde, sermâye ve fâidesi müşterek olmak üzre, akd-i şirketten ibarettir.

Madde 1330

Şirket-i akdin rüknü lafzan, yahut ma’nen icab ve kabuldür.

Meselâ, bir kimse diğer bir kimseyeşu kadar kuruş sermâye ile ahz ve i’tâ etmek üzre seninle şerik oldum deyip de, diğeri dahikabul ettim dese lafzen icab kabul ile şirket mün’akid olur.  Ve eğer birisi, diğerine bin kuruş verip, bunun üzerinesen de bin kuruş koy ve mal iştirâ et deyip de, diğeri dahi anın dediği gibi yapsa, ma’nen kabul etmiş olmakla şirket mün’âkid olur.

Madde 1331

Şirket-i akd iki kısma taksim olunur: Şöyle ki; şerikler eğer beynlerinde, müsâvât-ı tâmme olmak şartıyla akd-i şirket ederek, sermâye-i şirket olabilecek mallarını, şirkete idhal ettikleri halde, mikdar-ı sermâyeleri ve ribhden hisseleri mütesâvî olursa, şirket-i müfâvaza olur.

Nitekim bir kimse vefat edip de, oğulları pederlerinden kalan mecmû’-ı emvâli sermâye ittihâz ederek, her türlü mal alıp satmak ve ribhi beynlerinde müsâvât üzre taksim etmek üzre, akd-i şirket-i müfâvaza edebilirler. Fakat böyle, müsâvât-ı tâmme üzre şirketin vukûu nâdir olur.

Ve eğer, müsâvât-ı tâmme şart edilmeksizin, akd-i şirket ederler ise, şirket-i inân olur.

Madde 1332

Şirket, gerek müfâvaza ve gerek inân olsun, ya şirket-i emvâl veya şirket-i a’mal veyahut şirket-i vücûhdur. Şöyle ki; şerikler eğer ortaya sermâye olmak üzre, birer miktâr mal koyup da, birlikte yahut ayrı ayrı veyahut, mutlaka ahz ve i’tâ etmek ve hâsıl olacak ribhi beynlerinde taksim eylemek üzre, akd-i şirket ederler ise, şirket-i emvâl olur.

Ve eğer, amellerini sermâye edip de, âhardan iş takabbül, yani taahhüd ve iltizâm ederek, hâsıl olacak kesbi, yani ücreti beynlerinde taksim eylemek üzre, akd-i şirket ederler ise, şirket-i a’mal olur. Buna şirket-i ebdân ve şirket-i sanâyi’ ve şirket-i takabbül dahi denilir. Nitekim iki terzinin, yahut bir terzi ile bir boyacının şerik olmaları gibi

Ve eğer sermâyeleri olmadığı halde, kendi itibarlarıyla veresiye mal alıp satarak, hâsıl olacak ribhi beynlerinde taksim etmek üzre akd-i şirket ederler ise, şirket-i vücûh olur.

FASL-I SANÎ

ŞİRKET-İ AKDİN ŞERAİT-İ UMÛMİYYESİ BEYANINDADIR

Madde 1333

Şirket-i akdin her kısmı, vekâleti mutazammındır.

Şöyle ki; şeriklerden her biri, tasarrufunda yani alıp satmakta ve âhardan ücretle iş takabbül etmekte, diğerinin vekilidir.

Binaen-alâ-zâlik, vekâlette akıl ve temyiz şart olduğu gibi alelumum şirkette dahi şeriklerin âkil ve mümeyyiz olmaları şarttır.

Madde 1334

Şirket-i müfâvaza, kefâleti dahi mutazammındır.

Binaenaleyh müfâvızların, kefâlete ehliyetleri dahi şarttır.

Madde 1335

Şirket-i inân, yalnız vekâleti mutazammın olup, kefâleti mutazammın değildir.

Binaenaleyh hîn-i akdinde, kefâlet zikr olunmadığı sûrette, şerikler yekdiğerin kefili değildir. Bu cihetle sabî-i me’zûn dahi akd-i şirket-i inân edebilir.

Amma, şirket-i inânın hîn-i akdinde, kefâlet zikr olunduğu takdirde, şerikler yekdiğerin kefili olur.

Madde 1336

Şerikler beyninde, ribhin ne vechile taksim olunacağı beyan olunmak şarttır. Mübhem ve mechûl kalırsa, şirket fâsid olur.

Madde 1337

Şerikler beyninde taksim olunacak ribhin hisseleri nısıf, sülüs ve rubu’ gibi cüz-i şâyi’ olmak şarttır. Şeriklerden birine, ribhden maktûan şu kadar kuruş verilmek üzre mukavele olunsa, şirket bâtıl olur.

FASL-I SALİS

ŞİRKET-İ EMVALİN ŞERAİT-İ MAHSÛSASI BEYANINDADIR

Madde 1338

Sermâyenin, nukûd kaabilinden olması şarttır.

Madde 1339

Râic olan bakır sikke, örfen nukûddan ma’dûddur.

Madde 1340

Meskûk olmayan altun ve gümüş ile muâmele beynennâs örf ve âdet ise, bunlar dahi nukûd hükmündedir. Değil ise urûz hükmündedirler.

Madde 1341

Sermâyenin ayn olması şarttır. Deyn, yani zimem-i nâsda olan alacak, sermâye-i şirket olamaz.

Meselâ iki kimse, âhar kimse zimmetinde olan alacaklarını sermâye ittihâz edip de, anın üzerine akd-i şirket edemezler. Ve birinin sermâyesi ayn ve diğerinin sermâyesi deyn olsa, yine şirket sahih olmaz.

Madde 1342

Urûz ve akar gibi, nukûddan ma’dûd olmayan emvâl üzerine, akd-i şirket sahih olmaz. Yani bunlar sermâye-i şirket olamaz.

Meğerki iki kimse, böyle nukûd kaabilinden olmayan mallarını, sermâye-i şirket etmek istediklerinde, her biri malının nısfını diğerine satıp da, iştirâkleri hâsıl olduktan sonra, bu mal-i müşterekleri üzerine akd-i şirket edebilirler.

Nitekim iki kimse, misliyyâttan olan bir nevi mallarını, meselâ birer mikdar buğdaylarını, yekdiğerine karştırıp da, beynlerinde şirket-i mülk hâsıl olduktan sonra, işbu mal-i mahlûtu sermâye ittihâz ederek, anın üzerine akd-i şirket edebilirler.

Madde 1343

Birinin, beygiri diğerinin, eğer takımı olup da, bunları îcâr ile hâsıl olan ücreti, beynlerinde taksim etmek üzre şerik olsalar, şirket fâsid olup, ücret-i hâsıla beygir sahibine âid olur. Ve eğer takımı beygire dahil ve tâbi’ olmakla, sahibi ücretten hissedar olamayıp, ancak eğerin ecr-i mislini alır.

Madde 1344

Birinin dâbbesi üzerine, diğeri emtiasını tahmîl ile, gezdirip satmak ve ribhi beynlerinde müşterek olmak üzre şerik olsalar, şirket fâsid olup, hâsıl olan kâr, emtia sahibinin olur. Dâbbe sahibi dahi, dâbbesinin ecr-i mislini alır.

Dükkân dahi dâbbe gibidir ki, biri diğerin dükkânında emtiasını satıp da, ribhi beynlerinde müşterek olmak üzre şerik olsalar, şirket fâsid olup, emtianın ribhi sahibine âiddir. Dükkân sahibi dahi ecr-i mislini alır.

FASL-I RABİ’

ŞİRKET-İ AKDE MÜTEALLİK BAZI ZAVABIT HAKKINDADIR

Madde 1345

Amel, takvîm ile mütekavvim olur. Yani iş taayyün-i kıymet ile kıymetlenir. Ve bir şahsın ameli, diğer şahsın ameline nispetle daha kıymetli olabilir.

Meselâ, şirket-i inân ile şerik olan iki kimsenin, sermâyeleri mütesâvî ve ikisinin dahi amel etmesi meşrût olduğu halde, birine ribhten fazla hisse i’tâsı şart kılınsa câiz olur. Zira birisi, ahz ve i’tâda daha mâhir ve ameli ezyed ve enfa’ olabilir.

Madde 1346

Zamân-ı amel, bir nevi’ ameldir.

Binaenaleyh bir kimse, dükkânına erbâb-ı sanâyi’den birini koyup ve takabbül ve taahhüd eylediği işleri ana gördürüp de, hâsıl olacak kesbi, yani ücreti beynlerinde münâsefeten taksim etmek üzre, akd-i şirket-i sanâyi’ etseler câiz olur ve dükkân sahibinin nıfıs hisseye istihkakı, ancak ameli zâmin ve müteahhid olmasıyladır. Şu kadar ki, bunun zımnında, dükkânın menfaatine dahi nâil olur.

Madde 1347

Ribhe istihkak, bazan mal ya amel ile olduğu gibi, bazan dahi (85. madde) hükmünce zamân ile olur.

Nitekim mudârebede ribhe rabbü’l-mal, malıyla ve mudârib ameliyle müstahak olur. Ve erbâb-ı sanâyi’den biri, yanına bir şâkird alıp da, takabbül ve taahhüd eylediği işleri, nısıf ücretle ana gördürse, câiz olur. Ve kesbin, yani iş sahiplerinden alınan ücretin nısfına, ol şâkird ameliyle müstahak olduğu gibi, üstâd dahi ameli zâmin ve müteahhid olmasıyla, nısf-ı diğerine müstahak olur.

Madde 1348

Sâlifü’z-zikr, umûr-ı selâseden yani mal ve amel ve zamândan biri bulunmaz ise, ribhe istihkak yoktur

Meselâ, bir kimse diğerinesen malınla ticaret et de, ribhi beynimizde müşterek olsun dese, şirket-i icab eylemez. Bu sûrette hâsıl olan ribhden hisse alamaz.

Madde 1349

Ribhe istihkak, ancak akd-i şirkette îrâd olunan şarta göredir. İcrâ olunan işe göre değildir.

Binaenaleyh, amel etmesi meşrût olan şerik, amel etmese bile, amel etmiş gibi addolunur.

Meselâ, şirket-i sahiha ile şerik olan iki kimsenin, ikisi dahi amel etmek üzre şart edilmiş olduğu halde, yalnız birisi amel edip de,  diğeri bi-özrin yahut bigayr-i özrin amel etmese bile, yekdiğerin vekili olduğundan, şerikinin amel etmesiyle kendisi dahi amel etmiş gibi addolunarak, kâr beynlerinde şart ettikleri vechile taksim olunur.

Madde 1350

Şerikler, yekdiğerin emînidir.

Her birinin yedinde mal-i şirket, vediâ hükmündedir. Bilâ-taad velâ-taksîr, birisinin yedinde mal-i şirket telef olsa, şerikinin hissesini zâmin olmaz.

Madde 1351

Şirket-i emvâlde, sermâye şerikler beyninde mütesâviyen, yahut mütefâzılan müşterek olur.

Amma, birinden sermâye ve diğerinden amel olduğu sûrette, eğer ribhi, beynlerinde müşterek olmak üzre mukavele olunsa, mudârebe olur. Nitekim bâb-ı mahsûsunda gelir.

Ve eğer ribhi, tamamen âmiline âid olacak ise, karz olur ve eğer ribhin, tamamen sermâye sahibine âid olması şart edilirse, ol sermâye, âmilin yedinde bizâ’a ve âmil müstebzi’ olur.

Müstebzi’ ise vekil-i müteberri’ hükmünde olduğundan kâr ve ziyân tamamen mal sahibine âid olur.

Madde 1352

Şeriklerden biri fevt yahut cünûn-ı mutbik ile mecnûn olsa, şirket münfesih olur.

Fakat şerikler üç, ya ziyade olduğu sûrette, şirketin infisâhı yalnız fevt ya mecnûn olan hakkında olup, diğerleri beyninde şirket bâki kalır.

Madde 1353

Şeriklerden birinin feshiyle, şirket münfesih olur.

Fakat anın feshini, diğerin bilmesi şarttır. Birinin fesh eylediği diğerinin ma’lûmu olmadıkça, şirket münfesih olmaz.

Madde 1354

Şerikler, fesh-i şirket edip de, nukûd-ı mevcûde birinin ve zimemde olan alacak, diğerinin olmak üzre iktisâm etseler, kısmet sahih olmaz.

Bu sûrette, nukûd-ı mevcûdeden, biri ne kabz etse, diğeri ana müşârik olur. Zimemdeki alacak dahi, beynlerinde müşterek kalır. (1123. maddeye bak)

Madde 1355

Şeriklerden biri, mal-i şirketten bir mikdarını alıp da, i’mal ederken mechelen fevt olsa, terekesinden şerikinin hissesi istîfâ olunur. (801. maddeye bak)

FASL-I HAMİS

ŞİRKET-İ MÜFAVAZA BEYANINDADIR

Madde 1356

Fasl-ı sânîde beyan olunduğu üzre, müfâvızlar yekdiğerin kefilidir.

Binaenaleyh, birinin ikrârı kendi hakkında nasıl nâfiz olursa, şeriki hakkında dahi öylece nâfiz olur.

Ve biri, deyn ikrâr ettikde, mukarrün leh, her hangisinden ister ise mutâlebe eder. Ve bey’ ve şirâ ve icâre gibi şirket-i câri olan muâmelâttan dolayı, müfâvızlardan birine her ne türlü borç terettüb ederse, diğerine dahi lâzım olur.

Ve birinin sattığı şey, aybla diğerine reddolunabildiği gibi, birinin iştirâ eylediği şeyi, diğeri aybla reddedebilir.

Madde 1357

Müfâvızlardan birinin, kendüye ve ehl ü ıyâline aldığı me’kûlât ve elbise ve sair havâyic-i zarûriyye, kendisinindir. Şerikinin anda hakkı yoktur.

Fakat bayi’, bunların semenini dahi bi-hasebi’l-kifâye şerikinden mutâlebe edebilir.

Madde 1358

Şirket-i emvâlde, müfâvızların miktâr-ı sermâyeleri ve ribihden hisseleri, müsâvî olmak şart olduğu gibi, birinin sermâye-i şirketten fazla, sermâye-i şirket olabilecek malı, yani nukûdu yahut nukûd hükmünde olan emvâli olmak şarttır.

Amma birinin, sermâye-i şirketten fazla, sermâye-i şirket olamayacak malı, yani urûz ya akarı yahut âhar kimse zimmetinde alacağı olsa, müfâvazaya zarar vermez.

Madde 1359

Şirket-i a’malde, şeriklerin her biri, nasıl bir iş olursa olsun, takabbül ve iltizâm edebilmek ve ale’s-seviye ameli zâmin

ve müteahhid ve fâide ve zararda mütesâvî ve birine şirket sebebiyle ne terettüb ederse, diğeri ana kefil olmak üzre akd-i şirket ederlerse, müfâvaza olur.

Bu sûrette, her hangisinden olursa olsun, ecîr ve dükkân ücreti mutâlebe olunabilir.

Ve anlardan âhar bir kimse, bir metâ’ da’vâ edip de, birisi ikrâr ettikde, diğeri inkâr etse bile, anın ikrârı nâfiz olur.

Madde 1360

İki kimse, veresiye mal alıp satmak ve mal-i müşterâ ve semen ve ribhi beynlerinde münâsefeten müşterek ve her biri diğerine kefil olmak üzre, akd-i şirket etseler, şirket-i vücûhun müfâvazası olur.

Madde 1361

Akd-i müfâvazada,müfâvaza lafzı söylenmek, yahutmüfâvazanın cemi’ şerâiti ta’dâd olunmak şarttır.

Alelıtlak akd-i şirket olunursa, inân olur.

Madde 1362

Berveçh-i bâla, bu fasılda mezkûr olan şartlardan birisi bulunmasa, müfâvaza inâna münkalib olur.

Meselâ, şirket-i emvâlde müfâvızlardan birinin yedine, irs ile ya hibe tarîkıyla bir mal geçtikde, eğer nukud gibi sermâye-i şirket olabilecek mal ise, müfâvaza inâna münkalib olur. Urûz ve akar gibi, sermâye-i şirket olmayan mal ise, müfâvazaya zarar vermez.

Madde 1363

Şirket-i inânın sıhhati için, her ne ki şart ise, müfâvazanın sıhhati için dahi şarttır.

Madde 1364

Şirket-i inân ile şerik olanlar, tasarrufça her ne yapabilirler ise, müfâvızlar dahi anı yapabilir.

FASL-I SADİS

MEBHAS-İ EVVEL

ŞİRKET-İ EMVALE DAİR OLAN MESAİL BEYANINDADIR

Madde 1365

Şirket-i inân ile şerik olanların sermâyeleri, mütesâvî olmak şart değildir. Birinin sermâyesi, diğerinin sermâyesinden daha ziyade olabilir. Ve her birisi, bi’l-cümle nakidlerini sermâyeye idhal etmeye mecbur olmayıp, mallarının mecmûu, yahut bir mikdarı üzerine akd-i şirket edebilir. Bu cihetle sermâyelerinden fazla, sermâye-i şirket olabilecek malları, meselâ nakidleri olabilir.

Madde 1366

Umum ticaret üzerine, akd-i şirket câiz olduğu gibi, hâsseten bir nev’ ticaret üzerine, meselâ zahîre ticareti üzerine dahi, akd-i şirket olunabilir.

Madde 1367

Şirket-i sahihada, ribhin ne vechile taksimi şart edilir ise, her halde ol şarta riayet olunur.

Madde 1368

Şirket-i fâsidede, ribih ve fâide, sermâyelerin mikdarına göre taksim olunur. Şeriklerden birine fazla şart edilmiş ise, ana itibar olunmaz.

Madde 1369

Bilâ-taad velâ-taksîr, vukûa gelen zarar ve ziyân, her halde sermâyelerin mikdarına göre münkasim olur. Diğer vechile şart edilse, ana itibar olunmaz.

Madde 1370

Sermâyeler, gerek mütesâvî ve gerek mütefâzıl olsun şerikler, kârı beynlerinde sermâyelerinin mikdarına göre taksim etmek üzre şart etseler, sahih olur. Ve kâr, beynlerinde şart ettikleri vechile, sermâyelerinin mikdarına göre taksim olunur. Gerek, ikisinin dahi amel etmesi şart olusun ve gerek yalnız birinin amel etmesi şart kılınsın. Şu kadar var ki, yalnız birinin amel etmesi meşrût olduğu takdirde, anın yedinde diğerin sermâyesi bizâa hükmünde olur.

Madde 1371

Şeriklerin sermâyeleri mütesâvî olduğu halde birine, ribihten fazla hisse meselâ, ribhin sülüsânı şart edilse, ikisinin dahi amel etmesi meşrût olduğu takdirde, şirket sahih ve şart muteber olur. (1345. maddeye bak)

Amma, yalnız birisinin amel etmesi meşrût olduğu takdirde nazar olunur. Amel, eğer ribhten hissesi ziyade olan şerikin üzerine şart edilmiş ise, kezâlik şirket sahih ve şart muteber olur. Ve ol şerik, malıyla sermâyesinin ribhine ve ameliyle fazlasına müstahak olur. Fakat anın yedinde, şerikinin sermâyesi mal-i mudârebe hükmünde olarak, mudârebeye şibih bir şirket olur.

Ve amel, eğer ribihten hissesi az olan şerik üzerine şart edilmiş ise, câiz olmayıp, ribih beynlerinde sermâyelerinin miktârına göre taksim olunur.

Zirâ, ribih eğer şart ettikleri vechile taksim olunsa, âmil olmayan şerikin alacağı fazlaya, mal ve amel ve zamândan bir şey mukaabil olmaz. Ribhe istihkak ise, ancak bu umûr-ı selâseden biriyledir. (1347 ve 1348. maddelere bak)

Madde 1372

Şeriklerin sermâyeleri, mütefâzıl meselâ, birinin sermâyesi yüz bin ve diğerinin sermâyesi yüz elli bin kuruş olduğu halde, ribhin beynlerinde müsâvât üzre taksimi şart olunsa, sermâyesi az olan kimsenin sermâyesine nispetle ribihten fazla hisse alması şart edilmiş demek olacağından, şeriklerin sermâyeleri mütesâvî olduğu halde, birine ribihten fazla şart edilmiş gibi olur.

Binaenaleyn ikisinin, yahut ribihten hisesi ziyade yani sermâyesi az olan şerikin, amel etmesi şart edilmiş ise, şirket sahih ve şart muteber olur. Ve eğer, yalnız ribihten hissesi az, yani sermâyesi çok olan şerikin amel etmesi şart edilmiş ise, câiz olmayıp, kâr beynlerinde sermâyeleri mikdarına göre taksim olunur.

Madde 1373

Şeriklerin her biri, mal-i şirketi, gerek peşin para ile ve gerek veresiye olarak az ve çok baha ile satabilir.

Madde 1374

Şeriklerden hangisi olur ise olsun, yedinde şirketin sermâyesi olduğu halde, peşin para ile veresiye mal iştirâ edebilir.

Fakat gabn-i fâhiş ile mal iştirâ eder ise, aldığı mal kendisinin olup, şirketin olmaz.

Madde 1375

Şeriklerden biri, yedinde şirketin sermâyesi olmadığı halde, şirket için mal iştirâ edemez. Ederse ol mal kendisinin olur.

Madde 1376

Şeriklerden biri, ticaretleri cinsinden olmayan bir şeyi, kendi parasıyla iştirâ ettikde, ol mal kendisinin olup, şeriki ondan hissemend olmaz.

Amma birisinin yedinde, şirketin sermâyesi var iken ticaretleri cinsinden olan bir malı, kendi parasıyla iştirâ etse bile şirketin olur.

Meselâ, kumaşçılık etmek üzre akd-i şirket eden iki kimseden biri, keni parasıyla bir at alsa kendisinin olup, şeriki ol ata hissedar olmaz. Amma bir kumaş alsa şirketin olur ve alır ikenben kumaşı kendim için alıyorum, şerikimin bunda hissesi yoktur diye işhad etse bile müfîd olmayıp, ol kumaş şerikiyle beynlerinde müşterek olur.

Madde 1377

Hukuk-ı akd, ancak âkide âiddir.

Binaenaleyh, şeriklerin birinin iştirâ eylediği malı, kabz ile semenini te’diye eylemek, yalnız anın üzerine lâzım olur. Bu cihetle birinin iştirâ eylediği malın semeni, ancak andan mutâlebe olunup, şerikinden mutâlebe olunamz. Ve kezâ, şeriklerden birinin sattığı malın semenini kabz etmek, ancak anın hakkıdır. Bu cihetle müşteri semeni diğerine verse, yalnız semeni kaabız olan şerikin hissesinden berî olup, âkid olan şerikin hissesinden berî olmaz. Ve yine bu cihetle âkid olan şerik, sattığı malın semenini kabza âhar bir kimseyi tevkîl etse, şeriki anı azledemez. Amma bey’ ve şirâ ve icâre için, şeriklerden birinin tevkîl ettiğini, diğer şeriki azledebilir.

Madde 1378

Ayb ile red dahi, hukuk-ı akidden olmakla, şeriklerden birinin iştirâ eylediği malı diğeri ayb ile reddedemez. Ve birinin sattığı mal ayb ile diğerine reddolunamaz.

Madde 1379

Şeriklerden her biri, mal-i şirketi îdâ’ ve ibzâ’ edebilir. Ve mudârebeye verebilir. Ve akd-i icâre edebilip meselâ, mal-i şirketi hıfz için dükkân ve ecîr istîcar edebilir.

Amma şerikinin izni olmadıkça, mal-i şirketi kendi malıyla halt ve âhar kimse ile akd-i şirket edemez. Edip de mal-i şirket zâyi’ olsa, şerikinin hissesini zâmin olur.

Madde 1380

Şeriklerden biri, diğerinin izni olmadıkça mal-i şirketten âhar kimseye ikrâz edemez. Amma şirket için istikrâz edebilir. Ve biri her ne kadar akçe istikrâz eder ise, bi’l-iştirâk şerikinin dahi borcu olur.

Madde 1381

Şeriklerden biri, umûr-ı şirketi için âhar diyâra gittikde, masrafını mal-i şirketten alır.

Madde 1382

Şeriklerden her biri, diğerinere’yinle amel et yahut dilediğini yap diyerek şirket işini yekdiğerin re’yine tefvîz etse, her biri tevâbi’-i ticaretten olan işleri yapabilir.

Şöyle ki, mal-i şirketi rehin ve şirket için irtihân ve mal-i şirket ile sefer ve mal-i şirketi kendi malıyla halt ve âhar kimseyle akd-i şirket edebilir.

Amma malı itlâf ve biyagr-i ıvâz temlîk hususlarını, şerikinin izn-i sarîhi olmadıkça yapamaz.

Meselâ, şerikinin izn-i sarîhi olmadıkça, mal-i şirketten kimseye ikrâz ve hibe edemez.

Madde 1383

Şeriklerden biri, diğerinimal-i şirketle âhar diyâra gitme, yahut veresiye mal satma diye nehyetmişken, diğeri dinlemeyip de, âhar diyara gitse, yahut veresiye mal satsa, vâki’ olan zarardan şerikinin hissesini zâmin olur.

Madde 1384

Şirket-i inânın muâmelelerinde, şeriklerden birinin borç ikrâr etmesi, diğerine sirâyet etmez.

Şöyle ki, ol deynin ancak kendi akd ve mumâmelesi ile olduğunu ikrâr etmiş ise, tamamını kendisinin îfâ eylemesi lâzım gelir.

Ve eğer, şerikiyle birlikte icrâ eylediği muâmeleden dolayı bir borç olduğunu ikrâr etmiş ise, nısfını edâ eylemei lâzım olur.

Ve eğer, ancak şerikinin icrâ eylediği bir muâmeleden dolayı borç olduğunu ikrâr etmiş ise, bir şey lâzım gelmez.

MEBHAS-İ SANÎ

ŞİRKET-İ A’MALE DAİR OLAN MESAİL BEYANINDADIR

Madde 1385

Şirket-i a’mal, iş takabbül etmek üzre, akd-i şirketten ibarettir.

Şöyle ki, ecîr-i müşterekler, müste’cirîn tarafından talep ve teklîf olunan amelin îfâsını takabbül yani taahhüd ve iltizâm etmek üzre, akd-i şirket ederler. Zamân-ı amelde gerek mütesâvî ve gerek mütefâzıl olsunlar. Yani gerek ameli ale’t-tesâvî  müteahhid ve zâmin olmak şartıyla akd-i şirket eylesinler ve gerek amelin meselâ, sülüsünü birisi üzerine ve sülüsânını diğeri üzerine şart etsinler.

Madde 1386

Şeriklerden her biri, iş takabbül ve taahhüd edebilir.

Biri takabbül edip de, diğeri amel etmek dahi câiz olur. Ve şirket-i sanâyi’ ile şerik olan iki terzinin biri, metâ’ı kabul ile kesip biçmek ve diğeri dikmek dahi câizdir.

Madde 1387

İş takabbül etmekle, şerikler yekdiğerin vekilidir.

Bu cihetle, birinin takabbül eylediği işin îfâsı, hem kendisine ve hem de şerikine lâzım gelir.

Binaen-alâ-zâlik zamân-ı amelde, şirket-i a’malin inânı, müfâvaza hükmündedir ki, şeriklerden birinin takabbül eylediği işin îfâsını, müste’cir her hangisinden ister ise mutâlebe eder. Ve şeriklerden her birisi, ol işi îfâya mecbur olur. Birisibu işi şerikim takabbül etmiş, ben karışmam diyemez.

Madde 1388

İktizâ-yı bedel hususunda dahi, şirket-i a’malin inânı, müfâvaza hükmündedir.

Yani şeriklerden her biri, müste’cirden tamam ücreti mutâlebe edebilir. Müste’cir dahi her hangisine verse biri alır.

Madde 1389

Şeriklerden biri, takabbül eylediği işi bizzat îfâya mecbur değildir. Dilerse kendisi yapar ve dilerse şerikine, yahut diğer birine yaptırır.

Fakat müste’cir eğer bizzat anın amel etmesini şart ederse, ol halde kendisinin yapması lâzım gelir.  (571. maddeye bak)

Madde 1390

Şerikler, kesb-i şart ettikleri vechile taksim ederler.

Yani, mütesâviyen taksim etmek üzre şart etmişler ise, müsâvât üzre taksim ederler. Ve eğer mütefâzılen meselâ, sülüs ve sülüsân vechile taksim etmek üzre şart etmişler ise ikili, birli olarak taksim ederler.

Madde 1391

Amelde, tesâvî ve kisbde, tefâzul şart edilse câiz olur.

Meselâ, şerikler mütesâviyen amel etmek ve kisbi ikili, birli olarak taksim etmek üzre şart etseler câiz olur. Zirâ birisi sanatta daha mâhir ve amel daha iyi olabilir.

Madde 1392

Şerikler, zamân-ı amel ile ücrete müstahak olurlar.

Binaenaleyh biri, marîz olmak ya bir tarafa gitmek, yahut boş durmak gibi bir vechile işlemeyip de, yalnız şeriki işlese, hâsıl olan kisb ve ücret, yine şart ettikleri vechile taksim olunur.

Madde 1393

Şeriklerden birinin sun’iyle, müste’cir fîh telef ya sakat olsa, diğer şerikiyle bi’l-iştirâk zâmin olurlar.

Ve müste’cir, malını hangisine ister ise tazmin ettirir. Ve bu ziyân şerikler beyninde, mikdar-ı zamâna göre taksim olunur.

Meselâ, işi münâsefeten takabbül ve taahhüd etmek şartıyla, akd-i şirket etmişler ise, ziyân dahi yarı yarıya taksim olunur. Ve eğer sülüs ve sülüsân vechile, ameli takabbül ve taahhüd etmek üzre akd-i şirket etmişler ise, ziyân dahi ikili, birli olarak taksim olunur.

Madde 1394

Takabbülde ve amelde müteşârik olmak üzre, hammalların akd-i şirket etmesi sahihdir.

Madde 1395

Dükkân birinin ve âlât ve edevât diğerinin olarak, iki kişi takabbül-i amel etmek üzre, akd-i şirket etseler, sahih olur.

Madde 1396

Birinden dükkân ve diğerinden amel olmak üzre, iki kişi akd-i şirket-i sanayi’ etseler, sahih olur. (1346. maddeye bak)

Madde 1397

Birinin bir esteri ve diğerinin bir devesi olup da, anlarla hamûle naklini mütesâviyen takabbül ve taahhüd etmek üzre, akd-i şirket-i a’mal etseler, sahih olur. Ve hâsıl olan kisb ve ücret, beynlerinde münâsefeten taksim olunur. Deve yükünün ziyade olmasına bakılmaz. Zira şirket-i a’malde, şerikler zamân-ı amel ile bedele müstahak olurlar.

Amma, takabbül-i amel üzerine akd-i şirket olunmayıp da, ester ve deveyi aynen îcâr etmek ve hâsıl olan ücreti, beynlerinde taksim etmek üzre şerik olsalar, şirket fâsid olup, ester ve deveden hangisi îcâr olunur ise, ücreti sahibine âid olur. Fakat diğeri, tahmil ve nakilde ana iâne etmiş ise, amelinin ecr-i mislini alır.

Madde 1398

Bir kimse, kendisinin iyâlinde bulunan oğluyla birlikte olarak icrâ-yı sanat eylese, kisbin kâffesi ol kimsenin olur ve oğlu muîn sayılır.

Nitekim bir kimse, ağaç gars ederken, ıyâlinde olan oğlu ana iâne etse, ağaç ol kimsenin olup, oğlu ana müşârik olmaz.

MEBHAS-İ SALİS

ŞİRKET-İ VÜCÛHA DAİR OLAN MESAİL BEYANNDADIR

Madde 1399

Şeriklerin mal-i müşterâda, ale’t-tesâvî hissedar olmaları şart değildir.

Meselâ, aldıkları mal beynlerinde nısfıyyet üzre olabildiği gibi, ikili birli olmak dahi câiz olur.

Madde 1400

Şirket-i vücûhda ribhe istihkak, ancak zamân iledir.

Madde 1401

Mal-i müşterânın zamân-ı semeni, şeriklerin mal-i müşterâdaki hisselerine göredir.

Madde 1402

Şeriklerden her birinin, mal-i müşterâda hissesi ne kadar ise, ribihden hissesi dahi o kadar olur.

Ve eğer birine, mal-i müşterâdaki hissesinden fazla şart edilse, şart lağv olur.

Ve ribih, beynlerinde mal-i müşterâdaki hisselerine göre taksim olunur.

Meselâ, aldıkları eşyanın, beynlerinde yarı yarıya olmasını şart ederler ise, ribih dahi yarı yarıya olur.

Ve eğer ikili, birli olmak üzre şart ederlerse, ribih dahi ikili , birli olur.

Amma aldıkları eşyanın, nısfıyyet üzre olması meşrût olduğu halde, ribhin sülüs ve sülüsân vechile taksimini şart etseler, bu şarta itibar olunayıp, ribih beynlerinde münâsefeten taksim olur.

Madde 1403

Zarar ve ziyân, her halde şeriklerin mal-i müşterâdaki hisselerine göre taksim olunur. Akd-i şirâya, gerek birlikde mübâşeret etsinler ve gerek yalnız birisi mübâşeret eylesin.

Meselâ, şirket-i vücûh ile şerik olan iki kimse, ahz ve i’tâlarında mütazarrır oldukları sûretle, eğer mal-i müşterâ, beynlerinde nısfiyyet olmak şartıyla akd-i şirket etmişler ise, zarar ve ziyân dahi, müsâvât üzre taksim olunur. Ve eğer mal-i müşterâda sülüs ve sülüsân vechile hissedar olmak şartıyla akd-i şirket etmişler ise, zarar ve ziyân dahi ikili, birli olarak taksim olunur. Zarar ettikleri malı, gerek birlikte satın alsınlar ve gerek birisi şirket için satın almış olsun.

BAB-I SABİ’

MUDAREBE HAKKINDA OLUP ÜÇ FASLI HAVÎDİR

FASL-I EVVEL

MUDAREBENİN TA’RİF VE TAKSİMİ BEYANINDADIR

Madde 1404

Mudârebe: Bir taraftan sermâye ve diğer taraftan sa’y ü amel olmak üzre bir nevi’ şirkettir. Sermâye sahibine,rabbü’l-mal ve âmile,mudârib denilir.

Madde 1405

Mudârebenin rüknü, icab ve kabuldur.

Rabbü’l-mal, mudâribeşu sermâyeyi al ribhi beynimizde yarı yarıya, yahut ikili, birli taksim olunmak üzre mudârebeten sa’y ü amel et dese, yahutşu paraları al sermâye et ribhi beynmizde şu nispet üzre müşterek olsun demek gibi, mudârebe ma’nasını ifâde eder bir söz söylese, mudârib dahi kabul etse, mudârebe mün’akid olur.

Madde 1406

Mudârebe iki kısımdır: Biri, mudârebe-i mutlaka ve diğeri mudârebe-i mukayyededir.

Madde 1407

Mudârebe-i mutlaka: Zaman ve mekân ve bir nevi’ ticaret ile ve bâyi’ ve müşteriyi ta’yinle mukayyed olmayan mudârebedir. Ve bunlardan biriyle takyid olunursa, mudârebe-i mukayyede olur.

Meselâfilan vakit ya filan yerde yahutfilan cins mal al sat veyahutfalan kimseler ile falan belde ahalisiyle alış veriş et dese, mudârebe-i mukayyede olur.

FASL-I SANÎ

MUDAREBENİN ŞURÛTU BEYANINDADIR

Madde 1408

Rabbü’l-malin tevkîle ve  mudâribin vekâlete ehliyetleri şarttır.

Madde 1409

Ra’sü’l-malin, sermâye-i şirket olabilecek mal olması şarttır. Bâb-ı şirket-i akdin, fasl-ı sâlisine bak)

Binaen-alâ-zâlik, urûz ve akar ile, zimem-i nâsda olan alacak, mudârebede ra’sü’l-mal olamaz.

Fakat rabbü’l-mal, eğer urûzdan bir şey verip debunu sat semeniyle mudârebeten amel et dese, mudârib dahi kabul ve kabz ederek ol malı satıp, bedeli olan nukûdu sermâye edip de, alış-veriş eylese, mudârebe sahih olur.

Kezâlikfalanın zimmetinde alacağım olan şu kadar kuruşu kabz et de, mudârebe yolunda kullan dese ve o dahi kabul etse, sahih olur.

Madde 1410

Sermâyenin, mudâribe teslim olunması şarttır.

Madde 1411

Şirket-i akd gibi mudârebede dahi, ra’sü’l-malin ma’lûm olması ve âkideynin ribihden hisseleri, nısıf ve sülüs gibi, bir cüz-i şâyi’ olarak ta’yin edilmesi şarttır

Fakat alelıtlakşirket tabir olunsa, meselâribhi beynimizde müşterek olsun denilse, müsâvâta masruf olur. Rabbü’l-mal ile mudârib beyninde, yarı yarıya taksim olunur.

Madde 1412

Bâlâda mezkûr şartlardan biri bulunmasa, meselâ, âkıdeynin hisseleri, cüz-i şâyi’ olarak muayyen olmayıp da, birine ribihden şu kadar kuruş verilmek üzre kat’ ve ta’yin olunsa, mudârebe fâsid olur.

FASL-I SALİS

MUDAREBENİN AHKAMI BEYANINDADIR

Madde 1413

Mudârib, emîndir. Anın yedinde sermâye, vedîa hükmündedir.

Ve sermâyede tasarruf etmesi cihetle, rabbü’l-malin vekilidir. Ve kâr ederse anda şerik olur.

Madde 1414

Mudârebe-i mutlakada mudârib, mücerred akd-i mudârebe ile, mudârebenin levâzım ve teferruâtından olan işleri yapmaya me’zûn olur.

Şöyle ki; evvelâ, satıp kâr etmek için mal iştirâ edebilir. Fakat gabn-i fâhiş ile mal iştirâ ederse, kendisi için almış olur. Mudârebe hesâbına dahil olmaz.

Sânîyen, gerek peşin para ile ve gerek veresiye olarak, az ve çok baha ile mal satâbilir. Fakat beyne’t-tüccâr örf olduğu mertebe mühlet verilir. Yoksa, beyne’t-tüccar ma’rûf olmayan uzun müddet ile mal satamaz.

Sâlisen,  sattığı malın semenini, havâleten kabul edebilir.

Râbi’an,  âhar kimseyi bey’ ve şirâya tevkîl edebilir.

Hâmisen, mal-i mudârebeyi îdâ’ ve ibzâ’ ve rehin ve irtihan ve îcâr ve istîcar edebilir.

Sâdisen,  alış-veriş etmek üzre, âhar beldeye gidebilir.

Madde 1415

Mudârebe-i mutlakada mal-i mudârebeyi, mudârib kendi malıyla karıştırmaya ve mudârebeye vermeye, mücerred akd-i mudârebe ile me’zûn olmaz.

Fakat mudâriblerin mal-i mudârebeyi, kendi mallarıyla karıştırmaları âdet olan beldede ise, mudârebe-i mutlakada mudârib, ana dahi me’zûn olur.

Madde 1416

Eğer mudârebe-i mutlakada rabbü’l-mal, mudâribere’yinle amel et diyerek mudârebe umûrunu anın re’yine tefvîz eylemiş ise, mudârib her halde mal-i mudârebeyi, kendi malıyla karıştırmaya ve mudârebeye vermeye me’zûn olur.

Amma mal-i mudârebeden, hibe ve ikrâz etmeye ve sermâyeden ziyade borç altına girmeye, bu sûrette dahi me’zûn olmayıp, bunların icrâsı rabbü’l-malin izn-i sarîhine mevkûfdur.

Madde 1417

Mudârib, kendi malıyla mal-i mudârebeyi karıştırdığı sûrette, hâsıl olan ribhi, sermâyelerin mikdarına göre taksim eder.

Yani, kendi sermâyesinin fâidesini kendisi alır. Ve mal-i mudârebenin fâidesi rabbü’l-mal ile, beynlerinde şart ettikleri vechile taksim olunur.

Madde 1418

Rabbü’l-malin izniyle, mudâribin sermâyeden ziyade olarak veresiye aldığı mal, ikisi beyninde şirket-i vücûh ile müşterek olur.

Madde 1419

Mudârib, eğer mudârebe işiyle bulunduğu beldeden başka yere giderse, kadr-i ma’rûf masrafını mal-i mudârebeden alır.

Madde 1420

Mudârebe-i mukayyedede, rabbü’l-malin kayd ve şartı neyse, mudâribin ana riayet etmesi lâzımdır.

Madde 1421

Mudârib, eğer me’zûniyetinin haricine çıkar ve şarta muhalefet ederse, gâsıb olur. Ve bu halde ettiği alış-verişin kâr ve zararı, kendisine âid olur. Ve mal-i mudârebe telef olursa zâmin olur.

Madde 1422

Rabbü’l-mal, eğermal-i mudârebe ile filan mahalle gitme yahutveresiye mal satma diye nehyetmişken, mudârib ana muhalefet ederek, mal-i mudârebe ile ol mahalle gidip de, mal-i mudârebe telef olsa, yahut veresiye mal satıp da, parası batsa, mudârib zâmin olur.

Madde 1423

Rabbü’l-mal, mudârebeyi bir vakt-i muayyen ile tevkît ettik de, ol vaktin geçmesiyle mudârebe münfesih olur.

Madde 1424

Rabbü’l-mal mudâribi azl ettikde, azli ana bildirmesi lâzım gelir.

Mudârib, kendisinin azline vâkıf oluncaya dek, vâki’ olan tasarrufâtı muteber olur.

Ve azline vâkıf olduktan sonra, elindeki nukûdda tasarruf edemez. Amma elinde nukûddan başka mal bulunursa, anı satıp nakde tebdil edebilir.

Madde 1425

Mudârib, ancak  ameli mukabelesinde, ribhe müstahak olur.

Amel ise, ancak akid ile mütekavvim olur. Binaenaleyh akd-i mudârebede, mudâribe ne mikdar şart edilmiş ise, ana göre ribihten hisse alır.

Madde 1426

Rabbü’l-malin, ribhe istihkakı malı iledir.

Binaenaleyh mudârebe-i fâsidede, ribhin mecmûu ana âid olur. Ve mudârib, anın ecîri menzilesinde olup, ecr-i misil alır. Fakat, hîn-i akidde şart ettikleri mikdarı tecâvüz edemez. Ve ribih yok ise ecr-i misle dahi müstahak olmaz.

Madde 1427

Mal-i mudârebeden bir mikdarı telef olsa, evvel emirde ribihten mahsûb olunup, re’sü’l-male sirâyet ettirilmez.

Ve eğer ribhin mikdarını tecâvüz edip de, re’sü’l-male sirâyet ederse, mudârib anı zâmin olmaz. Mudârebe gerek sahih olsun, gerek fâsid olsun.

Madde 1428

Zarar ve ziyân, her halde rabbü’l-male âid olur. Ve mudârib ile beynlerinde müşterek olması şart edilirse, ol şarta i’tibar olunmaz.

Madde 1429

Rabbü’l-mal, ya mudârib fevt yahut cünûn-ı mutbik ile mecnûn olsa, mudârebe münfesih olur.

Madde 1430

Mudârib, mechelen  fevt olsa, terekesinden zamân lâzım gelir. (801 ve 1355. maddelere bak)

BAB-I SAMİN

MÜZARAA VE MÜSAKAAT BEYANINDA OLUP İKİ FASLA MÜNKASİMDİR

FASL-I EVVEL

MÜZARAA BEYANINDADIR

Madde 1431

Müzâraa: Bir taraftan arâzi ve diğer taraftan amel, yani zirâat olarak, hâsılât beynlerinde taksim olunmak üzre, bir nevi’ şirkettir.

Madde 1432

Müzâraanın rüknü, icab ve kabuldur.

Şöyle ki, arâzi sahibi, âmile yani çiftçiyebu yeri hâsılattan şu kadar hisse almak üzre sana müzâraa vechile verdim deyip de, çiftçi dahikabul ettim yarâzı oldum dese, yahut rızâsına delâlet eder bir söz söylese, veyahut çiftçi, yer sahibineben senin yerinde müzâraa vechile amel edeyim deyip de, o dahi râzı olsa müzâraa mün’akid olur.

Madde 1433

Müzâraada âkıdeynin, âkil olması şarttır. Bâliğ olması şart değildir. Binaenaleyh, sabî-i me’zûn dahi akd-i müzâraa edebilir.

Madde 1434

Zer’in, yani ne ekileceğinin ta’yini, yahut çiftçi her ne dilerse ekmek üzre ta’mîmi şarttır.

Madde 1435

Hîn-i akidde, çiftçinin hâsılattan olmak üzre, hissesi nısıf ve sülüs gibi cüz-i şâyi’ olarak ta’yin olunmak şarttır.

Ve eğer hissesi ta’yin olunmaz, yahut hâsılattan başka bir şey verilmek üzre ta’yin kılınır, veyahut hâsılattan şu kadar kile diye kat’ olunur ise, müzâraa sahih olmaz.

Madde 1436

Yerin, zer’a salih olması ve çiftçiye teslim edilmesi şarttır.

Madde 1437

Bâlâda mezkûr olan şartlardan biri bulunmaz ise, müzâraa fâsid olur.

Madde 1438

Müzâraa-i sahihada, âkıdeyn  nasıl şart ettiler ise, hâsılatı beynlerinde ol vechile taksim ederler.

Madde 1439

Müzâraa-i fâsidede, hâsılat kâmilen tohum sahibinin olur.

Diğeri, yer sahibi ise yerinin ücretini alır. Ve eğer çiftçi ise ecr-i misil alır.

Madde 1440

Ekin yeşil iken, yer sahibi fevt olsa, ekin yetişinceye kadar çiftçi işine devam eder. Müteveffânın vârisleri mân’i olamaz.

Ve eğer çiftçi fevt olsa, kendisinin vârisi anın makamına kaaim olup, dilerse ekin yetişinceye deyin zirâat işine devam eyler. Yer sahibi ana mân’i olamaz.

FASL-I SANÎ

MÜSAKAAT BEYANINDADIR

Madde 1441

Müsâkaat: Bir taraftan eşcâr ve diğer taraftan terbiye olmak, ve hâsıl olan meyve, beynlerinde taksim olunmak üzre bir nevi’ şirkettir.

Madde 1442

Müsâkaatın rüknü, icab ve kabuldür.

Şöyle ki, eşcâr sahibimeyvesinden şu kadar hisse müsâkaat vechile, şu escârı sana verdim deyip âmil, yani ol eşcârı terbiye edecek olan kimse dahi kabul etse, müsâkaat mün’akid olur.

Madde 1443

Akıdeynin âkil olması şarttır. Bâliğ olması şart değildir.

Madde 1444

Müzâraada olduğu gibi, akd-i müsâkaatta dahi, âkıdeynin hisseleri, nısıf ve sülüs gibi cüz-i şâyi’ olarak ta’yin olunmak şarttır.

Madde 1445

Eşcârın, âmile teslimi şarttır.

Madde 1446

Müsâkaat-ı sahihada âkıdeyn, beynlerinde şart ettikleri vechile, meyveyi taksim ederler.

Madde 1447

Müsâkaat-ı fâsidede hâsıl olan meyve, tamamen eşcâr sahibinin olur, âmil dahi ecr-i misil alır.

Madde 1448

Meyve ham iken, eşcâr saibi fevt olsa, meyve yetişinceye kadar, âmil işine devam eder. Müteveffânın vârisleri, ana mân’i olamaz.

Ve eğer âmil fevt olsa, vârisi anın makamına kaaim olup, dilerse işine devam eder, eşcâr sahibi ana mân’i olamaz.

KİTABÜ’L-VEKALE

SÛRET-İ HATT-I HÜMAYÛN

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

KİTAB-I HADÎ AŞER

VEKALET HAKKINDA OLUP BİR MUKADDEME İLE ÜÇ BABI MÜŞTEMİLDİR

MUKADDEME

BAZI ISTILAHAT-I FIKHİYYE BEYANINDADIR

Madde 1449

Vekâlet : Bir kimse, işini başkasına tefvîz etmek ve ol işte anı, kendi yerine ikaame eylemektir.

Ol kimseyemüvekkil ve yerine ikaame eylediği kimseyevekil ve ol işemüvekkelün bih denilir.

Madde 1450

Risâlet : Bir kimse, tasarrufta dahli olmaksızın, bir kimsenin sözünü, diğere tebliğ etmektir.

Ol kimseyeresûl ve ol kimesneyemürsel ve diğerinemürselün ileyh denir.

BAB-I EVVEL

VEKALATİN RÜKN VE TAKSİMİ BEYANINDADIR

Madde 1451

Tevkîlin rüknü, icab ve kabuldur.

Şöyle ki, müvekkilşu hususa seni vekil ettim deyip de, vekil dahikabul ettim dese, yahut kabulü müş’ir başka bir söz söylese, vekâlet mün’akid olur. Kezâlik, vekil bir şey söylemeyip de, ol hususun icrâsına teşebbüs eylese, delâleten vekâleti kabul etmiş olmakla, tasarrufu sahih olur.

Amma, ba’de’l-icab vekil reddetse, icabın hükmü kalmaz.

Binaenaleyh, müvekkilbu hususa seni vekil ettim deyip de, vekil olacak kimse,kabul etmem diye reddeyledikten sonra, müvekkelün bihin icrâsına mübâşeret eylese, tasarrufu sahih olmaz.

Madde 1452

İzin ve icâzet, tevkîldir.

Madde 1453

İcâzet-i lâhika, vekâlet-i sâbıka hükmündedir.

Meselâ, bir kimse fuzûli, âharın malını sattıktan sonra, mal sahibine haber verip, o dahi mücîz olsa, evvelce anı vekil etmiş gibi olur.

Madde 1454

Risâlet, vekâlet kaabilinden değildir.

Meselâ, bir kimseye sarraf, akçe ikrâz edecek olup da, o dahi akçeyi getirmek üzre hizmetkârını gönderse, hizmetkâr ol kimsenin resûlüdür. Yoksa istikrâza vekili değildir.

Kezâlik bir kimsenin, bir at iştirâ etmek üzre, cambaza gönderdiği şahıs, ol cambazafalan kimse senden falan atı satın almak istiyor demesi üzerine cambaz dahişu kadar kuruşa olmak üzre bu atı ana sattım, var ana söyle ve atı teslim eyle diyerek ol şahsa verip, o dahi minvâl-i meşrûh üzre, ol kimseye atı teslim ve o dahi hemen kabul ettikde, ol kimse ile cambaz beyninde bey’ mün’akid olarak ol şahıs, arada mücerred bir resûl ve vâsıta olur, yoksa vekil olmaz.

Ve kezâlik bir kimse kasaba,benim pazara gidip gelen falan hizmetkârıma, benim için yevmiyye şu kadar kıyye et ver deyip o dahi bu vechile verse, ol hizmetkâr efendisinin resûlü olur, vekili demek olmaz.

Madde 1455

Emir, bazan vekâlet ve  bazan risâlet kaabilinden olur.

Meselâ, bir kimsenin emriyle hizmetkârı bir tâcirden mal iştirâ eyledikde, ol kimsenin şirâya vekili olur. Amma ol kimse, bir tâcir ile pazarlık edip , malı alıp getirmek üzre hizmetkârını gönderse, efendisinin resûlü demek olup, yoksa vekili olmaz.

Madde 1456

Rükn-i tevkîl, bazan mutlak olur.

Yani, bir şarta muallak, ya bir vakte muzâf, yahut bir kayd ile mukayyed olmaz.

Ve bazan şarta muallak olur.

Meselâfalan tâcir buraya gelir ise, benim şu atımı satmak üzre seni vekil ettim deyip de, o dahi kabul etse, vekâlet ol tâcirin gelmesine muallak olarak mün’akid olur. Ve ol tâcir gelir ise, vekil dahi ol malı satabilir. Ve illâ satamaz.

Bazan bir vakte muzâf olur.

MeselâNisan ayında benim hayvanlarımı satmaya seni vekil ettim deyip de, o dahi kabul etse, şehr-i Nisan hulûlünde vekil olup, hemen ol vakit, yahut andan sonra ol hayvanları bi’l-vekâle satabilir. Amma Nisan’dan evvel satamaz.

Bazan bir kayd ile mukayyed olur.

Meselâşu saatımı bin kuruşa satmaya, seni vekil ettim dese, vekilin vekâleti, anı bin kuruştan aşağıya satmamak ile mukayyyed olur.

BAB-I SANÎ

ŞART-I VEKALET BEYANINDADIR

Madde 1457

Müvekkilin, müvekkelün bih olan işi yapmaya muktedir olması şarttır.

Binaenaleyh, sabî-i gayr-i mümeyyiz ile mecnûnun tevkîli sahih olmaz.

Ve sabî-i mümeyyiz hakkında, hibe ve sadaka gibi zarar-ı mahz olan işlerde, velîsi izin verse bile, âharı tevkîl edemez.

Ve kabul-i hibe ve sadaka gibi, hakkında nef’-i mahz olan şeylerde velîsinin izni olmasa bile âharı tevkîl edebilir. Amma bey’ ve şirâ’ gibi nef’ ile zarar beyninde dair ve mütereddid olan tasarrutfâtta, eğer ahz ve i’tâya  me’zûn ise, başkasını dahi tevkîl edebilir. Değil ise tevkîl, velîsinin icâzetine mevkûfen mün’akid olur.

Madde 1458

Vekilin, âkil ve mümeyyiz olası şarttır. Balîğ olması şart değildir

Binaenaleyh, sabî-i mümeyyiz me’zûn olmasa bile, vekil olabilir. Fakat hukuk-ı akd, ana âid olmayıp, müvekkiline âid olur.

Madde 1459

Bir kimse, bizzat yapabileceği hususlarda ve muâmelâta dair olan her hakkın îfâ ve istîfâsında, başkasını tevkîl edebilir.

Meselâ, bir kimse bey’ ve şirâ’ ve îcâr ve istîcar ve rehin ve irtihâb ve îdâ’ ve istîdâ’ ve hibe ve ittihâb ve sulh ve ibrâ ve ikrâr ve da’vâ ve taleb-i şüf’a ve kısmet ve îfâ ve istîfâ-yı düyûna ve kabz-ı male, diğer bir kimseyi tevkîl etse, câiz olur.

Fakat müvekkelün bihin ma’lûm olması lâzımdır.

BAB-I SALİS

VEKALETİN AHKAMI BEYANINDA OLUP ALTI FASLI MÜŞTEMİLDİR

FASL-I EVVEL

VEKALETİN AHKAM-I UMÛMİYYESİ BEYANINDADIR

Madde 1460

Hibe ve iâre ve rehin ve îdâ’ ve ikrâz ve şirket-i mudârebede ve an inkâr sulhda vekilin, akdi müvekkiline muzâf kılması lâzımdır. Müvekkiline muzâf kılmaz ise, sahih olmaz

Madde 1461

Bey’ ve şirâ ve icârede ve an ikrâr sulhda vekilin, akdi müvekkiline muzâf kılması şart değildir. Müvekkiline muzâf kılmayıp da, nefsine izâfet ile iktifâ etmesi dahi sahih olur. Ve iki sûrette dahi mülkiyyet, ancak müvekkiline sâbit olur.

Fakat, akid eğer müvekkile muzâf kılınmaz ise, hukuk-ı akd âkide, yani vekile âid olur. Ve eğer müvekkile muzâf kılınır ise, hukuk-ı akd dahi müvekkile âid olur. Ve bu sûrette vekil, resûl gibi olur.

Meselâ vekil, bi’l-bey’ akdi müvekkiline muzâf kılmayıp da, nefsine izâfet ile iktifâ ederek, müvekkilinin bir malını sattıkda, mebî’i müşteriye teslim etmeye mecbur olur ve semeni müşteriden taleb ve kabz edebilir. Ve mal-i müşterâya bir müstahak çıkıp da, ba’de’l-hükm zapt olunsa müşteri, vekil bi’l-bey’a rücû’ eder. Yani verdiği semeni ândan ister.

Ve vekil bi’ş-şirâ, akd-i bu vechile müvekkiline muzâf kılmaksızın, iştirâ eylediği malı kabz eder. Ve mal-i müşterânın semenini müvekkilinden almasa bile, kendi malından bâyi’a vermek üzre cebr olunur. Ve mal-i müşterâda ayb-ı kadîm zuhur etse, red için vekilin muhâsamaya hakkı olur.

Amma, vekil eğer akdi müvekkiline muzâf kılmış ise, meselâfalanın tarafından bi’l-vekâle sattım yahutfalan için aldım diyerek, akd-i bey’ eylemiş olsa, ol halde ânifen beyan olunan hukuk-ı akd, hep müvekkile âid olur. Ve bu sûrette vekil, resûl hükmünde kalır.

Madde 1462

Risâlette, hukuk-ı akd mürsele âid olur. Resûle asla taalluk etmez.

Madde 1463

Bey’ ve şirâ’ ve îfâ ve istîfâ-yı deyne ve kabz-ı ayna vekil olan kimsenin, cihet-i vekâletten dolayı makbûzu olan mal, kendi yedinde vedîa hükmündedir. Bilâ-taad velâ-taksîr telef olsa, zamân lâzım gelmez.

Cihet-i risâletten dolayı, resûlün yedindeki mal dahi, kezâlik vedîa hükmündedir.

Madde 1464

Medyûn, borcunu dâine gönderip de, kable’l-vusûl resûl yedinde telef olduğu sûrette, eğer medyûnun resûlü ise, medyûnun malından telef olur. Ve eğer dâinin resûlü ise dâinin malından telef olup, medyûn borcundan berî olur.

Madde 1465

Bir kimse, iki kişiyi birden tevkîl etse, vekil oldukları hususta, yalnız birisi, tasarruf yani îfâ-yı vekâlet edemez.

Fakat husûmete, yahut redd-i vedîaya, yahut kazâ-i deyne vekil iseler, yalnız birisi îfâ-yı vekâlet edebilir.

Amma bir kimseyi, bir hususa vekil ettikten sonra, diğerini dahi re’sen o işe vekil ettiği sûrette, her hangisi îfâ-yı vekâlet etse câiz olur.

Madde 1466

Bir kimse, vekil olduğu hususta, başkasını tevkîl edemez.

Meğer ki, müvekkil ana izin vermiş ve yahutre’yinle amel et demiş ola. Ol halde vekil, başkasını tevkîl edebilir. Ve bu vecihle vekilin tevkîl ettiği kimse, müvekkilin vekili olur. Yoksa ol vekilin vekili olmaz. Hatta vekil-i evvelin azliyle, yahut vefatıyla, vekil-i sânî mün’azil olmaz.

Madde 1467

Eğer vekâlette ücret şart edilip de, vekil dahi îfâ-yı vekâlet eylerse, ücrete müstahak olur. Ve eğer şart edilmeyip de, vekil dahi ücret ile hizmet eder makûleden değil ise, müteberri’ olup, ücret isteyemez

FASL-I SANÎ

ŞİRAYA VEKALET BEYANINDADIR

Madde 1468

(1459. maddenin) fıkra-i ahîresi hükmünce, vekâletin îfâsı kaabil olacak mertebe, müvekkelün bihin, ma’lûm olması lâzımdır.

Şöyle ki, müvekkil iştirâ ettireceği şeyin, cinsini beyan etmelidir. Ve cinsin tahtında, eğer envâ-ı mütegâyire var ise, yalnız cinsin beyanı kâfi olmayıp nev’ini yahut bahasını dahi beyan etmek lâzım gelir.

Ve eğer, alınacak şeyin cinsi beyan olunmaz ise, yahut cinsi beyan olunup, ancak tahtında envâ-ı mütegâyire olduğu halde, nev’i ya bahası ta’yin kılınmaz ise, vekâlet sahih olmaz. Meğer ki, vekâlet-i âmme ile tevkîl etmiş ola.

Meselâ, bir kimsebana bir at al diye diğerini tevkîl etse, vekâlet sahih olur. Ve bir kimse, esvâblık kumaş almak üzre birini tevkîl edecek oldukda, cinsini yani çetarı mı almak ister, yoksa başka cins kumaş mı ister, burasını beyan ile beraber Şam ya Hind kumaşı diye nev’ini, yahut topu şu kadar kuruşluk diye, bahasını beyan etmesi lâzımdır. Cinsini beyan etmeyip de, yalnızbana bir dâbbe al yahutkumaş al dese

ve yahut meselâçetarı al deyip de, nev’ini ya bahasını beyan etmese, vekâlet sahih olmaz. Fakatbana bir kat rubalık kumaş, yahutçetarı al her hangi cins veya nev’den olursa olsun, senin re’ine müfevvazdır dese, vekâlet-i âmme olup, vekil hangi cins ve nev’den istese alabilir.

Madde 1469

Aslın, ya maksadın ve yahut sanatın ihtilâfıyla cins dahi muhtelif olur.

Meselâ, pamuk beziyle keten bezi, asıllarının ihtilâfı sebebiyle muhtelifü’l-cinstirler. Ve koyunun yünü ile derisi, ihtilâf-ı maksad hasebiyle muhtelifü’l-cinstir. Zira deriden maksat, tulum yapmak olup, yün almaktan maksat ise, iplik yapıp kilim dokumak gibi, ana mugâyir olan hususlardır. Ve Şarköy keçesiyle Uşak keçesi, hep yünden ma’mül oldukları halde, ihtilâf-ı sanat hasebiyle, mühtelifü’l-cinstirler.

Madde 1470

Vekil, eğer cinste muhalefet ederse, yani müvekkilfalan cinsten bir şey al deyip de, vekil başka bir cinsten bir mal alsa, her ne kadar aldığı şey daha fâideli olsa bile, müvekkil hakkında nâfiz olmaz. Yani, vekilin aldığı mal kendi üzerinde kalıp, müvekkil için alınmış olmaz.

Madde 1471

Müvekkilkoç al deyip de, vekil dişi koyun alsa, müvekkil hakkında nâfiz olmayıp, alınan koyun vekilin olur.

Madde 1472

Müvekkilbana filan arsayı al deyip de, ol arsa üzerine ebniye yapsa, andan sonra vekil, anı bi’l-vekâle alamaz. Ammafilan haneyi al deyip de, ol hane sıvadılsa, yahut ana bir duvar ilâve edilse, bu halde vekil anı bi’l-vekâle alabilir.

Madde 1473

Müvekkilsüt al deyip de, ne sütü olduğunu tasrih etmese, beldede ma’rûf olan süte mahmûl olur.

Madde 1474

Müvekkilpirinç al dese, vekil olan kimse, çarşıda satılan her nevi’ pirinçten alabilir.

Madde 1475

Bir kimse, bir hane almak için diğerini tevkîl edecek oldukda, mahallesini ve bahasını beyan etmelidir. Beyan etmez ise, vekâlet sahih olmaz.

Madde 1476

Bir kimse, bir tek inci, yahut bir kırmızı yakut taşı almak üzre, birini tevkîl edecek oldukda, bahası kaç kuruşa kadar alacağını beyan etmesi lâzımdır. Etmez ise vekâlet sahih olmaz.

Madde 1477

Mukadderâtta, müvekkelün bihin mikdarı, yahut semeni beyan olunmak lâzımdır.

Meselâ, buğday almak için birini tevkîl ettikde, kaç kile olacağını söylemesi, yahutşu kadar kuruşluk buğday diye mikdar-ı semeni beyan eylemesi lâzım gelir. Beyan etmez ise, vekâlet sahih olmaz.

Madde 1478

Müvekkelün bihin vasfı, beyan olunmak lâzım değildir.

Meselâ, a’lâ ya evsat ya ednâ diye, vasfının beyanı lâzım gelmez.

Şu kadar ki, müvekkelün bihin vasfı, müvekkilin haline muvâfık olmak lâzımdır.

Meselâ, bir beygir kiracısı, kendisine bir beygir almak üzre birini tevkîl ettikte, vekil gidip de, yirmi bin kuruşluk bir Arab atı alamaz. Alır ise, şirâsı müvekkil hakkında nâfiz olmaz. Yani ol at müvekkil için alınmış olmayıp, vekilin üzerinde kalır.

Madde 1479

Vekâlet, bir kayd ile takyîd olunudukda, vekil ana muhalefet edemez. Eder ise, şirâsı müvekkil hakkınada nâfiz olmayıp, aldığı mal kendi üzerinde kalır.

Fakat müvekkil hakkında, daha fâideli bir sûrette muhalefet eder ise, ma’nen muhalefet addolunmaz.

Meselâ, bir kimsefalan haneyi benim için on bin kuruşa al dedikde, vekil daha ziyadeye iştirâ etse, müvekkil hakkında nâfiz olmayıp, ol hane kendisinin üzerinde kalır. Amma on bin kuruştan aşağı ise, müvekkil için alınmış olur.

Kezâlik,veresiye al deyip de, vekil peşin akçe ile alsa, ol mal vekilin üzerinde kalır. Ammapeşin akçe ile al deyip de, veresiye alsa müvekkil için alınmış olur.

Madde 1480

Bir kimse, iştirâsına vekil olduğu şeyin nısfını iştirâ ettiği sûrette, eğer ol şeyin teb’îzinde zarar var ise, şirâsı müvekkil hakkında nâfiz olmaz, yok ise nâfiz olur.

Meselâ,bir top kumaş al deyip de vekil yarım top alsa, müvekkil hakkında nâfiz olmayıp, ol mal vekilin üzerinde kalır. Ammaaltı kile buğday al deyip de vekil üç kile alsa müvekkil için alınmış olur.

Madde 1481

Müvekkil,bana bir cübbelik çuha al deyip de, vekilin aldığı çuhadan cübbe çıkmasa, şirâsı müvekkil hakkında nâfiz olmayıp, ol çuha vekilin üzerinde kalır.

Madde 1482

Bir şeyin bahası beyan olunmaksızın, iştirâsına vekil olan kimse, ol şeyi kıymet-i misliyyesiyle alabildiği gibi, gabn-i yesîr ile dahi alabilir.

Fakat et ve ekmek gibi si’r ve kıymeti muayyen olan şeylerde gabn-i yesîr dahi ma’fuv olmaz.

Amma, gabn-i fâhiş ile alırsa, her halde şirâsı müvekkil hakkında nâfiz olmayıp, ol mal kendisinin üzerinde kalır.

Madde 1483

Alel-ıtlak iştirâ, nukûd ile iştirâya masrûf olur.

Bu sûrette, bir şeyin iştirâsına vekil olan kimse, anı bir malı ile trampa etse, müvekkil hakkında nâfiz olmayıp, ol şey vekilin üzerinde kalır.

Madde 1484

Bir mevsim-i muayyende, lüzumu olan şeyi almak için bir kimse, diğerini tevkîl etse, ol mevsime masrûf olur.

Meselâ, bir kimse bir bahar mevsiminde şâlî cübbe almak için birini tevkîl etse, o yazın kullanılmak üzre, cübbe alması için tevkîl etmiş olur. Mevsim geçtikten sonra, yahut gelecek senenin baharında alsa, müvekkil hakkında nâfiz olmayıp, vekilin aldığı cübbe kendi üzerinde kalır.

Madde 1485

Bir muayyen şeyin iştirâsına vekil olan kimse, ol şeyi kendisi için iştirâ edemez. Ve iştirâ ederkenben bunu kendim için aldım dese bile, kendisinin olmayıp, müvekkilin olur.

Meğer ki, müvekkilin ta’yin ettiği bahadan ziyade ve ta’yin-i baha etmediği sûrette, gabn-i fâhiş ile alırsa, ol vakit mal vekilin olur.

Ve bir de, müvekkil hazır olduğu halde, vekilben bunu kendim için aldım derse, ol mal vekilin olur.

Madde 1486

Bir kimse,bana falanın atını al deyip de vekil, lâ ve naam, bir şey söylemeksizin gidip ol atı iştirâ ettiği takdirde, eğer alırkenmüvekkil için aldım derse müvekkilin olur. Vekendim için aldım derse, kendisinin olur.

Amma yalnızaldım deyip de, kimin için aldığını söylememişken, sonradanmüvekkil için aldım dediği sûrette, at eğer telef, yahut bir ayb-i hâdis olmadan demiş ise, tasdik olunur. Ve eğer at telef, yahut bir ayb-i hâdis olduktan sonra demiş ise, tasdik olunmaz.

Madde 1487

Bir şeyi almak üzre, bir kimseyi, iki kişi başka başka tevkîl ettiği sûrette, vekil ol malı alırken, hangisi için kasd ve murad etmiş ise, ol mal anın olur.

Madde 1488

Vekil, bi’ş-şirâ kendi malını, müvekkil için satsa, sahih olmaz.

Madde 1489

Vekil, aldığı malı henüz müvekkile teslim etmeden, aybına mutali’ olsa, anı kendiliğinden olarak reddedebilir. Amma müvekkile teslim ettikten sonra, anın emir ve tevkîli olmaksızın reddedemez.

Madde 1490

Vekil, eğer malı müeccel olarak iştirâ eylese, müvekkil hakkında dahi müeccel olup, vekil anın semenini peşin olarak talep edemez.

Amma vekil, peşin para ile iştirâ ettikten sonra bâyi’, semeni te’cîl etse, vekil semeni müvekkilden berveçh-i peşin talep edebilir.

Madde 1491

Vekil, bi’ş-şirâ, semeni kendi malından verip de, mebî’i kabz etse, müvekkile rücû’ edebilir. Yani verdiği semeni, andan alabilir. Ve mal-i müşterânın semenini, henüz bâyi’a vermemiş olsa bile, müvekkilinden semeni talep ve müvekkil anı edâ edinceye dek malı, habs ve tevkif edebilir.

Madde 1492

Vekil, bi’ş-şirâ yedinde mal-i müşterâ kazârâ telef ya zâyi’ olsa, müvekkilin malından telef olur.  Ve semenden bir şey sâkıt olmaz.

Fakat, vekil anı istîfâ-yı semen için habs edip de, ol halde telef ya zâyi’ olsa, semenini vekilin vermesi lâzım gelir.

Madde 1493

Vekil, bi’ş-şirâ müvekkilin izni olmadıkça, akd-i bey’i ikaale edemez.

FASL-I SALİS

BEY’A VEKALET HAKKINDADIR

Madde 1494

Alel-ıtlak, bey’a vekil olan kimse, müvekkilinin malını aza çoğa, yani münasib gördüğü baha ile satabilir.

Madde 1495

Müvekkil, eğer ta’yin-i semen  etmiş ise, yanişu kadar kuruşa sat demiş ise, vekil andan noksana satamaz. Satar ise bey’i, müvekkilinin icâzetine mevkûfen mün’akid olur.

Ve hodbehod noksanına satıp da, malı müşteriye teslim ettikde, müvekkil ana, ol malı tazmin ettirebilir.

Madde 1496

Vekil, bi’l-bey’ müvekkilin malını kendisi için alsa, sahih olmaz.

Madde 1497

Vekil, bi’l-bey’ kendi lehinde, şehadetleri câiz olmayanlara, müvekkilin malını satamaz. Meğer ki, değerinden ziyadeye satar ise, bey’i sahih olur.

Ve bir de, müvekkil eğerdilediğin kimseye sat diye vekâlet-i âmme ile tevkîl etmiş ise, ol halde vekilin anlara dahi semen-i misliyle satması câiz olur.

Madde 1498

Alel-ıtlak, bey’a vekil olan kimse, müvekkilin malını peşin akçe ile, yahut ol mal hakkında, beyne’t-tüccar ma’rûf olan müddet ile veresiye satabilir. Amma, örf ve âdete muhalif bir müddet tûliyle satamaz.

Ve bir de, sarâhaten yahut dalâleten, berveçh-i peşin satmaya vekil olsa, veresiye satamaz.

Meselâ, müvekkilbu malı berveçh-i peşin sat yahutşu malı sat da borcumu ver dese, vekil anı veresiye satamaz.

Madde 1499

Bir malın teb’îzinde zarar var ise, vekil anın nısfını satamaz, yok ise satabilir.

Madde 1500

Vekil, veresiye sattığı malın semeni mukaabilinde, rehin ya kefil alabilir. Fakat, rehin telef ya kefil müflis  olsa, vekil zâmin olmaz.

Madde 1501

Müvekkil,rehin ile ya kefil ile sat dedikde, vekil bilâ-rehin ve bilâ-kefil satamaz.

Madde 1502

Vekil, bi’l-bey’ sattığı malın semenini, müşteriden almadığı halde, kendi malından müvekkile edâ etmek üzre, cebr olunmaz.

Madde 1503

Semen-i mebî’i kabz etmek, vekilin hakkı olsa dahi, müvekkil kabz ediverse sahih olur.

Madde 1504

Vekil, eğer ücretsiz ise, sattığı malın semenini, istîfâ ve tahsile mecbur değildir. Fakat, kendi rızâsıyla tahsil etmediği takdirde, müvekkilinin, kabz ve tahsil-i semene tevkîl etmesi lâzım gelir.

Amma dellâl ve simsâr gibi, ücret ile bey’a vekil olan kimse, mebî’in semenini istîfâ ve tahsile mecburdur.

Madde 1505

Vekil, bi’l-bey’ hodbehod bey’i ikaale edebilir.

Fakat bu ikaale, müvekkil hakkında nâfiz olmayıp, vekilin müvekkile semeni vermesi lâzım gelir.

FASL-I RABİ’

ME’MÛRA DAİR OLAN MESAİL BEYANINDADIR

Madde 1506

Bir kimse, bir şahsa yahut mîrîye olan deynini edâ etmek üzre, diğer kimseye emr edip de, o dahi kendi malından îfâ etse, sonra âmire rücû’ eder. Amir, gerek rucûu şart etsin ve gerek şart etmesin.

Yani, gereksonra benden almak üzre borcumu ver yahutsen ver de, sonra ben sana vereyim demek gibi bir tabir ile, me’mûrun kendisine rücû’ etmesini şart eylesin ve gerek yalnızborcumu ver demiş olsun.

Madde 1507

Kendi malından, meskûkât-ı mağşûşe ile, îfâ-yı deyne me’mûr olan kimse, dâine meskûkât-ı hâlise verse âmirden meskûkât-ı mağşûşe alır. Ve meskûkât-ı halise ile, îfâ-yı deyne me’mûr olan kimse, meskûkât-ı mağşûşe ile edâ-i deyn etse, âmirden meskûkât-ı mağşûşe alır.

Amma, bir deynin edâsına me’mûr olan kimse dâine, kendi malını satıp da,  âmirin deynine takas etse, deynin miktârı ne ise âmirden anı alır. Ve Kendi malını, dâine değerinden ziyadeye satmış olsa bile, âmir-i medyûn ol ziyadeyi, deyninden tenzil ettiremez.

Madde 1508

Bir kimse, kendisi yahut ehli ve ıyâli için masraf etmek üzre, âhar kimseye emrettikdesonra masrafını ben veririm diye rucûu  şart etmese bile ol kimse, kadr-i ma’rûf masrafını âmirden alır.

Kezâlikhanemi yaptır diye emr edip de me’mûr dahi yaptırdığı sûrette, rucûu şart etmemiş olsa bile, sarf ettiği kadr-i ma’rûf meblağı âmirden alır.

Madde 1509

Bir kimse,falana ödünç akçe yahut bahşiş ve yahut sadaka ver sonra ben sana vereyim diye âhar kimseye emredip de o dahi verse, sonra âmire rücû’ eder.

Ammasonra ben sana vereyim yahutsonra benden al demek gibi bir söz ile rucûu şart etmeksizin, yalnızver dediği surette, me’mûr ana rücû’ edemez.  Şu kadar var ki, me’mûr eğer âmirin iyâlinde bulunmak, yahut şeriki olmak gibi bir vechile, bu misüllü hususlarda  âmire rucûu örf ve âdet ise, rucûu şart etmemiş olduğu sûrette dahi rücû’ eyler.

Madde 1510

Bir kimsenin emri, ancak kendi mülkü hakkında cârî olur.

Meselâ, bir kimseşu malı denize at deyip de, me’mûr dahi anı başkasının malı olduğunu bilerek atsa, sahibi ol malı atana tazmin ettirir. Mücbir olmadıkça, âmire bir şey lâzım gelmez.

Madde 1511

Bir kimse,benim şu kadar kuruş deynimi, sen kendi malından edâ et diye âhar kimseye emredip, o dahi va’dettikten sonra, edâdan imtina’ etse, mücerred va’detmiş olmasıyla, ol kimse edâ-yı deyne cebr olunmaz.

Madde 1512

Amirin me’mûrda alacağı, yahut emanet akçesi olup da, andan deynini edâ etmek üzre emreylese, me’mûr edâ-yı deyne cebr olunur.

Amma âmirfalan malımı sattıkda deynimi edâ et dediği sûrette, me’mûr eğer vekil-i müteberri’ ise, bile cebr olunmaz.

Ve eğer vekil-i bi’l-ücre ise, ol malı bey’ ile âmir, deynini edâ etmek üzre cebr olunur.

Madde 1513

Bir kimse,falan dâinime ver diye âhar kimseye bir mikdar akçe verdiği sûrette, âmirin başka dâinleri andan hisse almaya salâhiyetleri olmayıp, me’mûr ol akçeyi ancak âmirin emrettiği dâine verir.

Madde 1514

Bir kimse, borcunu te’diye etmek üzre, başkasına bir mikdar akçe verip de, me’mûr henüz ol meblağı, dâine i’tâ ya irsâl ve îsâl etmeden, âmirin fevt olduğu ma’lûm olsa, ol akçe âmirin terekesine ric’at eder. Ve dâinin,  terekeye müracaatı lâzım gelir.

Madde 1515

Bir kimse dâinine vermek üzre âhar kimseye bir mikdar akçe verip ancakdâindeki senedime zahriye etmedikçe ve yahut ilmühaber almadıkça, akçeyi teslim etme diye nehyetmişken, me’mûr zahriye ettirmeksizin, ilmühaber almaksızın akçeyi dâine verip, ba’dehu dâin anı inkâr etse, ve kabzı isbat olunamayıp da tekrar ol parayı âmirden alsa, âmir anı me’mûra tazmin ettirir.

FASL-I HAMİS

HUSÛMETE YANİ MURAFAAYA VEKALET HAKKINDADIR

Madde 1516

Müddeî ve müddeâ aleyhten her biri, dilediğini husûmete tevkîl edebilir. Diğerinin rızâsı şart değildir.

Madde 1517

Husûmete vekil olan kimsenin, müvekkili aleyhine ikrârı, eğer huzûr-ı hâkimde ise muteber olur. Huzûr-ı hâkimde değil ise, muteber olmaz.  Ve kendisi, vekâletten mün’azil olur.

Madde 1518

Bir kimse, âharı husûmete tevkîl edip de, kendi aleyhine ikrârı istisnâ eylese, câiz olur.

Bu sûrette, müvekkilin aleyhine, vekilin ikrârı sahih olmaz. (1456. maddenin fıkra-i ahîresine bak.)

Ve böyle ikrârda me’zûn değil iken, huzûr-ı hâkimde ikrâr ettiği sûrette, vekâletten mün’azil olur.

Madde 1519

Husûmete vekâlet, kabza vekâleti müstelzim olmaz.

Binaenaleyh da’vâ vekili, kabza dahi vekil değil ise, mahkûmün bih olan malın, bi’l-vekâle kabzına salâhiyeti olmaz.

Madde 1520

Kabza vekâlet, husûmete vekâleti müstelzim olmaz.

FASL-I SADİS

AZL-İ VEKİLE DAİR OLAN MESAİL BEYANINDADIR

Madde 1521

Müvekkil, vekilini vekâletten azledebilir.

Fakat, gayrin hakkı taalluk etmiş ise, azledemez.

Nitekim bir medyûn, malını rehin edip de, hîn-i akd-i rehinde, yahut sonradan deynin va’desi hulûlünde, rehni satmak üzre birini tevkîl ettiği sûrette, mürtehinin rızâsı olmadıkça müvekkil-i râhin, o vekili azledemez.

Kezâlik, müddeînin talebi üzerine, müddeâ aleyh birini husûmete tevkîl ettikde, müddeînin gıyâbında anı azledemez.

Madde 1522

Vekil, kendini vekâletten azledebilir.

Fakat, berveçh-i bâlâ, gayrin hakkı taalluk etmiş ise, azledemeyip, îfâ-yı vekâlete mecbur olur.

Madde 1523

Müvekkil, vekilini azleddikde, vekile haber-i azli vâsıl oluncaya dek, vekâleti üzerinde kalır. Ve ol vakte kadar, tasarrufu sahih olur.

Madde 1524

Vekil kendisini azletdikde, azlini müvekkile bildirmesi lâzım gelir. Ve azli müvekkilin ma’lûmu oluncaya dek, vekâlet kendi uhdesinde kalır.

Madde 1525

Medyûnun gıyâbında, kabz-ı deyne vekil olan kimseyi, müvekkili azledebilir. Amma, dâyin anı medyûnun huzûrunda tevkîl etmiş ise, medyûnun ilmi lâhik olmadıkça, azli sahih olmaz.

Bu sûrette, medyûn anın azlini öğrenmeden, ana deynini i’tâ etse, deynden berî olur.

Madde 1526

Müvekkelün bihin hitâmıyla, vekâlet nihayet bulur. Vekil dahi bi’t-tab’ vekâletten mün’azil olur.

Madde 1527

Müvekkilin vefatıyla, vekil mün’azil olur.

Fakat, gayrin hakkı taalluk etmiş ise, mün’azil olmaz. (760. maddeye bak)

Madde 1528

Müvekkilin vefatıyla, vekilin vekili dahi mün’azil olur. (1466. maddeye bak)

Madde 1529

Vekâlet, mevrûs olmaz.

Yani, vekil fevt oldukda, vekâletin hükmü kalmaz. Ve bu cihetle vekilin vârisi, anın makamına kaaim olmaz.

Madde 1530

Müvekkilin yahut vekilin tecennün etmesiyle, vekâlet bâtıl olur.

KİTABBÜ’S-SULH VE’L-İBRA

SÛRET-İ HATT-I HÜMAYÛN

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

KİTAB-I SANÎ AŞER

SULH VE İBRA HAKKINDA OLUP BİR MUKADDEME İLE DÖRT BABI MÜŞTEMİLDİR

MUKADDEME

BAZI ISTILAHAT-I FIKHİYYE BEYANINDADIR

Madde: 1531

Sulh: Bi’t-terâzî nizâ’ı ref’ eden bir akddir ki, icab ve kabul ile mün’akid olur.

Madde: 1532

Musâlih : Akd-i sulh eden kimsedir.

Madde  : 1533

Musâlehün aleyh : Bedel-i sulh demektir.

Madde  : 1534

Musâlehün anh : Müddeâ bih olan şeydir.

Madde  : 1535

Sulh üç kısımdır: Kısm-ı evvel, an-ikrâr sulhdur ki, müddeâ aleyhin ikrârı üzerine vâki’ olan sulhtur. Kısm-ı sânî an-inkâr sulhtur ki, müddeâ aleyhin inkârı üzerine vâki’ olan sulhtur. Kısm-ı sâlîs, an-sükût sulhtur ki, müddeâ aleyh, ikrâr ve inkâr etmeyip sükûtü üzerine vâki’ olan sulhtur.

Madde  : 1536

İbrâ : İbrâ iki kısım olup, biri ibrâ-i ıskat ve diğeri ibrâ-i istîfâdır.

İbrâ-ı ıskat: Bir kimse, diğer kimsede olan hakkının tamamını ıskat, yahut bir mikdarını hatt ve tenzil ile, ol kimseyi berî kılmaktır.

İbrâ-i istîfâ: Bir kimse, diğer kimseden hakkını kabz ve istîfâ eylemiş olduğunu, i’tirâf etmekten ibaret olarak bir nevi’ ikrârdır.

Madde  : 1537

İbrâ-i hâss : Bir hane, yahut bir çiftlik, ve yahut bir cihetten dolayı alacak da’vâsı gibi bir hususa müteallik da’vâdan, bir kimseyi ibrâ etmektir.

Madde  : 1538

İbrâ-i âmm : Kâffe-i deâvîden, bir kimseyi ibrâ eylemektir.

BAB-I EVVEL

AKD-İ SULH VE İBRA EDENLER HAKKINDADIR

Madde  : 1539

Müsalihin, âkil olması şarttır. Bâliğ olması şart değildir.

Binaenaleyh, mecnûn ve ma’tûh ile sabî-i gayr-i mümeyyizin sulhu aslâ sahih olmaz. Ve sabî-i me’zûnün sulhunda zarar-ı beyyin yok ise sahih olur. Şöyle ki; bir kimse sabî-i me’zûndan bir şey da’vâ edip de, o dahi ikrâr ettiği sûrette, an-ikrâr sulhu sahih olur.

Sabî-i me’zûn, alacağını imhal ve te’cîl etmek üzre akd-i sulh edebilir. Ve alacağının bir mikdarı üzerine sulh oldukda, eğer beyyinesi var ise, sulhu sahih olmaz. Ve eğer beyyinesi olmayıp da, hasmının yemin edeceği dahi ma’lûm olur ise, sulhu sahih olur. Ve âhar kimseden bir mal da’vâ edip de, mikdar-ı kıymeti üzerine sulh olsa, sahih olur. Fakat,  ol malın kıymetinden noksan-ı fâhiş üzerine sulh olsa, sahih olmaz.

Madde  : 1540

Bir sabînin da’vâsından, velîsi sulh oldukda, eğer sabîye zarar-ı beyyin yok ise sahih olur. Ve eğer zarar-ı beyyin var ise, sahih olmaz.

Binaenaleyh bir kimse, bir sabîden şu kadar kuruş da’vâ edip de, sabînin parasından vermek üzre pederi sulh oldukda, eğer müddeînin beyyinesi var ise, sulh sahih olur. Ve eğer müddeînin beyyinesi yok ise, sulh sahih olmaz. Ve sabînin âhar kimse zimmetinde alacağı olup da, pederi anın bir mikdarını hatt ve tenzil ile sulh oldukda, eğer beyyinesi var ise, sahih olmaz. Ve eğer beyyinesi olmayıp da, hasmının yemin edeceği dahi ma’lûm olur ise, ol halde sulh sahih olur. Ve sabînin alacağı kıymetinde bir mal üzerine velîsi sulh olsa, sahih olur. Fakat gabn-i fâhiş bulunur ise, sulhu sahih olmaz.

Madde  : 1541

Alel-ıtlak, sabî ile mecnûn ve ma’tûhün ibrâsı, sahih olmaz.

Madde  : 1542

Husûmete vekâlet, sulha vekâleti müstelzîm olmaz.

Binaenaleyh bir kimse, âhar kimseyi da’vâsına vekil edip de, o dahi bilâ-izn ol da’vâdan sulh olsa, sahih olmaz.

Madde  : 1543

Bir kimse, kendi da’vâsından sulh olmak üzre diğerini tevkîl edip de, o dahi bi’l-vekâle sulh oldukda, musâlehün aleyh müvekkil üzerine lâzım gelir ve vekil anınla, müâhez ve mutâleb olmaz.Meğer ki, vekil musâlehün aleyhe zâmin ola. Ol halde vekil kefâleti hasebiyle muâheze olunur.

Ve bir de vekil, an-ikrâr bir maldan, mal üzerine sulh olup da, sulhu nefsine muzâf kılar ise, ol vakit vekil muâheze olunur. Yani bedel-i sulh andan alınır. O dahi, müvekkile rücû’ eyler.

Meselâ vekil, bi’l-vekâle şu kadar kuruş üzerine sulh oldukda, ol meblağı müvekkilin vermesi lâzım gelir. Vekil andan mes’ûl olmaz.

Fakat,sen şu kadar kuruş üzerine sulh ol ben kefilim demiş ise, ol halde bu akçe vekilden alınır. O dahi müvekkiline rücû’ eyler. Ve bir de, an-ikrâr maldan, mal üzerine sulh vâki’ olup da,  vekilsen falanın da’vâsından benimle sulh ol diyerek akd-i sulh etmiş ise, bey’ hükmünde olduğu cihetle, bu sûrette dahi bedel-i sulh vekilden alınır. O dahi müvekkiline rücû’’ eder.

Madde  : 1544

İki kişi beyninde olan da’vâdan, âhar kimse fuzûli olarak, yani bilâ-emr sulh oldukda, eğer bedel-i sulha zâmin olur ise, yahutbenim falan malım üzerine diye bedel-i sulhu keni malına muzâf kılar ise ve yahutşu meblağ yahutşu saat üzerine diye meydanda olan nukûda, ya urûza işaret eder ise, yahut zâmin olmayıp ve kendi malına izâfe ya işaret dahi etmeyip de, alel-ıtlakşu kadar kuruş üzerine sulh oldum der ve ol mikdar meblağı teslim eder ise, işbu dört sûrette dahi, sulh sahih ve ol kimse müteberri’ olur.

Ve eğer dördüncü sûrette, bedel-i sulhu teslim etmez ise, müddeâ aleyhin icâzetine mevkûf olup, eğer mücîz olur ise, sulh sahih ve bedel-i sulh müddeâ aleyh üzerine lâzım olur. Ve eğer mücîz olmaz ise, sulh bâtıl olur ve da’vâ hali üzre kalır.

BAB-I SANÎ

MUSALEHÜN ALEYH İLE MUSALEHÜN ANHIN BAZI AHVAL VE ŞURÛTU BEYANINDADIR

Madde  : 1545

Musâlehün aleyh, eğer ayn ise mebî’ hükmünde ve eğer deyn ise, semen hükmünde olur. Binaenaleyh bey’de, mebî’ yahut semen olmakla salih olan şey, sulhda, bedel-i sulh olmaka dahi, salih olur.

Madde  : 1546

Musâlehün aleyh, musâlihin, mal ve mülkü olmak şarttır.

Binaenaleyh musâlih, başka kimsenin malını, bedel-i sulh olarak verse, sulhu sahih olmaz.

Madde  : 1547

Gerek musâlehün aleyh ve gerek musâlehün anh kabz ve teslime muhtac ise, ma’lûm olması lâzımdır. Ve eğer kabz ve teslime muhtac değil ise, ma’lûm olması şart değildir.

Meselâ bir kimse, diğer kimsenin yedinde bulunan bir haneden, ve ol kimse dahi anın yedinde buluna  bahçeden, bir hakk-ı da’vâ edip de, ikisi dahi ta’yin-i müddeâ etmeksizin, da’vâlarından vazgeçmek üzre sulh olsalar sahih olur.Kezâlik bir kimse, diğerinin yedindeki hanede bir hakk-ı da’vâ edip de, ta’yin-i müddeâ etmeksizin, müddeâ aleyh ana bir bedel-i ma’lûm vermek ve o dahi, terk-i da’vâ etmek üzre sulh olsalar, sahih olur. Amma müddeî, müddeâ aleyhe bedel vermek ve o dahi ana hakkını teslim etmek üzre sulh olsalar, sahih olmaz.

BAB-I SALİS

MUSALEHÜN ANH HAKKINDA OLUP İKİ FASLI MÜŞTEMİLDİR

FASL-I EVVEL

SULH ANİ’L-A’YAN HAKKINDADIR

Madde  : 1548

Bir mal-i muayyen da’vâsında, an-ikrâr sulh, eğer mal üzerine vâki’ olur ise, bey’ hükmündedir.

Bunda, hıyâr-ı ayb ve hıyâr-ı rü’yet ve hıyâr- şart cârî olduğu gibi, gerek musâlehün anh ve gerk musâlehün aleyh, akar olduğu takdirde, şüf’a da’vâsı dahi cârî olur.

Ve musâlehün anhin küllîsi, yahut bazısı bi’l-istihkak zapt olunsa, müddeâ aleyhe vermiş olduğu belde-i sulhun ol mikdarını, yani küllîsini yahut bazısını geri alır.

Ve eğer bedel-i sulhun küllîsi, yahut bazısı bi’l-istihkak zapt olunsa müddeî, müddeâ aleyhten musâlehün anhın ol mikdarını, yani küllîsini yahut bazısını ister.

Meselâ bir kimse, diğerinden bir hane da’vâ edip, o dahi ol hane anın olduğnu ikrâr ile beraber, şu kadar kuruş bedel vermek üzre sulh olsalar, müddeî ol haneyi müddeâ aleyhe satmış gibi olur. Ve bunda, berveçh-i bâlâ bey’in ahkâmı cârî olur.

Madde  : 1549

Mal da’vâsından, an-ikrâr sulh, eğer menfaat üzerine vâki’ olur ise, icâre hükmündedir. Bunda dahi icâre ahkâmı cârî olur.

Meselâ bir kimse, bir bahçe da’vâsından, şu kadar müddet müddeâ aleyhin hanesinde oturmak üzre sulh olsa, bahçe mukaabilinde ol haneyi, o kadar müddet ile istîcar etmiş olur.

Madde  : 1550

An-inkâr, yahut an-sükût sulh olmak, müddeî hakkında muâvaza ve müddeâ aleyh hakkında, yeminden halâs ile kat’-ı münâzaadır.

Binaen-alâ-zâlik, musâlehün aleyh olan akarda, şüf’a cereyan eder.

Amma musâlehün anh olan akarda, şüf’a cereyan etmez. Müsâlehün anhin küllîsi yahut bazısı bi’l-istihkak zapt olunsa, müddeî bedel-i sulhun ol mikdarını, yani küllîsini yahut bazısını müddeâ aleyhe reddeder ve müstahak ile husûmete başlar. Ve bedel-i sulhun küllîsi yahut bazısı, bi’l-istihkak zapt olunsa, müddeî, ol mikdarda da’vâsına rücû’ eyler.

Madde  : 1551

Bir kimse mal-i muayyen, meselâ bir bahçe da’vâ edip de, bir mikdarı üzerine sulh olarak, bâkisinin da’vâsından müddeâ aleyhi ibrâ etse, hakkının bir mikdarını almış ve bâkisinin da’vâsından vaz geçmiş, yani bâkisindeki da’vâ hakkını ıskat eylemiş olur.

FASL-I SANÎ

DEYNDEN YANİ ALACAKTAN VE HUKUK-I SAİREDEN SULH OLMAK BEYANINDADIR

Madde: 1552

Bir kimse, âhar kimesne zimmetindeki alacağının bir mikdarı üzerine sulh olsa, alacağının bazısını istîfâ ile bâkisini ıskat, yani bâkisinden ol kimseyi ibrâ eylemiş olur.

Madde  : 1553

Bir kimse, muaccel olan her türlü alacağını, te’cîl ve imhal etmek üzre sulh olsa, kendisinin hakk-ı ta’cîlini ıskat eylemiş olur.

Madde  : 1554

Bir kimse, meskûkât-ı hâlisa olan alacağını, meskûkât-ı mağşûşe olarak almak üzre sulh olsa, alacağının sikke-i hâlisa olmak hakkını ıskat eylemiş olur.

Madde  : 1555

Hakk-ı şirb ve şuf’a ve hakk-ı mürûr gibi, hukuk da’vâlarında, yeminden kurtulmak için, bedel verip de  sulh olmak dahi sahihdir.

BAB-I RABİ’

AHKAM-I SULH VE İBRA BEYANINDA OLUP İKİ FASLI MÜŞTEMİLDİR

FASL-I EVVEL

AHKAM-I SULHA DAİR OLAN MESAİL BEYANINDADIR

Madde  : 1556

Sulh tamam oldukda, yalnız tarafeynden biri andan dönemez. Ve müddeî, sulhla bedel-i sulha mâlik olur. Ve artık da’vâda hakkı kalmaz. Ve müddeâ aleyh dahi, bedel-i sulhu andan istirdad edemez.

Madde  : 1557

Tarafeynden biri fevt olsa, vârisleri dahi anın sulhunu fesh edemez.

Madde  : 1558

Sulh, eğer muâvaza hükmünde ise, tarafeyn anı kendi rızâlarıyla fesh ve ikaale edebilirler. Ve eğer muâvaza ma’nasında olmayıp da, bazı hukukun ıskatını mutazammın ise, asla nakz ve feshi sahih olmaz. (51. maddeye bak)

Madde  : 1559

Yeminden halâs için, bedel vermek üzre, akd-i sulh olundukda müddeî, hakk-ı husûmetini ıskat eylemiş olur. Ve artık müddeâ aleyh tahlîf olunamaz.

Madde  : 1560

Bedel-i sulh, henüz müddeîye teslim olunmadan, küllîsi yahut bazısı telef olduğu sûrette, eğer ta’yin ile müte’ayyin olan şeylerden ise, bi’l-istihkak zapt olunmuş hükmünde olur.

Yani, an-ikrâr vâki’ olan sulhta müddeî, müsalehün anhin küllîsini yahut bazısını müddeâ aleyhten ister. Ve an-inkâr yahut an- sükût vâki’ olan sulhta, müddeî da’vâsına rücû’ eyler. (1548 ve 1550. meddelere bak) ve eğer bedel-i sulh deyn ise, yani

şu kadar kuruş gibi, ta’yin ile müteayyin olmayan şeylerden ise, sulha halel gelmeyip, telef olan mikdarın misli, müddeâ aleyh tarafından müddeîye verilmek lâzım gelir.

FASL-I SANÎ

AHKAM-I İBRAYA DAİR OLAN MESAİL BEYANINDADIR

Madde  : 1561

Bir kimsefalan ile da’vâ ve nizâ’ım yoktur vefalanda hakkım yoktur vefalan ile da’vâmdan fâriğ oldum yahutvaz geçtim vefalanda hakkım kalmadı vefalandan tamamen hakkımı aldım dese, anı ibrâ etmiş olur.

Madde  : 1562

Bir kimse, diğerini bir hakkından ibrâ ettikde, ol hakkı sâkıt olur. Artık anı da’vâ edemez.  (51. maddeye bak)

Madde  : 1563

İbrânın, mâba’dine şümûlü olmaz.

Yani bir kimse, diğer kimseyi ibrâ ettikde, ibrâdan mukaddem olan hukuku sâkıt olur. Yoksa ibrâdan sonra hâdis olan hakkını da’vâ edemez.

Madde  : 1564

Bir kimse, diğerini bir hususa mütaallik da’vâdan ibrâ etse,

ibrâ-i hâss olup, ba’dehu ol hususa müteallik da’vâsı mesmû’ olmaz. Amma başka hususa müteallik hakkını da’vâ edebilir.

Meselâ bir kimse, hane da’vâsından hasmını ibrâ eylese, artık ol haneye müteallik da’vâsı mesmû’ olmaz.Amma çiftlik ve sair nesneye müteallik da’vâsı istimâ’ olunur.

Madde 1565

Bir kimsefalanı kâffe-i deâvîden berî kıldım yahutanda aslâ hakkım yoktur dese, ibrâ-i âmm olup, artık ibrâdan mukaddem olan hiçbir hak da’vâ edemez. Hatta kefâletten dolayı bir hakkı da’vâ etse, mesmû’ olmaz.

Şöyle ki, ol ibrâdan mukaddemsen falan kimseye kefil olmuştun diye da’vâ etse, istimâ’ olunmadığı gibi, âhar bir şahıstansen benim ibrâ etmiş olduğum kimseye, bable’l-ibrâ kefil olmuştun diye da’vâ edemez. (662. maddeye bak)

Madde 1566

Bir kimse, mal satıp ve semenini kabz edip de, mebî’a müteallik kâffe-i deâvîden müşteriyi ibrâ ettiği gibi, müşteri dahi anı semen-i mezkûre müteallik kâffeyi deâvîden ibrâ etmiş ve bu vechile beynlerinde sened teâtî edilmiş iken mebî’, bi’l-istihkak zapt olunsa, ibrânın te’siri olmayıp, müşteri vermiş olduğu semeni bâyi’den istirdad eder. (52. maddeye bak)

Madde 1567

İbrâ olunan kimesneler, muayyen ve ma’lûm olmak lâzımdır.

Binaenaleyh, bir kimsecümle medyûmlarımı ibrâ ettim yahut hiç kimsede hakkım yok dese, ibrâsı sahih olmaz. Ammafalan mahalle ahalisini ibrâ ettim deyip, ol mahalle ahalisi dahi muayyen ve ma’dûd kesândan ibaret iseler, ibrâ sahih olur.

Madde 1568

İbrâ, kabule tevakkuf etmez. Fakat red ile merdûd olur.

Şöyle ki, bir kimse diğer kimseyi ibrâ ettikde, ol kimsenin kabulü şart değildir. Fakat o meclisteibrâyı kabul ettim diye reddeylese, ol ibrâ merdûd olur, yani hükmü kalmaz.

Lâkin, ibrâyı kabul ettikten sonra reddetse, ibrâ merdûd olmaz.

Ve bir de, muhâlün leh muhâlün aleyhi, yahut alacaklı kefili ibrâ edip de, muhâlün aleyh yahut kefil anı reddetse, ibrâ merdûd olmaz.

Madde 1569

Vefat eden kimseyi, deyninden ibrâ etmek sahih olur.

Madde 1570

Bir kimse, maraz-ı mevtinde, veresesinden birini deyninden ibrâ etse, sahih ve nâfiz olmaz. Amma vârisi olmayan kimseyi deyninden ibrâ etse, sülüs-i malından muteber olur.

Madde 1571

Terekesi, müstağrak-ı düyûn olan kimse, maraz-ı mevtinde, kendi medyûnlardan birini, deyninden ibrâ etse, sahih ve nâfiz olmaz.

KİTABÜ’L- İKRAR

SÛRET-İ HATT-I HÜMAYÛN

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

KİTAB-I SALİS AŞER

İKRAR HAKKINDA OLUP DÖRT BABI MÜŞTEMİLDİR

BAB-I EVVEL

İKRARIN ŞERAİTİ BEYANINDADIR

Madde 1572

İkrâr : Bir kimse, diğer kimsenin kendisinde olan hakkını haber vermektir. Ol kimseyemukırr ve ol kimesneyemukarrün leh ve ol hakkamukarrün bih denilir.

Madde 1573

Mukırrın, âkil bâliğ olması şarttır.

Binaenaleyh sagîr ve sagîre ve mecnûn ve mecnûne ve ma’tûh ve ma’tûhenin ikrârı sahih değidir. Ve bunların aleyhine velî ve vasîlerinin ikrârı dahi sahih olmaz. Fakat sagîr-i mümeyyiz-i me’zûn, kendisinin me’zûniyyeti sahih olan hususlarda bâliğ hükmündedir.

Madde 1574

Mukarrün lehin, âkil olması şart değildir.

Binaenaleyh bir kimse, bir sagîr-i gayr-i mümeyyiz için mal ikrâr eylese, sahih olur ve ol malı vermesi lâzım gelir.

Madde 1575

İkrârda, mukırrın rızâsı şarttır.

Binaenaleyh, cebr ve ikrâh ile vâki’ olan ikrâr, sahih olmaz. (1006. maddeye bak)

Madde 1576

Mukırrın, mahcûr olmaması şarttır.

Kitâb-ı hacrın, ikinci ve üçüncü ve dördüncü fasıllarına bak.

Madde 1577

Zâhir hâlin, ikrârı tekzîb etmemesi şarttır. Binaenaleyh, cüssesinin bülûğa tahammülü olmayan bir sagîr, eğerbâliğ oldum diye ikrâr eylese, sahih ve muteber olmaz.

Madde 1578

Mukarrün lehin cehâlet-i fâhişe ile mechûl olmaması şarttır.

Amma cehalet-i yesîre, ikrârın sıhhatine mân’i olmaz.

Meselâ bir kimse yedindeki mal-i muayyene işaret ilebu mal bir adamındır diye ikrâr eylese, yahutbu mal falan belde ahalisinden birinindir diye ikrâr edip de, ol belde ahalis ma’dûd olmasa, ol kimsenin ikrârı sahih olmaz. Ammabu mal şu iki kişiden birinindir dese, yahutfalan mahalle ahalisinden birinindir deyip de, ol mahalle ahalisi kavm-i mahsûr olsa, ikrârı sahih olue. Ve berveçh-i bâlâ bir kimse,bu mal şu iki kişiden birinindir dediği sûrette, eğer ol iki kişi ittifak ederler ise, ol malı mukırrdan alabilirler. Ve ba’de’l-ahz ,ol mala bi’l-iştirâk mâlik olurlar. Ve eğer ihtilâf ederler ise, her biri ol mal kendisinin olmadığına mukırrın yemin etmesini talep edebilirler. Ve mukırr, ikisinin yemininden dahi nükûl ederse, ol mal kezâlik ol iki kişi beyninde müşterek olur. Ve eğer yalnız birinin yemininden nükûl ederse, ol mal müstakillen yemininden nükûl ettiği kişinin olur. İkisine dahi yemin ederse mukırr, anların da’vâsından berî olup, mukarrün bih olan mal kendi yedinde kalır.

BAB-I SANÎ

İKRARIN VÜCÛH-I SIHHATİ BEYANINDADIR

Madde 1579

Ma’lûmu ikrâr, sahih olduğu gibi, mechûlü ikrâr dahi

sahih olur.  Fakat bey’ ve icâre gibi maa’l-cehâle sahih olmayan ukûdda makarrün bihin mechûl olması, ikrârın sıhhatine mân’idir.

Nitekim bir kimse,bende falan kimsenin emaneti vardır yahutben falan adamın malını gasb ya sirkat eyledim dese, ikrârı sahih olup, ol emanet-i mechûleyi yahut mal-i magsûb ya mesrûku beyan ve ta’yin etmek üzre kendisine cerb olunur. Ammaben falan kimseye bir şey sattım  yahutandan bir şey istîcar ettim dese, sahih olmaz veol sattığın veya istîcar ettiğin nedir? diye beyan etmek üzre cebr olunmaz.

Madde 1580

İkrâr, mukarrün lehin kabulune tevakkuf etmez. Fakat anın reddiyle merdûd olup, hükmü kalmaz. Mukarrün leh, mukarrün bihin yalnız bir mikdarını reddeylese, ancak ol mikdarda ikrârın hükmü kalmayıp, reddetmediği mikdarda ikrârı sahih olur.

Madde 1581

Mukırr  ile mukarrün leh, mukarrün bihin sebebinde ihtilâf etseler, bu ihtilâfları ikrârın sıhhatine mân’i olmaz.

Meselâ, bir kimse cihet-i karzdan dolayı, bin kuruş da’vâ edip, müddeâ aleyh ise semen-i mebî’ olarak, bin kuruş ikrâr eylese, bu vechile ihtilâfları ikrârın sıhhatine mân’i olmaz.

Madde 1582

Bir maldan sulha tâlib olmak, ol malı ikrâr demek olur. Amma bir  malın, da’vâsında sulha tâlib olmak, ol malı ikrâr demek olmaz.

Şöyle ki, bir kimse diğer kimseyezimmetinde bin kuruş alacak hakkım olmakla ver dedikde, ol kimsemeblağ-ı mezbûrdan yedi yüz kuruşa sulh olalım diye sulha tâlib olsa, matlûb olan bin kuruşu ikrâr etmiş olur. Ammaşu bin kuruş da’vâsından sulh olalım diye mücerred def’-i münâzaa için sulha tâlib olsa, meblağ-ı mezbûru ikrâr etmiş olmaz.

Madde 1583

Bir kimsenin yedindeki malı, diğer kimsenin şirâya, ya istîcara veya istiâreye tâlib olması, yahutbu malı bana hibe et veyavediâ olarak ver demesi veyahut ol kimse anabu malı vediâ olarak al deyip de, anın dahi kabul etmesi, ol mal kendisinin olmadığını ikrârdır.

Madde 1584

Şarta ta’lîk olunan ikrâr bâtıldır. Fakat örf-i nâsda hulûl-i ecele salih olan bir zamana ta’lîk olunur ise, deyn-i müecceli ikrâra hamlolunur.

Meselâ, bir kimse diğer kimseyeben falan mahalle varırsam yahutfalan maslahatı deruhde edersem, sana şu kadar kuruş deynimdir dese, işbu ikrârı bâtıl olup meblağ-ı  mezbûrun te’diyesi lâzım gelmez. Ammafalan ayın ibtidası, yahut rûz-i Kasım gelirse, sana şu kadar kuruş deynimdir dese, deyn-i müecceli ikrâra hamlolunur. Ve ol vaktin hulûlünde meblağ-ı mezbûrun te’diyesi lâzım gelir. (40. maddeye bak)

Madde 1585

Meşâ’ı ikrâr sahihtir.

Şöyle ki, bir kimse yedinde olan bir mülk-i akarın nısıf ve sülüs gibi bir hisse-i şâyiasını diğer kimesneye ikrâr ve o dahi tasdik ettikten sonra, kable’l-ifrâz ve’t-teslim mukırr vefat eylese, mukarrün bihin şüyûu, işbu ikrârın sıhhatine mân’i olmaz.

Madde 1586

Dilsizin ,işaret-i ma’hûdesiyle ikrârı muteberdir. Amma nâtık olan kimsenin, işaretiyle olan ikrârı muteber değildir.

Meselâ, bir kimse nâtık olan kimseyefalanın sende şu kadar kuruş hakkı var mıdır? dedikde, ol kimse başını eğmesiyle, ol hakkı ikrâr etmiş olmaz.

BAB-I SALİS

İKRARIN AHKAMI BEYANINDA OLUP ÜÇ FASLI MÜŞTEMİLDİR

FASL-I SALİS

AHKAM-I UMÛMİYYE BEYANIDADIR

Madde 1587

Yetmiş dokuzuncu madde mûcebince, kişi ikrârıyla ilzâm olunur.

Ancak hâkimin hükmüyle tekzîb olunursa, ikrârı hükümsüz kalır.

Şöyle ki, bir kimsenin satın alıp da yedinde bulunan bir şeye, âhar kimse müstahak çıkarak, anı iddiâ etmesi üzerine lede’l-muhâkeme, ol kimsebu şey falanın malı idi bana sattı demiş olduğu halde ol kimse da’vâsını isbat ve hâkim dahi hükmettikde, müşteri bâyi’a rücû’ ile semen-i mebî’i andan istirdad eyler. Ve eğer çi, hîn-i mühâkemede, ol şey bâyi’in malı idüğünü ikrâr ile, müstahakkın da’vâsını inkâr eylemiş ise de, hâkimin hükmüyle tekzîb olunmuş idüğünden, ikrârının hükmü kalmadığı cihetle, mân’i-i rücû’ olamaz.

Madde 1588

Hukuk-ı ibâdda, ikrârdan rücû’ sahih olmaz.

Şöyle ki, bir kimsefalan kimseye şu kadar kuruş deynim vardır dedikden sonra,ikrârımdan rücû’ ettim demesine itibar olunmayıp, ikrârıyla ilzâm olunur.

Madde 1589

Bir kimse, vukû’ bulan ikrârında kâzib olduğunu iddiâ etse, mukarrün leh, anın kâzib değil idüğüne tahlîf olunur.

Meselâ, bir kimsefalandan şu kadar kuruş istikrâz ettim diye bir kıt’a sened verdikten sonra,vâkıa o kadar kuruş istikrâz ettim diye sened verdim ise de, henüz meblağı mezbûru andan almadım dese, anın bu ikrârında kâzib olmadığına mukarrün leh tahlîf olur.

Madde 1590

Bir kimse, diğer kimesneyezimmetimde şu kadar kuruş alacağın

vardır diye ikrâr ettikde, ol kimse dahiol alcak benim değildir falan şahsındır diye ikrâr ve o şahıs dahi anı tasdik eylese, ol alacak ikinci mukarrün lehin olur. Lâkin hakk-ı kabzı evvelki mukarrün lehin olur. Yani ikinci mukarrün leh, anı medyûndan mutâlebe etse, ana edâ etmek üzre medyûna cebr olunmaz. Şu kadar ki, medyûn kendi rızâsıyla ol deyni ikinci mukarrün lehe i’tâ ederse, zimmeti berî olup, evvelki mukarrün leh anı tekrar medyûndan mutâlebe edemez.

FASL-I SANÎ

NEFY-İ MÜLK VE NAM-I MÜSTEAR BEYANINDADIR

Madde 1591

Mukırr, eğer ikrârında mukarrün bihi nefsine mûzaf kılarsa, anı mukarrün lehe hibe etmiş olup, teslim ve kabz bulunmadıkça tamam olmaz. Ve eğer nefsine mûzaf kılmazsa, mukarrün bih kable’l-ikrâr, mukarrün lehin mülkü olduğunu ikrâr ile nefy-i mülk etmiş olur.

Meselâ, bir kimseyedimde olan kâffe-i emvâl ve eşyam falan kimesnenindir, benim asla alâkam yoktur dese, ol vakit yedinde mevcud olan cemi’ emvâl ve eşyasını, ol kimseye hibe etmiş olup, teslim ve kabz lâzım gelir. Ve eğerüzerime lâbis olduğum esvâbdan mâadâ bana nisbet olunan kâffe-i emvâl ve eşya falan kimsenindir, benim aslâ alâkam yoktur dese, ol vakit lâbis olduğu esvâbdan mâadâ kendisine niset olunan, yani anındır denilen kâffe-i emvâl ve eşyayı ol kimseye ikrâr ile nefy-i mülk etmiş olur. Fakat bu ikrârından sonra bazı eşyaya mâlik olsa, işbu ikrârı ol eşyaya şâmil olmaz.

Kezâlikşu dükkânım içinde olan cemi’emvâl ve eşya kebîr oğlumundur, benim alâkam yoktur dese, ol vakit dükkân-ı mezkûr içinde mevcud olan cemi’ emvâl ve eşyayı ol büyük oğluna ikrâr ile, nefy-i mülk etmiş olur. Fakat andan sonra ol dükkâna bazı eşya koysa, bu ikrârı ol eşyaya şâmil olmaz.

Ve kezâlik bir kimse,filan yerdeki dükkânım zevcemindir dese, hibe kaabilinden olup, teslim lâzım gelir. Ve eğerbana nisbet olunan filan dükkân zevcemindir dese, kable’l-ikrâr ol dükkân zevcesinin olup, kendisinin mülkü olmadığını ikrâr etmiş olur.

Madde 1592

Bir kimse, bâ-sened yedinde olan bir mülk dükkân hakkındabu dükkân falan kimesnenindir, benim alâkam yoktur ve senedde muharrer ismim müsteârdır deyip, yahut bâ-sened âhardan satın aldığı

bir mülk dükkân içinbu dükkânı falan kimse için almıştım, semen olarak verdiğim akçe dahi anın malındandır ve senedinde ismim müsteâr olarak kaydolunmuştur dese, ol dükkân nefsü’l-emirde ol kimsenin mülkü olduğunu ikrâr etmiş olur.

Madde 1593

Bir kimse,bâ-sened falan kimse zimmetinde olan şu kadar kuruş alacak, her ne kadar senedde benim nâmıma muharrer ise de, meblağ-ı mezbûr falan kimsenindir, senedde ismim müsteârdır dese, meblağ-ı mezbûr, nefsü’l-emirde ol kimsenin hakkı olduğunu ikrâr etmiş olur.

Madde 1594

Bir kimse, hâl-i sıhhatde iken berveçh-i bâlâ ikrâr ile, nefy-i mülk etmiş olsa, yahut isminin müsteâr olduğunu ikrâr etse, ikrârı muteber olup, hâl-i hayatında kendisi ve vefatından sonra veresesi bu ikrâr ile ilzâm olunur. Amma maraz-ı mevtinde iken, ol vechile ikrâr etse hükmü, fasl-ı âtîde müstebân olur.

FASL-I SALİS

İKRAR-I MARÎZ BEYANINDADIR

Madde 1595

Maraz-ı mevt ol hastalıktır ki, ekseriya anda ölüm korkusu olduğu halde, hasta zükûrden ise hanesi haricinde ve inâsdan ise, hanesi dahilinde olan masalihini görmekten âciz olup, bu hal üzre bir sene mürûr etmeden vefat eyleye. Gerek sahib-i firâş olsun ve gerek olmasın.

Ve eğer marîzin marazı, mümted olup da, daima bir hal üzre bir sene geçer ise, ol marîzin marazı müşted ve hali mütegayyir olmadıkça,, sahih hükmünde olup, tasarrufâtı sahihin tasarrufâtı gibidir.

Amma marazı müşted ve hali mütegayyir olup da, bir sene geçmeden vefat ederse, vakt-i tagayyürden itibaren vefatına dek olan hali, maraz-ı müddet addolunur.

Madde 1596

Hiç vârisi olmayan kişinin, yahut zevcesinden başka vârisi olmayan adamın, veyahut zevcinden başka vârisi olmayan kadının, maraz-ı mevtinde ikrârı bir nevi’ vasiyyet olarak muteber olur.

Binaenaleyh vârisi olan kişi, maraz-ı mevtinde cemi’ emvâlini, bir kimseye ikrâr ile nefy-i mülk etse sahih olup, vefatından sonra terekesine, emîn-i beytü’l-mal tarafından müdâhale olunamaz.

Kezâlik, zevcesinden başka vârisi olmayan kimse, maraz-ı mevtinde cemi’ emvâlini zevcesine, yahut zevcinden başka vârisi olamayan kadın cemi’ emvâlini, zevcine ikrâr ile nefy-i mülk etse sahih olup ba’de’l-vefat bunlardan birisinin terekesine, emîn-i beytü’l-mal tarafından müdâhale olunamaz.

Madde 1597

Bir kimse, marîz iken veresesinden birine mal ikrâr edip de, ba’dehu ol marazdan ifâkat bulsa, bu ikrârı muteber olur.

Madde 1598

Bir kimse, maraz-ı mevtinde vârislerinden birine bir ayn, yahut deyn ikrâr ettikten sonra fevt olsa, diğer vârislerin icâzetine mevkûftur. Anlar mücîz olursa, anın ikrârı dahi muteber olur. Ve eğer anlar mücîz olmaz ise, anın ikrârı dahi muteber olmaz.

Şu kadar var ki, mukırrın hayatında, diğer vârisler anı tasdik etmişler ise, vefatından sonra anlar bu tasdiklerinden rücû’ edemeyip, ol ikrâr muteber olur.

Ve bir de vârise emanet ikrârı, her halde sahihdir.

Şöyle ki, bir kimse kendisinin bir vârsinde olan emanetini kabz etmiş, yahut vârisinin kendisinde olan emanet-i ma’lûmesini istihlâk eylemiş idüğünü, maraz-ı mevtinde ikrâr eylese sahih olur.

Meselâfalan oğlumda vediâ olan malımı, ahz ve kabz etmişimdir diye ikrâr etse, sahih ve muteber olur. Ve kezâfalan kimsede olan alacağımı, falan oğlum bi’l-vekâle ahz edip bana teslim etmiştir dese, ikrârı muteber olur. Kezâlikfalan oğlumun bende vediâ, yahut âriyet olan beş bin kuruşluk elmas yüzüğünü satıp, semenini kendi umûruma sarf ve istihlâk etmişimdir dese ikrârı muteber olup, ol yüzüğünün kıymeti terekeden tazmin olunmak lâzım gelir.

Madde 1599

Bu mebhasde vârisden murad, marîzin vakt-i vefatında vâris bulunan kimsedir.

Şu kadar var ki, vâris değil iken sonradan bir sebeb-i hâdis ile mukırrın vakt-i vefatında hâsıl olan verâset, ikrârın sıhhatine mâni’ olmaz.

Nitekim bir kimse, maraz-ı mevtinde bir ecnebî kadına mal ikrâr edip de, ba’dehu anı tezevvüc ettikten sonra fevt olsa, ikrârı nâfiz olur.

Amma verâseti, böyle bir sebeb-i hâdis ile hâsıl olmayıp da, sebeb-i kadîm ile olur ise, ikrârı yine nâfiz olmaz.

Meselâ, oğlu olan bir kimse, li-ebeveyn karındaşlarından birine mal ikrâr edip de, oğlunun vefatından sonra kendisi vefat etse, mukarrün leh, anın karındaşı bulunduğu cihetle vâris olacağından, ol ikrâr nâfiz olmaz.

Madde 1600

Marîzin, maraz-ı mevtinde iken, zaman-ı sıhhatine istinad ile ikrârı, zaman-ı marazındaki ikrârı hükmündedir.

Binaenaleyh maraz-ı mevtinde iken, vârisinde alacağı olan şu kadar kuruşu, zaman-ı sıhhatinde istîfâ eylemiş idüğünü ikrâr etse, diğer vârisler mücîz olmadıkça nâfiz olmaz.

Kezâlik, hal-i sıhhatinde iken, filan malını veresesinden falana hibe ve teslim eylemiş idüğünü, maraz-ı mevtinde ikrâr eylese, hibesi beyyine ile sâbit, yahut diğer vârisleri anı mücîz olmadıkça ikrârı nâfiz olmaz.

Madde 1601

Marîzin, maraz-ı mevtinde ecnebîye, yani kendisine vâris olmayan kimseye, gerek ayn ve gerk deyn ikrârı, cemi’ emvâlini muhît olsa bile sahih olur.

Şu kadar var ki, mukarrün bih mukırra, henüz bey’ ya hibe olunmuş, yahut âhardan irsen intikal eylemiş olmak gibi, bir sebeple vakt-i ikrârda anın mülkü olduğu, çok kimselerin ma’lûmu olarak, kendi ikrârında kâzib idüğü zâhir olursa, ol halde nazar olunur: Eğer bu ikrârı, müzâkere-i vasiyyet esnâsında değil ise, hibe demek olarak teslim lâzım gelir. Ve eğer müzâker-i vasiyyet esnasında ise, vasiyyet ma’nasına mahmûl olur ve ğerek hibe olusun ve gerek vasiyyet olsun, ancak sülüs-i malından muteber olur.

Madde 1602

Düyûn-ı sıhhat, düyûn-ı maraz üzerine mukaddemdir.

Yani terekesi garîm olan kimsenin, hal-i sıhhatinde zimmetine taalluk eden düyûnu, maraz-ı mevtindeki ikrârıyla, zimmetine taalluk eden düyûnu üzerine takdîm kılınır. Şöyle ki, marîzin terekesinden evvelâ düyûn-ı sıhhat istîfâ kılınıp, ba’dehu fazla kalır ise, düyûn-ı maraz te’diye olunur.

Fakat marîzin, maraz-ı mevtinde esbâb-ı ma’rûfe ile yani ikrârdan başka, nâsın müşahid ve ma’lûmu olan şirâ ve istikrâz ve itlâf-ı mal gibi sebeplerle, zimmetine taalluk eden deynleri düyûn-ı sıhhat hükmündedir.

Mukarrün bih, a’yândan bir şey olduğu sûrette dahi, hükmü bu minvâl üzeredir.

Yani, bir kimse maraz-ı mevtinede, ecnebîye her ne türlü şey ikrâr etse, düyûn-ı sıhhati, yahut berveçh-i bâlâ esbâb-ı ma’rûfe ile lâzım gelerek, düyûn-ı sıhhat hükmünde olan düyûnu te’diye olmadıkça, mukarrün leh, mukarrün bihe müstahak olmaz.

Madde 1603

Bir kimse, kendisinin bir ecnebî kimsede olan alacağını istîfâ eylemiş olduğunu, maraz-ı mevtinde ikrâr ettikde, nazar olunur: Eğer bu alacağı, kendisinin hal-i marazında iken, ol kimsenin zimmetine taalluk etmiş ise, bu ikrârı sahih olur. Fakat guramâ-i sıhhat hakkında nâfiz olmaz.

Ve eğer bu alacağı, kendisinin hal-i sıhhatinde iken, ol kimsenin zimmetine taalluk etmiş ise, her halde sahih olur. Gerek düyûn-ı sıhhat olsun ve gerek olmasın.

Meselâ bir marîzin, hal-i marazında iken, bir mal sattıktan sonra, semenini kabz eylemiş olduğunu ikrâr etse, sahih olur ise de, gurâma-i sıhhat var ise, anlar bu ikrârı tutmamaya kadir olurlar.  Ve eğer hal-i sıhhatinde iken, bir mal sattıktan sonra semenini kabz eylemiş olduğunu, maraz-ı mevtinde ikrâr etse, her halde sahih olup, guramâ-i sıhhat olsa dahi, anlarbu ikrârı tutmayız diyemezler.

Madde 1604

Bir kimse maraz-ı mevtinde, dâinlerinden birinin deynini edâ ile, sair dâinlerinin hukukunu ibtâl edemez.

Fakat, marîz iken istikrâz eylediği parayı ve iştirâ eylediği malın semenini edâ edebilir.

Madde 1605

Bu mebhasde kefâlet bi’l-mal, deyn-i aslî hükmündedir.

Binaenaleyh, bir kimse maraz-ı mevtinde vârisinin borcuna, yahut alacağına kefil olsa, nâfiz olmaz. Ve ecnebîye kefil oldukda, sülüs-i malından muteber olur. Amma hal-i sıhhatinde iken ecnebîye kefil olduğunu, maraz-ı mevtinde ikrâr ettikde, mecmu’-ı malından muteber olur. Şu kadar ki, düyûn-ı sıhhat var ise takdîm olunur.

BAB-I RABİ’

İKRAR Bİ’L-KİTABE BEYANINDADIR

Madde 1606

Kitâbetle, yani yazı ile ikrâr, lisan ile ikrâr gibidir. (69. maddeye bak)

Madde 1607

Bir kimsenin, kendi ikrârını yazmak üzre âhara emr etmesi, hükmen ikrârdır.

Binaenaleyh,falan kimseye şu kadar kuruş borcum olduğuna dair bir sened yaz  diye kâtibe emrederek yazdırıp da, imza eylemiş yahut mühürlemiş olduğu sened, kendi hatt-ı destiyle olan sened gibi, ikrâr bi’l-kitâbe kaabilindendir.

Madde 1608

Tüccârın, mu’teddün bih olan defterlerindeki kuyûdu dahi, ikrâr bi’l-kitâbe kaabilindendir.

Meselâ, bir tâcir bir kimseye, şu kadar kuruş borcu olduğunu kendi defterine kayd etmiş olsa, ol kimseye ol kadar borç ikrâr etmiş olup, lede’l-hâce ikrâr-ı şifâhîsi gibi, muteber ve mer’î olur.

Madde 1609

Bir kimse kendisi yazıp, yahut bir kâtibe yazdırıp da, mümza yahut mahtûm olarak, âhara vermiş olduğu deyn senedi, eğer mersûm ise, yani resm ü âdete muvâfık olarak yazılmış ise, ikrâr bi’l-kitâbe olup, takrir-i şifâhîsi gibi muteber ve mer’î olur.

Ber-mu’tâd verilegelen vusuller, yani makbuz ilmühaberleri dahi bu kaabildendir.

Madde 1610

Bir kimse, berveçh-i bâlâ mersûm olarak yazıp, yahut yazdırıp da, mümza yahut mahtûm olarak vermiş olduğu deyn senedi, kendisinin olduğunu mu’terif iken, hâvî olduğu borcu inkâr etse, inkârına itibar olunmayıp, ol borcu îfâ eylemesi lâzım gelir. Amma sened kendisinin olduğunu inkâr ettiği takdirde, eğer hatt ya hatemi meşhûr ve müteârif ise, inkârına i’tibar olunmayıp, ol sened ile amel olunur.

Ve eğer, hatt ve hatemi meşhûr ve müte’âref değil ise, istiktâb olunarak ehl-i hibreye gösterilir. Anlarikisi de bir şahsın yazısıdır diye haber verirler ise, deyn-i mezkûrü vermek üzre ol kimseye emr olunur.

Elhasıl sened eğer şâibe-i tezvîr ve şüphe-i tasnî’den berî olur ise, anınla amel olunur.

Amma, şüpheden berî olmadığı takdirde, medyûn ol sened kendi senedi olduğunu inkâr eylediği gibi, asıl deyni dahi münkir ise, deyni olmayıp sened dahi kendisinin olmadığına, müddeînin talebiyle tahlîf olunur.

Madde 1611

Berveçh-i bâlâ, bir kimse mersûm olarak, deyn senedi verdikten sonra fevt olsa, vârisleri o sened, müteveffânın olduğunu mu’terîf oldukları halde, ol deyni tereke-i müteveffâdan îfâ eylemeleri lâzım gelir.

Amma ol sened, müteveffânın olduğunu inkâr ettikleri takdirde, eğer müteveffânın hatt ve hatemi meşhûr ve müte’âref ise, ol sened ile amel olunur.

Madde 1612

Vefat eden bir kimsenin terekesinden,  nukûd ile memlû bir kese zuhur edip, üzerindebu kese falan kimsenin malıdır, benim yedimde emanettir diye müteveffânın hattıyla muharrer bir yafta bulunsa, ol kimse ol keseyi, tereke-i müteveffâdan ahz eder. Diğer vechile isbata muhtac olmaz.

KİTABÜ’D-DA’VA

SÛRET-İ HATT-I HÜMAYÛN

MÛCEBİNCE AMEL OLUNA

KİTAB-I RABİ’AŞER

DA’VA HAKKINDA OLUP BİR MUKADDEME İLE İKİ BAB-I MÜŞTEMİLDİR

MUKADDEME

BAZI ISTILAHAT-I FIKHİYYE BEYANINDADIR

Madde 1613

Da’vâ: Bir kimse, diğer kimesneden, huzûr-ı hâkimde hakkını taleb etmektir.

Ol kimseye müddeî ve ol kimesneyemüddeâ aleyh denilir.

Madde 1614

Müddeâ: Müddeînin da’vâ eylediği şeydir ki,müddeâ bih dahi denilir.

Madde 1615

Tenâkuz: Müddeîden, kendi da’vâsına münâkız, yani da’vâsının butlânını mûcib bir söz sebkat eylemiş olmaktır.

BAB-I EVVEL

DA’VANIN ŞURÛT VE AHKAMINA VE DEF’-İ DA’VAYA DAİR OLUP DÖRT FASLI HAVÎDİR

FASL-I EVVEL

DA’VANIN ŞURÛT-I SIHHATİ BEYANINDADIR

Madde 1616- Müddeî ve müddeâ aleyhin, âkil olmaları şarttır.

Mecnûnun ve sâb-i gayri mümeyyizin da’vâları sahih değildir.

Fakat, velîleri ve vasîleri bi’l-velâye ve bi’l-vesâye anların yerine müddeî ve müddeâ aleyh olurlar.

Madde 1617- Müddeâ aleyhin, ma’lûm olması şarttır.

Binaenaleyh, müddeîfilan karye ahalisinden lâaletta’yin birinde yahut bir kaçında şu kadar kuruş alacağım var dese, sahih olmaz. Müddeâ aleyhi ta’yin eylemek lâzım gelir.

Madde 1618- Hîn-i da’vâda, hasmın huzûru şarttır. Ve müddeâ aleyh, mahkemeye gelmekten ve vekil göndermekten imtina’ eylediği takdirde, olunacak muâmmele kitâb-ı kazâda beyan kılınacaktır.

Madde 1619- Müddeâ bihin, ma’lûm olması şarttır. Mechûl olur ise, da’vâ sahih olmaz.

Madde 1620- Müddeâ bihin ma’lûmiyyeti, işaret ile yahut, vasf ve ta’rif iledir.

Şöyle ki, ayn menkul olduğu takdirde, meclis-i muhâkemede hazır ise, ana işaret kâfidir. Ve hazır değil ise, vasf ve ta’rif ve kıymeti beyan ile ma’lûm olur. Ve akar olduğu takdirde, hududunun beyanıyla ta’yin olunur.

Ve deyn ise, cins ve nevi’ ve vasıf ve mikdarı beyan olunmak lâzım gelir. Nitekim mevâdd-ı âtiyeden muttazıh olur.

Madde 1621- Müddeâ bih, ayn-ı menkul olduğu halde, hazır bi’l-meclis ise, müddeî ana eliyle işaret ederekişte bu benimdir, bu adam ana bigayr-i hak vaz’-ı yed ediyor, alıverilmesini taleb ederim diye da’vâ eder ve eğer hazır bi’l-meclis olmayıp, ancak masrafsız celb ve ihzârı mümkün ise, da’vâda ve şehadet veyahut yeminde, ana böylece işaret olunmak üzre meclis-i hükme getirilir. Eğer masrafsız ihzârı mümkün değil ise, müddeî anın ta’rif ve kıymetini beyan eyler.

Fakat gasb ve rehin da’vâlarında, kıymetinin beyanı lâzım gelmez.

Meselâbir zümrüd yüzüğümü gasb etti dese ve kıymetini beyan etmese ve hattakıymetini bilmem dese bile da’vâsı sahih olur.

Madde 1622- Müddeâ bih, eğer cins ve nevi’ ve vasıfları muhtelif a’yân ise, cümlesinin mecmû’-ı kıymetini zikretmek kâfi olur. Her birinin başka başka kıymetlerini ta’yin etmek lâzım gelmez.

Madde 1623- Müddeâ bih, akar ise, hîn-i da’vâ ve şehadette beldesi ve karyesi veya mahallesi ve sokağı ve hudud-ı erbaası yahut sülüsesi ve hududunun sahipleri var ise, anların ve baba ve dedelerinin isimleri zikrolunmak lâzımdır. Fakat meşhûr ve ma’rûf olan adamın, yalnız isim ve şöhretini zikretmek kâfidir. Baba ve dedesinin isimlerini zikre hâcet yoktur.

Kezâlik, ol akar eğer şöhretine mebnî tahdidden müstağni ise, gerek da’vâda ve gerek şehadette hududunun beyanı şart değildir.

Ve bir de, müddeî eğerşu senedde hududu muharrer olan akar benim mülkümdür diye da’vâ eder ise, sahih olur.

Madde 1624- Müddeî, hududun beyanında isâbet edip de, akarın mikdar-ı zirâ’ veya dönümünü eksik ya ziyade söylese, da’vâsının sıhhatine mâni’ olmaz.

Madde 1625- Akarın semenini da’vâda, hududunun beyanı şart değildir.

Madde 1626- Müddeâ bih deyn ise, müddeî anın cins ve nevi’ ve vasıf ve mikdarını beyan eylemesi lâzımdır.

Meselâ, altun ya gümüş diye, cinsini ve Osmanlı sikkesi diye, yahut İngiliz sikkesi diye, nev’ini ve sikke-i hâlisa yahut sikke-i mağşûşe diye, vasfnı ve ne mikdar olduğunu beyan eylemesi lâzımdır. Fakat alel-ıtlak, şu kadar kuruş diye iddia etse, da’vâsı sahih ve örf-i beldece ma’hûd olan kuruşa masruf olur. Ve iki türlü kuruş müte’âref olduğu halde, birinin revaç ve i’tibarı daha ziyade olsa, ednâsına sarf olunur. Nitekim, şu kadar adet beşlik diye da’vâ etse, fî zamâninâ meskûkât-ı mağşûşeden olan, kara beşliğe masruf olur.

Madde 1627- Müddeâ bih, ayn olduğu takdirde, sebeb-i mülkiyyet beyan olunmak lâzım gelmeyip, belkibu mal benimdir diye mülk-i mutlak da’vâsı sahih olur.

Amma deyn olduğu takdirde, sebeb ve ciheti, yani semen-i mebî midir, yoksa ücret midir ve yahut âhar cihetten dolayı mı bir borçtur, elhasıl ne cihetten dolayı deyn olduğu suâl olunur.

Madde 1628- İkrârın hükmü, mukarrün bihin zuhurudur. Yoksa bidâyet-i hudûsü değildir. Bu cihetle ikrâr, sebeb-i mülk olamaz. Binaenaleyh, müddeî mücerred, müddeâ aleyhin ikrârını sebeb tutarak, andan bir şey da’vâ etse, istimâ’ olunmaz.

Meselâ, müddeîbu mal benimdir ve anın zilyedi olan şu adam dahi benim olduğunu ikrâr etmişti diye da’vâ etse, istimâ’ olunur. Ammabu mal benimdir zirâ anın zilyedi olan şu adam, benim olduğunu ikrâr etmişti diye da’vâ etse istimâ’ olunmaz. Kezâlik, müddeî cihet-i karzdan dolayışu adamda bu kadar kuruş alacağım vardır, hatta kendisi dahi bu cihetten dolayı, o kadar kuruş borcu olduğunu ikrâr etmişti diye da’vâ etse mesmû’ olur. Ammaşu adam bana cihet-i karzdan dolayı bu kadar kuruş borcu olduğunu ikrâr etmiş olduğu için,  anda bu kadar kuruş hakkım vardır isterim diye da’vâ eylese mesmû’ olmaz.

Madde 1629- Müddeâ bihin, muhtemelü’s-sübût olması şarttır.

Binaenaleyh, aklen ya âdeten vücûdu muhal olan şeyi, iddiâ sahih olmaz.

Meselâ, bir kimse kendisinden sinnen büyük, yahut nesebi ma’rûf olan kimse hakkındabu benim oğlumdur diye iddiâ etse, da’vâsı sahih değildir.

Madde 1630- Da’vânın sübûtü takdirinde, müddeâ aleyhin bir şey ile mahkûm ve mülzem olması şarttır.

Meselâ, bir kimse diğer kimseye bir şey iâre ettikde, diğer bir şahıs çıkıp da,ben anın müteallikatındanım bana iâre etsin diye da’vâ etse, sahih olmaz. Kezâlik bir kimse, diğer kimesneyi bir hususa tevkîl ettikde, diğer bir şahıs çıkıp da,ben anın komşususyum anın vekâletine daha münâsibim diye da’vâ etse sahih olmaz. Zirâ herkes malını dilediğine iâre ve dilediğini umûruna tevkîl edebileceğinden, bu da’vâlar sâbit olduğu takdirde, müddeâ aleyh hakkında hiçbir hüküm terettüb etmez.

FASL-I SANÎ

DEF’-İ DA’VA HAKKINDADIR

Madde 1631- Def’: Müddeâ aleyh tarafından müddeînin da’vâsını def’ edecek bir da’vâ dermeyân olunmaktır.

Meselâ, bir kimse cihet-i karzdan dolayı şu kadar kuruş da’vâ ettikde, müddeâ aleyhben anı edâ etmiştim yahutsen beni andan ibrâ etmiştin veyahutbiz sulh olmuş idik yahutbu meblağ karz değildir, belki sana satmış olduğum falan malın semenidir veyahutfalan kimsede alacağım olan ol mikdar kuruşu sana havâle etmekle, sen dahi bana ol meblağı vermiştin dese, müddeînin da’vâsını def’ eylemiş olur.

Keza, bir kimse diğer kimsedenfalanın zimmetinde alacağım olan şu kadar kuruşa sen kefil olmuştun diye da’vâ ettikde, ol kimse medyûnun, meblağ-ı mezbûru edâ eylemiş idüğünü iddiâ etse, müddeînin da’vâsının def’ etmiş olur.

Ve kezâ, bir kimse diğer kimsenin yedinde bulunan bir malı benimdir diye da’vâ ettikde, ol kimse anabundan mukaddem falan adam ol malı benden da’vâ ettikde, sen anın da’vâsına şehadet etmiştin diye iddiâ eylese müddeînin da’vâsını def’ eylemiş olur.

Kezâlik bir kimse, bir müteveffânın terekesinden, şu kadar kuruş alacak da’vâ ve vârisin inkârı üzerine, bu da’vâsını isbat ettikten sonra, müteveffânın hâl-i hayatında, ol deyni edâ eylemiş olduğunu vârisi iddiâ eylese, müddeînin da’vâsını def’ etmiş olur.

Madde 1632

Def’-i da’vâ eden kimse, def’ini isbat ettikde, müddeînin da’vâsı mündefi’ olur ve isbat edemediği takdirde, anın talebiyle asıl müddeî tahlîf olunur.

Müddeî yeminden nükûl eder ise, müddeâ aleyhin def’i sâbitolur. Ve eğer müddeî yemin eder ise, kendisinin asıl da’vâsı avdet eder.

Madde 1633- Bir kimse, diğer kimseden şu kadar kuruş alacak da’vâ edip de, müddeî aleyh dahiben seni bu meblağ ile falanın üzerine hâvale edip, her biriniz dahi ol hâvaleyi kabul etmiş idiniz diye iddiâ ve bunu muhâlün aleyh dahi hazır olduğu halde isbat eylese, müddeîyi def’ ile mutâlebeden halâs olur.  Ve eğer muhâlün aleyh hazır değil ise, anın huzûruna kadar mevkûfen müddeîyi def’ eylemiş olur.

FASL-I SALİS

HASM OLUP OLMAYANLAR BEYANINDADIR

Madde 1634- Bir kimse, bir şeyi da’vâ ettikde, eğer müddeâ aleyhin ikrârı takdirinde, anın ikrârı üzerine, bir hüküm terettüb eder ise, inkârıyla da’vâda ve ikaame-i beyyinede hasm olur.

Ve eğer, müddeâ aleyhin ikrârı takdirinde, bir hüküm terettüb etmez ise, inkârıyla hasm olmaz.

Meselâ, esnaftan biri gelip de, bir zattansenin resûlün falan benden şu malı aldı, semenini ver diye da’vâ ettikde, ol zat ikrâr etse,

semen-i mebî’i def’ ve teslime mecbur olduğu cihetle, inkâr ettiği sûrette dahi, müddeîye hasm olur. Ol halde müddeînin da’vâsı ve beyyinesi istimâ’ olunur. Amma, müddeîsenin şirâya vekilin olan kimse aldı diye da’vâ ettikde, müddeâ aleyhi ikrâr etse, semen-i mebî’i müddeîye def’ ve teslime mecbur olmadığı cihetle, inkâr ettiği sûrette müddeîye hasm olmaz.

Ol halde, müddeînin da’vâsı istimâ’ olunmaz.

Velî ve vasî ve mütevelli, bu kaaideden müstesnâdır. Şöyle ki, bir kimse, mal-i yetimi yahut mal-i vakfımülkümdür diye da’vâ ettikde, velînin ya vasînin yahut mütevellinin ikrârları nâfiz olmadığından, üzerine bir hüküm terettüb etmez. Amma inkârları sahih olup, anın üzerine müddeînin da’vâ ve beyyinesi istimâ’ olunur. Şu kadar var ki, velî ve vasî ve mütevelliden sâdır olan bir akd üzerine da’vâ olunduğu halde, ikrârları dahi muteber olur.

Meselâ, müsevveg-i şer’iyyeye binaen bir sagîrin malını velîsi satıp da, ana dair müşteri tarafından bir da’vâ vukû bulsa, velînin ikrârı muteber olur.

Madde 1635- Da’vâ-yı aynda, hasm ancak zilyeddir.

Meselâ, bir kimse diğer kimsenin atını gasb ile, âhar bir şahsa bey’ ve teslim edip de, ol kimse atını istirdad etmek istedikde ancak zilyedden da’vâ eder. Amma, o atın kıymetini tazmin ettirmek istedikde, gâsıbdan da’vâ eder.

Madde 1636- Bir kimse, mal-i müşterâya müstahak çıkıp da, anı da’vâ ettikde nazar olunur:

Eğer müşteri, ol malı kabzetmiş ise, hîn-i da’vâ ve şehadette hasm yalnız müşteridir. Bâyi’in huzûru şart değildir. Ve eğer müşteri, ol malı henüz bâyi’den kabz etmemiş ise, müşteri malın ve bâyi’ zilyed olmak hasebiyle, hîn-i da’vâ ve şehadette ikisinin dahi huzûru lâzımdır.

Madde 1637- Vedîayı, vedî’den ve müsteârı, müsteîrden ve me’cûru, müste’cirden ve merhûnü, mürtehinden da’vâ vaktinde, vedî’ ile m ve müsteîr ile muîrin ve müste’cir ile mûcirin ve mürtehin ile râhinin birlikte hazır bulunmaları şarttır. Fakat vedîa veya müste’âr veya me’cûr veyahut merhûn gasb olunsa, yalnız vedî’ ve müsteîr ve müste’cir ve mürtehin anları gâsıbdan da’vâ edebilir, mâlikin huzûru lâzım gelmez. Ve bunlar hazır oldukça, yalnız mâlik anları da’vâ edemez.

Madde 1638- Vedî’, müşteriye hasm olmaz.

Şöyle ki, bir kimesne diğer kimsenin yedinde olan hane içinben bu haneyi falan şahıstan şu kadar kuruşa satın aldım, anı bana teslim et diye da’vâ ettikde, ol kimsebu haneyi bana ol şahıs îdâ’ ve teslim etti dese, müddeînin husûmeti mündefî’ olur. Ol şahsın îdâ’ ını isbata hâcet yoktur. Fakat, müddeî dahi filvâkiol şahıs bu haneyi sana îdâ’ etmişti, lâkin sonra bana sattı ve senden kabz ve teslime beni tevkîl etti deyip de, ol şahsın bey’ ve tevkîlini isbat ederse, ol haneyi vedî’den ahzeder.

Madde 1639- Vedî’ mûdi’in dâinine hasm olmaz.

Binaenaleyh, dâin müveddîde olan alacağını vedî’in muvâcehesinde isbat edip de, andaki vedîadan istîfâ-yı deyn edemez. Fakat (799. maddede) beyan olunduğu üzre, gâibin üzerine nafakası vâcib olan kişi nafakasını gâibin emanet akçesinden almak üzre vedî’den da’vâ edebilir.

Madde 1640- Dâine, medyûnun medyûnu hasm olmaz.

Binaenaleyh, bir kimse müteveffâda olan alacağını, müteveffânın medyûnu muvâcehesinde isbat edip de, andan istîfâ edemez.

Madde 1641- Bâyi’a, müşterinin müşterisi hasm olmaz.

Meselâ, bir kimse bir malı, diğer kimesneye bey’ ve o dahi anı kabz ile, âhar şahsa bey’ ve teslim ettikten sonra,müşteri-i evvel ol malı semenini edâ etmeksizin kabz etmişti, anın semenini ver yahutsemenin istîfâsına kadar habs etmek üzre, anı bana ver diye bâyi’in müşteri-i sânîden da’vâsı istimâ’ olunmaz.

Madde 1642- Müteveffânın lehine ve aleyhine olan da’vâda, yalnız vereseden birisi hasm olabilir.

Fakat terekeden bir aynı da’vâda, ol ayn vereseden kimin yedinde ise hasm olur. Zilyed olmayan vâris, hasm olamaz.

Meselâ, müteveffânın bir kimesnede olan alacağını, vereseden yalnız biri da’vâ edebilir. Ve ba’de’s-sübût ol alacağın mecmûu cümle verese için hüküm olunur. Fakat müddeî olan vâris, andan yalnız kendi hissesini kabz eder, sair veresenin hissesini kabz edemez.

Kezâlik, bir kimse terekeden deyn da’vâ edecek oldukda, vereseden yalnız birisinin huzûrunda da’vâ edebilir. Gerek ol vâris yedinde, terekeden mal bulunsun ve gerek bulunmasın. Ve böyle yalnız bir vârisin huzûrunda, da’vâ-yı deyn edip de, ol vâris dahi deyni ikrâr ettiği takdirde, deyni anın hissesine ne kadar isâbet ederse yalnız ol mikdarı vermek üzre emr olunur. Ve anın ikrârı, sair vereseye sirâyet etmez. Ve eğer ikrâr etmeyip de, müddeî yalnız ol vârisin huzûrunda da’vâsını isbat ederse, cümle verese aleyhine hüküm olunur, ve müddeî ol vecihle, mahkûmün bih olan deyni terekeden alacak oldukda, sair verese müddeîyeol deyni tekrar bizim huzûrumuzda isbat et diyemezler. Fakat müddeînin da’vâsına def’a salâhiyetleri vardır. Amma, kable’l-kısme müteveffânın terekesinden olan ve fakat vereseden birinin yedinde bulunan bir atı, bir kimsebenim malım olup, müteveffâya îdâ’ etmiştim diye da’vâ edecek oldukda, hasm ancak zilyed olan vâristir. Diğer vereseden da’vâ etse istimâ’ olunmaz. Ve zilyedden da’vâ edip de anın ikrârıyla hükmolunur ise, sair vereseye sirâyet etmez. Anın ikrârı ancak kendi hissesi mikdarınca nâfiz olup, anın ol atda olan hissesi, müddeînin olmak üzre hükmolunur. Ve eğer zilyed olan vâris inkâr edip de, müddeî da’vâsını isbat ederse, mecmû’ verese aleyhine hüküm olunur. (78. maddeye bak)

Madde 1643- İrsden gayri bir sebeb-i mülk ile, birkaç kimse beyninde müşterek olan bir ayni da’vâda, şürekâdan biri diğerin hissesinde, müddeîye hasm olamaz.

Meselâ, şirâ tarîkıyla birkaç kimse beyninde müşterek bir haneyi, bir kimse şürekâdan yalnız biri huzûrundamülkümdür diye da’vâ ve isbat edip de hükmolunsa, hüküm ancak hazır olan şerikin hissesine maksûr olup, sairine sirâyet etmez.

Madde 1644- Tarîk-i âmm gibi, menâfi’i umûma  âid olan yerlerin da’vâsında, âmmeden yalnız birisi müddeî olup, anın da’vâsı istimâ’ ile, müddeâ aleyh üzerine hüküm olunabilir.

Madde 1645- Ahâlileri, kavm-i gayr-i mahsûr olan iki karye beyninde, nehir ve mera gibi, menâfi’i müşterek olan şeyler da’vâ sında, tarafeynden bazılarının huzuru kâfidir. Amma ahâlileri kavm-i mahsûr olduğu sûrette, bazılarının huzûru kâfi olmayıp, cümlesinin yahut taraflarından vekillerinin huzuru lâzımdır.

Madde 1646- Yüz neferden ziyade olan karye ahâlisi, kavm-i gayr-i mahsûr addolunur.

FASL-I RABİ’

TENAKUZ BEYANINDADIR

Madde 1647- Tenâkuz, mülkiyyet da’vâsına mâni’ olur.

Meselâ, bir kimse bir mal iştirâ edip de, yani satın almak isteyip de, ba’dehu ol mal kable’l-iştirâ kendisinin malı idüğünü da’vâ etse, mesmû’ olmaz. Ve kezâfalan kimsede hiçbir hakkım  yoktur dedikten sonra, ol kimseden bir şey da’vâ etse, mesmû’ olmaz.

Kezâlik, bir kimse diğer kimsedenfalan adama vermek üzre sana şu kadar kuruş vermiştim, sen ana vermeyip yedinde kalmakla, getir ol meblağı ver diye da’vâ ettikde, müddeâ aleyh inkâr etmekle, müddeî ikaame-i beyyine ettikten sonra, müddeâ aleyh dönüp degerçi ol adama vermek üzre bana o kadar kuruş vermiştin, lâkin ben ol meblağı ana teslim eyledim diye def’-i da’vâ edecek olsa, mesmû’ olmaz.

Ve kezâlik bir kimse, diğerin yedinde olan bir dükkânımülkümdür diye da’vâ ettikde, zilyedgerçek ol dükkân senin mülkün idi, lâkin falan târihte sen anı bana bey’ etmiştin diye da’vâ ve müddeîasla beynimizde bey’ ve şirâ cereyan etmedi diye külliyyen inkâr etmekle, zilyed da’vâsını isbat ettikten sonra, müddeî dönüpfi’l-hakika ol dükkânı ol târihte sana bey’ etmiştim, lâkin bu bey’ vefâ, yahut şu makule şart-ı müfsîd ile akd olmuştu diye da’vâ eylese, istimâ’ olunmaz.

Madde 1648- Bir kimse, bir malı diğer kimesnenin olduğunu ikrâr ettikten sonra,benimdir diye da’vâ etse, sahih olmadığı gibi, âharın tarafından bi’l-vekâle ve bi’l-vesâye da’vâ etmesi dahi sahih olmaz.

Madde 1649- Bir kimse, diğer kimseyi cemi’ da’vâdan ibrâ ettikten sonra, kendisi için, andan bir mal da’vâ etse sahih olmaz. Amma başkası için bi’l-vekâle yahut bi’l-vesâye da’vâ edebilir.

Madde 1650- Bir kimse, bir malı âhar kimse için da’vâ ettikten sonra, kendisi için da’vâ etse sahih olmaz. Amma kendisi için da’vâ ettikten sonra, bi’l-vekâle âhar kimse için da’vâ edebilir. Zirâ da’vâ vekili bazan mülkü nefsine muzâf kılar. Amma bir kimse, inde’l-husûme kendi mülkünü başkasına muzâf kılmaz.

Madde 1651- Hakk-ı vâhid, iki kişiden ayrı ayrı istîfâ olunamadığı gibi, cihet-i vâhideden dolayı hakk-ı vâhid, iki kişiden iddiâ dahi olunamaz.

Madde 1652- Nasıl ki, mütekellim-i vâhidin da’vâsında tenâkuz bulunur ise, vekil ve müvekkil ve vâris ve mevrûs gibi, mütekellim-i vâhid hükmünde olan iki kimsenin kelâmlarında dahi, tenâkuz tahakkuk eder. Şöyle ki, bir husus hakkında müvekkilden sebk eden da’vâya münâfî, vekili, bir da’vâ dermeyân etse, sahih olmaz.

Madde 1653- Hasmın tasdikiyle, tenâkuz mürtefi’ olur.

Meselâ, bir kimse cihet-i karzdan olarak, diğer kimseden şu kadar kuruş alacak da’vâ ettikten sonra, meblağ-ı mezbûrun  cihet-i kefâletten olduğunu da’vâ edip de, müddeâ aleyh dahi bunu tasdik eylese, tenâkuz mürtefi’ olur.

Madde 1654- Hâkimin tekzîbiyle dahi, tenâkuz müretefi’ olur.

Meselâ, bir kimse diğer kimsenin yedinde olan malıbenimdir diye da’vâ edip, müddeâ aleyh dahiol mal falanın idi ben andan satın aldım diye inkâr etmekle, müddeî ikaame-i beyyine edip de, hükmolunsa, mahkûmün aleyh, ol malın semeniyle bâyi’ine rücû’ eder. Ve eğerçi, ibtida ol mal bâyi’in idüğünü ikrâr etmesiyle, sonraki rucûu beyninde tenâkuz var ise de, hâkimin hükmüyle bu ikrârı tekzîb olunduğundan, tenâkuz mürtefi’dir.

Madde 1655- Mahal-i hafâ olup da, müddeînin ma’zereti zâhir olur ise, tenâkuz ma’füv olur.

Meselâ, bir kimse bir haneyi istîcar ettilten sonraben sagîr iken pederim bu haneyi benim için iştirâ etmiş, hîyn-i istîcarda haberim yok idi diye mûcirden iddiâ ve bu yolda bir kıt’a sened ibrâz eylese, da’vâsı mesmû’ olur.

Kezâlik, bir kimse bir haneyi istîcar ettikten sonra, vaktiyle ol hane kendisine pederinden irsen intikal etmiş idüğüne vâkıf olup da, mûcirden iddiâ eylese, da’vâsı istimâ’ kılınır.

Madde 1656- Taksim-i terekeye ibtîdar, maksûmun müşterek olduğunu ikrârdır.

Binaenaleyh, ba’de’t-taksim maksûmubenimdir diye da’vâ etmek tenâkuzdur.

Meselâ, terekenin taksiminden sonra, vereseden birisi a’yân-ı maksûmeden biriniben müteveffâdan satın almıştım yahutmüteveffâ anı hâl-i sıhhatinde bana hibe ve teslim etmişti diye iddiâ etse, mesmû’ olmaz. Fakatben sagîr iken müteveffâ ol malı bana vermiş, vakt-i taksimde bilmiyordum der ise, ma’zûr ve da’vâsı mesmû’ olur.

Madde 1657- Mütenâkız görünen iki kelâmın tevfîki mümkün olup da, müddeî dahi tevfîk eder ise, tenâkuz mürtefi’ olur.

Meselâ, bir hanede müste’cir olduğunu ikrâr etmiş iken,bu hane benimdir diye da’vâ etse, istima’ olunmaz. Ammamüste’cir idim sonra sahibinden satın adım diye tevfîk eylese da’vâsı istimâ’ olunur.

Kezâlik, bir kimse cihet-i karzdan, ma’lûmü’l-miktâr kuruş da’vâ edip de, müddeâ aleyh dahiben senden bir şey almadım ve seninle beynimizde hiçbir muâmele cârî olmamıştır yahutben seni asla tanımam deyip de, müddeî ikaame-i beyyine ettikten sonra müddeâ aleyhben ol meblağı îfâ etmiştim yahutsen beni andan ibrâ etmiştin diye iddiâ eylese tenâkuz olmakla da’vâsı istima’ olunmaz. Amma, müddeînin da’vâ-yı meşrûhası üzerine, müddeâ aleyhsana hiç borcum yoktur deyip de, müddeî ikaame-i beyyine ettikten sonra, müddeâ aleyhevet sana ol kadar borcum var idi, lâkin ben anı sana te’diye etmiştim yahutsen beni andan ibrâ etmiştim diye da’vâ ve isbat eylese, müddeîyi def’ edebilir.

Ve kezâlik, bir kimse diğer kimsedensende şöyle bir vedîam var idi ver diye da’vâ ettikde, müddeâ aleyhsen bana asla bir şey îdâ’ etmedin diye inkâr edip de, müddeî ikaame-i  beyyine ettikten sonra müddeâ aleyhben anı sana red ve teslim etmiştim diye def’ edecek olursa, bu def’i mesmû’ olmayıp, vedîa anın yedinde mevcud ise, müddeî anı aynen aır. Ve müstehlik ise kıymetini tazmin ettirir. Amma, müddeînin da’vâ-yı meşrûhası üzerine müddeâ aleyhbende senin öyle vedîan yoktur diye inkâr edip de müddeî ikaame-i beyyine ettikten sonra, müddeâ aleyhevet öyle bir vedîan var idi, lâkin ben anı sana red ve teslim etmiştim diye iddîa etse da’vâsı mesmû’ olur.

Madde 1658- Bir kimse, bir akdin bâten ve sahihan kendisinden sâdır olduğunu ikrâr ederek, bu ikrârı senede rapt olunduktan sonra, dönüp de ol akdin, vefâen veyahut fâsiden mün’akid olduğunu iddîa etse,  da’vâsı mesmû’ olmaz. (100. maddeye bak)

Meselâ bir kimse, mülk-i menzilini bir kimseye semen-i ma’lûm mukaabilinde bey’ ve teslim ettikten sonra, huzûr-ı hâkime varıpben şu hudud ile mahdud olan menzilimi şu kadar kuruş mukaabilinde falan kimseye bey’-i bât-ı sahih ile sattım diye ikrâr edip de, bu ikrârı senede rapt olunduktan sonra, dönüp de bey’-i mezbûru, vefâ tarîkiyle yahut şu makûle şart-ı müfsid ile akd olunmuştu diye, iddîa eylese da’vâsı mesmû’ olmaz.

Kezâlik, bir kimse diğer kimesne ile olan da’vâsından sulh olarak huzur-ı hâkime varıp da, ol sulhun sahihan akd olunduğunu ikrâr ederek, bu ikrârı senede rapt olunduktan sonra dönüp de sulh-ı mezbûruşu makûle şart-ı müfsîd ile olmuştu diye iddîa eylese da’vâsı mesmû’ olmaz.

Madde 1659- Bir kimse, bir malımülkümdür diye, diğer kimse huzurunda âhara bey’ ve teslim ettikde, ol kimse görüp de bilâ-özr sükût etmişken sonradanol mal benimdir yahutanda hissem vardır diye da’vâ etse nazar olunur: Eğer ol kimse, bâyi’in akâribinden yahut zevc ve zevceden birisi ise, işbu da’vâsı mutlaka istimâ’ olunmaz. Ve eğer ecânibden ise, ol vechile yalnız meclis-i bey’de bulunması da’vâsının istimâ’ına mân’i olmayıp, ancak meclis-i bey’de hazır olduktan başka, müşterinin bir müddet ol mülkte ebniye yapmak yahut yıkmak, ağaç dikmek gibi tasarruf-ı müllâk ile tasarrufunu görüp de, bilâ-özr sükût ettikten sonra berveçh-i bâlâbenim mülkümdür yahut anda hissem vardır diye da’vâ etse, kezâlik istimâ olunmaz.

BAB-I SANÎ

MÜRÛR-I ZAMAN HAKKINDA

Madde 1660- Deyn ve vedîa ve mülk-i akar ve mirâs ve akarât-ı mevkûfede, mukâtaa yahut icâreteyn ile tasarruf ve meşrûta-i tevliyet ve galle da’vâları gibi, asl-ı vakfa ve umûma âid olmayan da’vâlar, on beş sene terk olunduktan sonra, istimâ’ olunmaz.

Madde 1661- Asl-ı vakıf hakkında mütevelli ve mürtezikanın da’vâları, otuz altı seneye kadar istimâ’ olunur.

Amma, otuz altı sene mürûr ettikten sonra, artık istimâ’ olunmaz.

Meselâ, bir kimse otuz altı sene bir akara mutasarrıf olduktan sonra, bir vakfın mütevellisi ol akarabenim vakfımın müstegallâtındandır diye da’vâ etse istimâ’ olunmaz.

Madde 1662- Tarîk-i hâss ve mesîl ve hakk-ı şirb da’vâları eğer mülk-i akarda ise, on beş sene mürûr ettikten sonra istimâ’ olunmaz. Ve eğer akarât-ı mevkûfede ise, mütevellinin anları, otuz altı seneye kadar da’vâya salâhiyeti vardır.

On sene mürûrundan sonra, arâzi-i mîriyye da’vâları istimâ’ olunmadığı gibi, arâzi-i mîriyyedeki tarîk-i hâss ve mesîl ve hakk-ı şirb da’vâları dahi, on sene terk olunduktan sonra istimâ’ olunmaz.

Madde 1663- Bu babda muteber, yani da’vânın istimâ’ına mâni’ olan mürûr-ı zaman, ancak bilâ-özr vâki’ olan mürûr-ı zamandır.

Yoksa, müddeînin vasîsi bulunsun bulunmasın, sagîr ya mecnûn ya ma’tûh olması, yahut müddet-i sefer olan âhar diyarda bulunması, veyahut hasmının mütegallibeden olması gibi, i’zâr-ı şer’iyyeden böyle mürûr eden zama’na i’tibar olunmaz. Binaen aleyh, mürûr-ı zamanın mebdei, özrün zevâl ve indifâ’ı târihinden itibar olunur.

Meselâ bir kimsenin, hal-i sıgarınde geçen zamana i’tibar olunmayıp, mürûr-ı zaman ancak hadd-i büluğa vâsıl olduğu târihinden muteberdir.

Kezâlik, bir kimsenin mütegallibeden biriyle da’vâsı olup da, hasmının tagallübü mümted olarak da’vâ edemediğinden mürûr-ı zaman bulunsa, ol da’vâsının istimâ’ına mânî’ olmaz. Mürûr-ı zaman ancak tagallübün zevâli târihinden muteberdir.

Madde 1664- Müddet-i sefer, seyr-i mu’tedil ile üç günlük, yani on sekiz saatlık mesâfedir.

Madde 1665- Beynlerinde, müddet-i sefer olan iki belde sakinlerinden birisi, birkaç senede bir kere, bir beldede birleşip yekdiğeriyle muhâkemeleri kaabil iken, birbirinden bir şey da’vâ etmeyerek, bu vechile mürûr-ı zaman bulunduktan sonra, müddet-i mürûrdan mukaddem târih ile, birinin diğerinden da’vâsı istimâ’ olunmaz.

Madde 1666- Bir kimse, bir hususu huzûr-ı hâkimde, diğer kimesneden birkaç senede bir kere da’vâ edip, ancak fasl-ı da’vâ edilemeyerek bu vechile on beş sene mürûr etse, da’vânın istimâ’ına mân’i olmaz. Amma, huzûr-ı hâkimde olmayan iddiâ ve mutâlebe, mürûr-ı zamanı def’ edemez.

Binaenaleyh bir kimse, bir hususu meclis-i hâkimin gayri yerlerde iddiâ ve mutâlebe ederek, bu vechile mürûr-ı zaman bulunsa, müddeînin da’vâsı istimâ’ olunmaz.

Madde 1667- Mürûr-ı zaman, müddeî, müddeâ bihi iddiâya salâhiyyet geldiği târihten i’tibar olunur.

Binaenaleyh, deyn-i müecceli da’vâda mürûr-ı zaman, ancak hulûl-i ecelden muteber olur. Zira kable hulûlü’l-ecel, müddeînin ol deyni da’vâ ve mutâlebeye salâhiyyeti yoktur.

Meselâ bir kimse, diğer bir kimsedenbundan on beş sene mukaddem, semeni üç sene müeccel olmak üzre sana bey’ eylediğim falan şey semeninden, sende şu kadar kuruş alacağım vardır diye da’vâ eylese istimâ’ olur.

Zira, hulûlü’l-ecelden itibaren, ancak on iki sene geçmiş olur.

Kezâlik, batnen ba’de batnin evlâda meşrût vakfa dair, batn-ı sânîde bulunan evlâdın da’vâlarına mürûr-ı zaman ancak, batn-i evvelin inkirâzı târihinden muteberdir. Zira batn-ı evvel mevcud iken, batn-ı sânînin da’vâya salâhiyyeti yoktur.

Ve kezâlik, mehr-i müeccel da’vâsında, mürûr-ı zamanın mebdei, vakt-i talâktan yahut, ehad-ı zevceynin vefatı târihinden itibar olur. Zira mehr-i müeccel, ya talâk yahut vefat ile muaccel olunur.

Madde 1668

Müflis olan kimseden alacak da’vâsında mürûr-ı zaman, ancak iflâsın zevâli târihinden muteberdir.

Meselâ, on beş seneden beri mütemâdiyen müflis olup, henüz kesb-i yesâr eylediği mütehakkık olan bir kimseden, diğer kimesneon beş sene mukaddem zimmetinde falan cihetten şu kadar kuruş alacağım var idi, ol târihten beri müflis olduğun cihetle da’vâ edemedim, şimdi edâ-i deyne iktidârın olmakla da’vâ ederim dese, istimâ’ olunur.

Madde 1669

Bir kimse bir da’vâyı, berveçh-i bâlâ bilâ-özr terk ederek mürûr-ı zaman bulunsa ol da’vâ, hayatında kendisinden istimâ’ olunmadığı gibi, vefatında vârisinden dahi istimâ’ olunmaz.

Madde 1670

Bir da’vâyı, bir müddet mûris ve bir müddet vâris terk edip de, iki müddetin mecmûu mürûr-ı zaman haddine bâliğ olursa, artık istimâ’ olunmaz.

Madde 1671

Bâyi’ ile müşteri ve vâhib ile mevhûbün leh mûris ile vâris gibidir.

Meselâ, bir kimse bir arsaya on beş sene mutasarrıf olup, ol arsanın ittisâlinde hanesi olan kimse, bu müddet sükût ettikten sonra ol haneyi âhara bey’ ettikde, müşteriol arsa işbu iştirâ’ ettiğim hanenin tarîk-i hâssıdır diye da’vâ eylese, mesmû’ olmaz.

Kezâlik, bir müddet bâyi’ ve bir müddet müşteri sükût edip de, iki müddet mecmûu, mürûr-ı zaman haddine bâliğ olsa, müşterinin da’vâsı istimâ’ olunmaz.

Madde 1672

Müteveffânın diğerinde olan bir malını da’vâda, veresesinden bazıları hakkında mürûr-ı zaman bulunmuşken, diğer bazısı hakkında sıgar gibi bir özür ile, mürûr-ı zaman bulunmadığına mebnî, ol malı da’vâ ve isbat ettikde, müddeâ bihde olan hissesi kendisine hükmolunur ve bu hüküm sair vereseye sirâyet etmez.

Madde 1673

Bir kimse, bir akarda müste’cir olduğunu mukırr iken, on beş seneden ziyade zaman mürûr etmekle, ana mâlik olamaz. Amma inkâr edip de, mâlik dahiol akar benim mülkümdür, şu kadar sene mukaddem sana îcâr etmiştim daimâ ücretini kabz ederim diye da’vâ ettikde nazar olunur:

Eğer îcârı, beyne’n-nas ma’rûf ise, da’vâsı istimâ’ olunur, değil ise istimâ’ olunmaz.

Madde 1674

Tekaddüm-i zaman ile, hak sâkıt olmaz.

Binaenaleyh, mürûr-ı zaman bulunan bir da’vâda, müdeâ aleyh huzûr-ı hâkimde, müddeînin da’vâsı vechile, halen kendisinde hakkı olduğunu, sarâhaten ikrâr ve i’tiraf ediverir ise, mürûr-ı zamana i’tibar olunmayıp, müddeâ aleyhin ikrârı mûcibince hükm olunur.

Amma müddeâ aleyh, huzûr-ı hâkimde ikrâr etmeyip de, müddeî anın diğer mahalde ikrâr etmiş olduğunu da’vâ ederse, müddeînin asıl da’vâsı istimâ’ olunmadığı gibi ikrâr da’vâsı dahi istimâ’ olunmaz.

Fakat da’vâ olunan ikrâr, mukaddemâ müddeâ aleyhin ma’rûf olan hatt veya hatemini hâvî bir senede rapt olunup da, ol senedin târihinden vakt-i da’vâya kadar mürûr-ı zaman müddeti bulunmamış ise, o sûrette ikrâr da’vâsı istimâ’ olunur.

Madde 1675

Tarîk-i âmm ve nehir ve mera gibi menâfii umûma âid olan yerlerin da’vâsında, mürûr-ı zama’na i’tibar olunmaz.

Meselâ, bir karyeye mahsûs olan merayı bir kimse bilâ-nizâ’ elli sene zapt ve tasarruf ettikten sonra, karyesi ahâlisi ol merayı andan da’vâ etseler, istimâ’ olunur.